ebook Pamięć starych wieków Ewa Kocój

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Rok wydania: 2013

Praca porusza tematykę praktycznie niezbadaną, a czyni to w sposób nowatorski, łącząc problematykę teologiczno-liturgiczną prawosławia z kulturą ludową. Takie połączenie otwiera nowe perspektywy – wyprowadza dogmatyczne i katechetyczne myślenie o czasie liturgicznym, sakralnym z ograniczonych ram oficjalnej religijności i konfrontuje je z przełożeniem na żywy odbiór w ludzie, z drugiej strony – przestaje patrzeć na duchową kulturę ludową jak na skansen, a ukazuje dynamikę odbioru, przetwarzania i zwrotnego inspirowania kultury „wysokiej”.

Zarówno aspekt kalendarza liturgicznego, jak i jego odpowiednika ludowego jest oparty na solidnych kwerendach i badaniach terenowych w Rumunii. Rumuńska kultura duchowa stanowi wartość zamkniętą. Należąc do Pax Bizantina i w, dużej mierze, uczestnicząc w Slavia Orthodoxa, pozostaje na uboczu zainteresowań zarówno bizantynistów, jak i paleoslawistów. Leżąc na skrzyżowaniu kultur i interesów politycznych, Rumunia własnymi wyborami nieraz doprowadzała do zaniedbania lub wręcz obumarcia części tradycji narodowej. Wiele takich wyrw w pamięci kulturowej praca p. Ewy Kocój zapełnia. Praca porządkuje bowiem ogromny materiał: omawia źródła i strukturę prawosławnego kalendarza juliańskiego i ery bizantyjskiej i trzy główne cykle tego kalendarza, a także źródła, typologie i cechy charakterystyczne kalendarza ludowego prawosławnych Rumunów i odbicie cyklów cerkiewnych w obrzędowości ludowej. W ten sposób czytelnik otrzymuje przegląd obecności na ziemiach rumuńskich piśmienniczego dziedzictwa bizantyńsko-słowiańskiego i lokalnych wariantów tradycyjnych typów ksiąg, a także dzieł pseudokanonicznych, legendarnych, beletrystycznych i magicznych

Z recenzji Prof. dr hab. Aleksandra Naumowa

Spis treści ebooka Pamięć starych wieków

Podziękowania 9
Wstęp 11

Część pierwsza. Geneza 31

1. Prawosławny kalendarz liturgiczny – źródła, struktura i przenikanie na tereny rumuńskie 33

1.1. Kalendarz juliański i kalendarz bizantyński 33
1.2. Kalendarz liturgiczny 35
1.3. Wschód kontra Zachód, czyli spory i kontrowersje wokół kalendarza 44
1.4. Kalendarz prawosławny na terenach rumuńskich 49
1.4.1. Źródła historyczne 50
1.4.2. Liturgiczne księgi kanoniczne 57
1.4.2.1. Dziedzictwo słowiańskie 58
1.4.2.2. Dziedzictwo starorumuńskie 65
1.4.3. Malowane i haftowane kalendarze. Sztuka prawosławna 68
1.4.4. Kontrowersje rumuńskie 75
1.4.5. Styliści, czyli... starokalendarzowcy 78

2. Prawosławny kalendarz ludowy – źródła, typologie i cechy charakterystyczne 89

2.1. „Ich obyczaje są barbarzyńskie” i... dackie. Kalendarz w źródłach 89
2.2. W poszukiwaniu pogaństwa, czyli... łacińskości. Pierwsze badania i systematyki 93
2.3. Szkoła socjologiczna Dymitra Gustiego 98
2.4. Badania współczesne 101
2.5. Źródła 104
2.5.1. Tradycje i ryty religijne prawosławia 105
2.5.2. Księgi „ludowe”, czyli o tradycji apokryficznej (pseudokanonicznej) 117
2.5.2.1. Apokryfy staro- i nowotestamentowe 120
2.5.2.2. Legendy hagiograficzne 141
2.5.2.3. Romanse i powieści 148
2.5.2.4. Teksty przyrodnicze 153
2.5.2.5. Chronografy, paleje, księgi astronomiczne i kalendarze 156
2.5.2.6. Księgi i modlitwy zaklęć i czarów 164
2.5.3. Celebracja przyrody i tradycja rolnicza 174
2.5.4. Inne tradycje religijne. Wielokulturowość 181

Część druga. Symbolika czasu w kalendarzu prawosławnym 187

3. Cykl dobowy 189

3.1. Kalendarz liturgiczny 190
3.1.1. Wygnanie i wołanie o miłosierdzie. Wieczernia 193
3.1.2. Podziękowanie i prośba o ochronę. Powieczernia 197
3.1.3. Czuwanie i Sąd. Połunosznica 199
3.1.4. Zwycięstwo światła. Jutrznia 200
3.1.5. Męczeństwo i zbawienie. Liturgia godzin dnia 203
3.1.6. Asceza i wyrzeczenie. Praca i pożywienie 206
3.2. Kalendarz ludowy 211
3.2.1. Demony i lęk. Zmierzch – noc – świt 212
3.2.2. Zabezpieczenie. Świt – dzień – wieczór 223

4. Cykl tygodniowy 231

4.1. Kalendarz liturgiczny 231
4.1.1. Pierwszy i ósmy dzień tygodnia. Niedziela 232
4.1.2. Od aniołów do zmarłych. Poniedziałek – sobota 234
4.2. Kalendarz ludowy 236
4.2.1. Dni tygodnia jak... ludzie. Personifikacja i hierarchia 236
4.2.2. Dzień Matki Bożej. Niedziela 241
4.2.3. W drogę ku... zaświatom. Poniedziałek 246
4.2.4. Fatum. Wtorek 252
4.2.5. Mediacyjność. Środa 256
4.2.6. Pod znakiem szczęścia. Czwartek 259
4.2.7. Magia i świętość. Piątek 262
4.2.8. Dzień zmarłych. Sobota 275

5. Cykl roczny 281

5.1. Kalendarz liturgiczny 281
5.1.1. Wezwanie Adama. Święta ruchome – cykl paschalny 281
5.1.2. Radość zmartwychwstania. Święta ruchome – okres Pięćdziesiątnicy 302
5.1.3. Krąg od narodzin Bogurodzicy do zwycięstwa Krzyża. Dwanaście wielkich świąt pańskich 307
5.1.4. Święci i wydarzenia. Święta nieruchome średnie, małe i chramowe 320
5.2. Kalendarz ludowy – jedność wiary i natury 322
5.2.1. Cykl jesienno-zimowy 322
5.2.1.1. Praca, chłód i zmarli (wrzesień – październik – listopad) 325
5.2.1.2. Groza, ofiara i przełom (grudzień – styczeń – luty) 336
5.2.3. Cykl wiosenno-letni 365
5.2.3.1. Pascha i ruchome święta popaschalne 365
5.2.3.2. Wiosna i nowe życie (marzec – kwiecień – maj) 399
5.3.3.3. Protekcja-Ochrona i zbiory (czerwiec – lipiec – sierpień) 406

Zakończenie 415
Streszczenie 421
Summary 423
Rumuński kalendarz liturgiczny i jego ludowy odpowiednik 425
Bibliografia 459