ebook Od metafory do urojenia. Próba patografii Tadeusza Peipera Jarosław Fazan

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Rok wydania: 2010

Od metafory do urojenia to pierwsze obszerne opracowanie twórczości Tadeusza Peipera uwzględniające chorobę psychiczną "papieża awangardy". W centrum zainteresowania próby patografii programotwórcy polskiego konstruktywizmu znajdują się jego późne, postawangardowe teksty autotematyczne, w większości ogłaszane pośmiertnie z rękopisów i ujawniające znamiona schizofrenii. Formą rozwijaną przez Peipera pod wpływem choroby staje się oryginalna postać autobiografii tranzytywnej, ustanawiającej w dziejach innych osób autoportret pisarza. Kolejne teksty o Krzysztofie Kolumbie, Lopem de Vega, Gabrieli Zapolskiej i Marylin Monroe pokazują grę odsłonięcia/zakrycia wizerunku własnego pod maskami wybitnych postaci. Rozprawa uwzględnia kontekst badań nad szaleństwem w europejskiej literaturze XIX i XX wieku, łączy inspiracje Jaspersowskiej analizy patograficznej z archeologią milczenia, stworzoną przez Michela Foucaulta do rekonstruowania szaleństwa przejawiającego się na marginesach cywilizacji Zachodu. Takie ujęcie twórczości Peipera scala refleksję literaturoznawczą i kulturowe studium psychozy, co umożliwia uchwycenie zasadniczej ambiwalencji procesu modernizacji, projektującej - za cenę bezpieczeństwa ontologicznego jednostki - sprawnie funkcjonujący mechanizm społeczeństwa masowego.

Spis treści ebooka Od metafory do urojenia. Próba patografii Tadeusza Peipera

Wstęp. Czy Tadeusz Peiper był schizofrenikiem? 11

1. Klęska „papieża awangardy” 11
2. Od metafory do urojenia 18
3. Dlaczego „próba patografii”? 20
4. Uwagi o antropologii szaleńca 26
5. Schizofrenia i tekst 28
6. „Psychotyczne nowatorstwo” Peipera 32
I. Szaleństwo nowoczesne – od „odejścia Bogów” do „śmierci człowieka” 37
1. Klasyczność i romantyczność, czyli narodziny nowoczesnego szaleństwa 37
2. Koncepcje patologicznej konstytucji geniusza Schopenhauera i Lombroso 41
3. Dilthey: geniusz poetycki jako „rzekomo patologiczny stan” 43
4. Szaleństwo w dobie modernizmu: psychoanaliza, psychiatria i sztuka 47
5. Patografie Jaspersa 51
6. Awangarda i obłęd – „Dla odkrycia Ameryki trzeba było, ażeby Kolumb wybrał się w drogę z kupą wariatów” (André Breton) 64
7. Awangarda i psychoza w trybach maszyny 74
8. Miejsce Lacana w punkcie startu – między psychiatrią a surrealizmem 78

II. Awangardowa twórczość Tadeusza Peipera – promieniowanie czającego się obłędu 81

1. Witkacy i Peiper wobec umasowienia i mechanizacji – między tryumfem a kresem człowieka 81
2. „Metafora (...) jest tworzeniem związków pojęciowych, którym w świecie realnym nic nie odpowiada” – Tadeusz Peiper i rzeczywistość 85
2.1. Od „uścisku z teraźniejszością” do „urojonej perspektywy” 85
2.2. Mechanizacja i umasowienie – losy jednostki w epoce „bezokoliczników” 89

III. Peiper w drugiej połowie lat 30. – „pracuję teraz nad życiem, nie nad literaturą” 97

1. Aura schizofreniczna dochodzi do głosu 97
2. Twórczość Peipera w drugiej połowie lat 30. w perspektywie szaleństwa 99

IV. Ma lat 22, czyli portret poety z czasów „klasztornej” młodości 107

1. Młodopolskie remanenty 107
2. Sny o potędze dziecięcia wieku 110
3. (Przyszły) wielki poeta z Galicji w drodze do Paryża. Ewski jako alter ego Peipera 113
4. Klucze do powieści – „fikcyjna trzecia osoba” i matka 119
5. „Przecie wówczas wreszcie zdobył się na to by położyć rękę na kobiecie” 122
6. Autobiograficzność Ma lat 22 – zarysowywanie się „urojonej perspektywy” 129

V. Krzysztof Kolumb odkrywca – pierwsza autobiografia tranzytywna, czyli opowieść „o sobie samym jako innym” 137

1. Wyjście poza awangardę 137
2. Kod Kolumba 141
3. Paradoks Kolumba – patron awangardy i maszyna regresji 144
4. Krzysztof Kolumb odkrywca – między historią a literaturą. Od biografii literackiej do „świeckiej hagiografii” i... z powrotem 147
5. Krzysztof Kolumb odkrywca – narodziny tranzytywnego autobiografizmu 153

VI. Pierwsze trzy miesiące – dokąd „memuary” prowadzą „wędrowca” 161

1. Miejsce Pierwszych trzech miesięcy w twórczości Tadeusza Peipera 161
2. Czym są Pierwsze trzy miesiące? 170
3. Struktura memuarów 177
3.1. Memuary psychotyka 182
3.2 . Nieudany i rozproszony poemat konstruktywistyczny 188
3.3 Powieść szpiegowsko-detektywistyczna 191
3.4 . Traktat historiozoficzno-polityczny o przyczynach upadku Drugiej Rzeczpospolitej i wizja przyszłej Polski 193
3.5. „Kwestia żydowska” w Pierwszych trzech miesiącach – pomiędzy kroniką preludium do zagłady a paraboliczną księgą wygnania 197
3.6. Kronika życia codziennego podczas kampanii wrześniowej i pierwszych miesięcy okupacji hitlerowskiej 205

VII. Peiper w Związku Sowieckim. Więzień, publicysta, „zesłaniec” 211

1. Stalinowski publicysta 216
1.1. Katyń 216
1.2. Zjazd Związku Patriotów Polskich 220
1.3 . Między Niemcami a Sowietami 223
1.4. Wojna i sztuka 227
2. W Jakucku – badanie czy zesłanie? 231
3. Wierszyki z dróg wojennych – poeta w więzieniu i na (ideologicznym) froncie 240

VIII. Peiperowskie rekonstruowanie tożsamości Wśród ludzi na scenach 247

1. Od krytyki do „dramatologii” 247
2. Peiperowska antropologia teatru. Ku rekonstrukcji humanizmu 250
3. Powrót do romantyzmu 254
4. „Aktorska wiedza o człowieku” 255
5. Paradoksy wiernej interpretacji dramatu 262
6. Szekspirowskie „ułudy i omamienia” 264
7. Druga autobiografi a tranzytywna – Lope de Vega 268
8. Projekt inscenizacji Rewizora, czyli „kwiprokwiaków” gra urojenia i realności 287

IX. Tranzytywizm teatrologiczny, czyli hiperbolizacja Zapolskiej 301

1. Obrona naturalizmu 301
2. Zapolska i sprawa polska 303
3. Zapolska, czyli męczennica modernizacji. Hagiografia i megalomania 307
4. Zapolska jako urojona ofiara spisku krytyków 310
5. Tranzytywizm transseksualny 315
6. Mit Zapolskiej-nowatorki 317

X. Schizoanaliza Skłóconych z życiem – ostatnia autobiografia tranzytywna 321

1. Filmowe zainteresowania Tadeusza Peipera 321
2. Nienapisana elegia dla Marylin Monroe 323
3. Psychotyk w kinie 324
4. Niedostosowani, czyli Peiperowska schizoanaliza Skłóconych z życiem 327
5. Marylina – figura cierpiącej Polski 331
6. Marylina/Rozalina jako alter ego Peipera 341
7. „Papież awangardy” i aktoreczka 345

Zakończenie. Na progu Księgi pamiętnikarza 351

1. „Olbrzymie dzieło, w którym po raz pierwszy w literaturze będzie powiedziana cała prawda” 351
2. Nowoczesność i schizofrenia 354

Bibliografia 357
Indeks nazwisk 365