ebook Podręczna gramatyka języka polskiego Alicja Nagórko

Spis treści ebooka Podręczna gramatyka języka polskiego

Przedmowa 13
1. Wstęp 15
1.1. Czym jest gramatyka? 15
1.2. Polszczyzna na tle innych języków 22
1.3. Ewolucja systemu gramatycznego 27
1.3.1. Fleksja rzeczownika 29
1.3.2. Liczebniki 30
1.3.3. Zaimki 31
1.3.4. Fleksja czasownika 32
1.3.5. Innowacje składniowe 33
1.3.6. Językowe skutki globalizacji 34
2. Fonetyka 38
2.1. Mówienie - fonetyka artykulacyjna 38
2.2. Dźwięki mowy - fonetyka akustyczna 40
2.3. Słyszenie - fonetyka audytywna 43
2.4. Alfabet fonetyczny 46
2.5. Inwentarz polskich głosek 47
2.5.1. Samogłoski 47
2.5.1.1. Samogłoski ustne 47
2.5.1.2. Samogłoski nosowe 49
2.5.1.3. Dyftongi 51
2.5.2. Spółgłoski 52
2.5.2.1. Spółgłoski zwarto-wybuchowe (okluzywne) 53
2.5.2.2. Spółgłoski półotwarte (sonorne, sonanty) 55
2.5.2.2.1. Spółgłoski nosowe 55
2.5.2.2.2. Spółgłoski drżące (wibranty, trele) 56
2.5.2.2.3. Spółgłoski boczne (lateralne) 57
2.5.2.3. Spółgłoski szczelinowe (frykaty, spiranty) 57
2.5.2.4. Spółgłoski zwarto-szczelinowe (afrykaty) 59
2.6. Wpływ pisma na wymowę 60
3. Fonologia 62
3.1. Fonologia a fonetyka 62
3.2. Podstawowa jednostka fonologii: fonem 64
3.3. Ile fonemów liczy polszczyzna? 66
3.4. Upodobnienia i inne procesy fonologiczne 69
3.4.1. Upodobnienia pod względem dźwięczności 71
3.4.2. Upodobnienia pod względem miejsca artykulacji 72
3.4.3. Upodobnienia pod względem sposobu artykulacji 73
3.4.3.1. Odpodobnienie (dysymilacja) 73
3.4.3.2. Uproszczenie (elizja) 74
3.4.3.3. Przestawka (metateza) 74
3.4.3.4. Wstawienie (epenteza) 74
3.5. Fonologia suprasegmentalna 75
3.5.1. Sylaba 75
3.5.1.1. Model liniowy 75
3.5.1.2. Model nieliniowy 76
3.5.2. Wyraz fonologiczny 78
3.5.2.1. Akcent 78
3.5.2.2. Rytm 81
3.5.3. Fraza fonologiczna 81
3.5.4. Intonacja zdaniowa. Akcent rematyczny (fokus) 82
4. Morfematyka (analiza morfemowa) 84
4.1. Mniejsze od wyrazu: morfemy 84
4.2. Warianty morfemów: allomorfy 87
4.3. Rodzaje morfemów 89
4.4. Łączliwość morfemów: morfotaktyka 92
5. Morfologia jako gramatyka wyrazu 95
5.1. Granice wyrazu 95
5.1.1. Słowo a wyraz 95
5.1.2. Cztery piętra abstrakcji w rozumieniu wyrazu 96
5.1.2.1. Wyraz pisany (graficzny) lub mówiony (fonetyczny) 96
5.1.2.2. Wyraz tekstowy - najmniejsza forma swobodna 97
5.1.2.3. Wyraz gramatyczny (słowoforma). Formy syntetyczne i analityczne 98
5.1.2.4. Wyraz słownikowy (leksem) 101
5.2. Części mowy 105
5.2.1. Na początku była greka 105
5.2.2. Współczesne kryteria podziału 106
5.2.2.1. Klasy znaczeniowe 106
5.2.2.2. Klasy gramatyczne 108
5.2.2.2.1. Klasy gramatyczne charakteryzowane na podstawie składni 109
5.2.2.2.2. Klasy gramatyczne charakteryzowane na podstawie fleksji 112
5.2.3. Zdroworozsądkowy katalog części mowy w polszczyźnie 114
5.2.3.1. Rzeczowniki 114
5.2.3.2. Przymiotniki 116
5.2.3.3. Przysłówki 117
5.2.3.4. Liczebniki 119
5.2.3.5. Zaimki 120
5.2.3.6. Czasowniki 122
5.2.3.7. Przyimki 123
5.2.3.8. Spójniki 125
5.2.3.9. Partykuły 126
5.2.3.10. Wykrzykniki 127
6. Kategorie morfologiczne 129
6.1. Problemy definicyjne. Typologia kategorii 129
6.2. Kategorie werbalne (czasownikowe) 131
6.2.1. Osoba gramatyczna 131
6.2.2. Czas gramatyczny 134
6.2.3. Aspekt gramatyczny, aspekt leksykalny, aspektualność 139
6.2.4. Taksis, czyli porządek chronologiczny 145
6.2.5. Tryb a modalność 146
6.2.6. Strona i profilowanie treści (diateza) 150
6.2.7. Negacja - czy kategoria morfologiczna? 153
6.2.8. Liczba i rodzaj - lustrzane kategorie czasownika 154
6.2.9. (Nie)określoność 154
6.3. Kategorie nominalne (imienne) 155
6.3.1. Rodzaj 155
6.3.2. Deprecjatywność - honoryfikatywność 161
6.3.3. Przypadek 163
6.3.4. Apel 168
6.3.5. Liczba 169
6.3.6. Stopień 172
7. Słowotwórstwo 175
7.1. Ikoniczność formy językowej 175
7.2. Motywacja słowotwórcza 177
7.2.1. Zakres motywacji 177
7.2.2. Rodzaje motywacji 183
7.3. Kategoryzacja 190
7.4. Typy słowotwórstwa 192
7.4.1. Definicja formy słowotwórczej i formantu 192
7.4.2. Działania na morfemach 193
7.4.2.1. Derywacja dodatnia 193
7.4.2.2. Derywacja ujemna 195
7.4.2.3. Derywacja wymienna 197
7.4.3. Działania na wyrazach 199
7.4.3.1. Złożenia i złożeniowce 199
7.4.3.2. Kontaminacje 203
7.4.3.3. Skróty i skrótowce (akronimy) 205
7.4.4. Działania na fonemach 206
7.5. Kategorie słowotwórcze 207
7.5.1. Kategorie słowotwórcze rzeczowników 208
7.5.1.1. Kategorie słowotwórcze w języku potocznym 208
7.5.1.2. Kategorie słowotwórcze w odmianach specjalnych polszczyzny 209
7.5.2. Kategorie słowotwórcze przymiotników 211
7.5.2.1. Przymiotniki odprzymiotnikowe 212
7.5.2.2. Przymiotniki odrzeczownikowe 212
7.5.2.3. Przymiotniki odczasownikowe 213
7.5.3. Kategorie słowotwórcze czasowników 213
7.6. Gniazda, czyli słowotwórcze kategorie radialne 214
8. Fleksja, czyli odmiana 217
8.1. Czasowniki 217
8.1.1. Bezokolicznik 217
8.1.2. Pozostałe formy nieokreślone 218
8.1.2.1. Gerundium 218
8.1.2.2. Formy nieokreślone o odmianie przymiotnikowej 219
8.1.2.3. Nieodmienne formy nieokreślone 220
8.1.3. Wzorce odmiany: dwu- czy trójpodział? 221
8.1.4. Koniugacja polska w ujęciu Jana Tokarskiego 222
8.1.5. Koniugacja polska w ujęciu Romana Laskowskiego 224
8.1.6. Końcówki osobowe - fleksja a aglutynacja 226
8.1.7. Co jest spornego w tematach fleksyjnych? 227
8.2. Rzeczowniki 228
8.2.1. Rzeczowniki nieodmienne czy synkretyczne? 228
8.2.2. Paradygmat czy algorytm? 230
8.2.3. Typy odmiany 232
8.2.3.1. Rzeczowniki żeńskie 233
8.2.3.2. Rzeczowniki męskie 234
8.2.3.3. Rzeczowniki nijakie 235
8.2.4. Końcówki współfunkcyjne i ich użycie 236
8.2.4.1. Kryterium fonologiczne 237
8.2.4.2. Kryterium morfologiczne 237
8.2.4.3. Kryterium semantyczne 238
8.2.4.4. Kryterium genetyczne 238
8.2.4.5. Kryterium pragmatyczne 239
8.3. Przymiotniki 239
8.3.1. Charakterystyka ogólna 239
8.3.2. Wzory odmiany 240
8.4. Liczebniki 242
8.4.1. Charakterystyka ogólna 242
8.4.2. Odmiana liczebników głównych 243
8.4.3. Odmiana liczebników zbiorowych 246
8.5. Zaimki 248
8.5.1. Problemy klasyfikacyjne 248
8.5.2. Zaimki partnerskie 249
8.5.3. Zaimki anaforyczne i zwrotne 250
8.5.4. Zaimki nieokreślone i przeczące 252
8.5.5. Zaimki wskazujące 254
8.5.6. Zaimki dzierżawcze 255
8.5.7. Zaimki pytajno-względne 256
9. Składnia 257
9.1. Tekst a funkcja komunikatywna języka 257
9.2. Wypowiedzenie - powiadomienie 259
9.2.1. Zawiadomienie 259
9.2.2. Zdanie 259
9.2.3. Równoważnik zdania 261
9.2.4. Frazemy - pogranicze składni i frazeologii 263
9.3. Zdanie a fraza 264
9.3.1. Pojęcie frazy i składnika 265
9.3.2. Frazy współrzędne i niewspółrzędne 265
9.3.3. Struktury endo- i egzocentryczne 268
9.4. Typy związków w zdaniu 269
9.5. Konotacja i walencja (wartościowość) 272
9.6. Akomodacja w składni 276
9.7. Budowa zdania - kategorie funkcjonalne 280
9.7.1. Podmiot 280
9.7.1.1. Podmiot mianownikowy 281
9.7.1.2. Podmioty niemianownikowe 283
9.7.1.3. Grupa zdaniowa jako podmiot gramatyczny 285
9.7.1.4. Inne podmioty nietypowe 286
9.7.1.5. Blokada podmiotu 286
9.7.1.6. Zdania bezpodmiotowe 287
9.7.2. Orzeczenie 287
9.7.2.1. Orzeczenie proste 287
9.7.2.2. Bezokolicznik w pozycji orzeczenia 288
9.7.2.3. Orzeczenia złożone 289
9.7.2.4. Orzeczenia peryfrastyczne 289
9.7.2.5. Orzeczenie sekundarne 290
9.7.2.6. Zdanie podrzędne jako orzecznik 290
9.7.3. Dopełnienie jako człon konotowany zdania 291
9.7.3.1. Dopełnienie w bierniku 292
9.7.3.2. Dopełnienie w dopełniaczu 293
9.7.3.3. Pozostałe przypadki zależne 294
9.7.3.4. Dopełnienie w bezokoliczniku 295
9.7.3.5. Zdania dopełnieniowe 295
9.7.4. Przydawka jako niekonotowany, ale akomodowany podrzędnik grupy rzeczownikowej 296
9.7.4.1. Zgoda paradygmatyczna 296
9.7.4.1.1. Podrzędnik przymiotnikowy 296
9.7.4.1.2. Podrzędnik rzeczownikowy 297
9.7.4.2. Zgoda selektywna 297
9.7.4.2.1. Zgoda selektywna z akomodowanym mianownikiem 297
9.7.4.2.2. Zgoda selektywna z akomodowanym dopełniaczem 298
9.7.4.2.3. Zgoda selektywna z innym przypadkiem zależnym 298
9.7.4.3. Przydawki nieakomodowane 299
9.7.4.4. Apozycja 299
9.7.5. Okolicznik jako niekonotowany i nieakomodowany podrzędnik grupy czasownikowej 299
9.7.5.1. Okoliczniki modyfikacyjne 300
9.7.5.2. Okoliczniki sytuacyjne 301
9.7.5.3. Okoliczniki przyczynowo-skutkowe 302
9.7.5.4. Okoliczniki modalne 304
9.8. Schematy zdaniowe - kategorie formalne 304
9.9. Problematyka zdania złożonego 307
9.9.1. Zdania współrzędne 308
9.9.2. Zdania niewspółrzędne 310
9.9.2.1. Zdania dopełniające (intensjonalne) 310
9.9.2.2. Zdania czasowe 311
9.9.2.3. Zdania przyczynowo-skutkowe 312
9.9.2.4. Zdania porównawcze 313
9.9.2.5. Zdania względne 314
9.10. Modalność zdaniowa 315
9.11. Komunikatywna struktura zdania i dyskursu 317
Lista skrótów i symboli 320
Alfabet IPA 321
Literatura 323
Indeks 329