ebook Prawo rzymskie Wojciech Dajczak, Tomasz Giaro, Franciszek Longchamps De Bérier

Spis treści ebooka Prawo rzymskie

Do Czytelnika (Marian Kallas) 19
Przedmowa do wydania trzeciego (Wojciech Dajczak, Tomasz Giaro, Franciszek Longchamps de Bérier) 21
Przedmowa do wydania drugiego (Wojciech Dajczak, Tomasz Giaro, Franciszek Longchamps de Bérier) 25
Przedmowa do wydania pierwszego (Wojciech Dajczak, Tomasz Giaro, Franciszek Longchamps de Bérier) 29
Wykaz skrótów 35
Rozdział 1. Historia i tradycja prawa rzymskiego (Tomasz Giaro) 43
1.1. Wiadomości wstępne 43
1.1.1. Unikalność prawa rzymskiego na tle innych porządków prawnych 43
1.1.2. Rzymskie pojęcia i podziały prawa 45
1.1.3. Elementy trwałe rzymskiego ustroju i systemu źródeł prawa 47
1.1.4. Szczególna rola perspektywy procesowej 48
1.1.5. Jurysprudencja jako źródło prawa 49
1.2. Wczesna republika patrycjuszowska (do 367 przed Chr.) 50
1.2.1. Gospodarka i ustrój 50
1.2.1.1. Magistratura 52
1.2.1.2. Komicja 52
1.2.1.3. Senat 54
1.2.2. Źródła dawnego prawa rzymskiego (ius civile) 54
1.3. Późna republika pod hegemonią nobilitas (367–27 przed Chr.) 56
1.3.1. Od miasta-państwa do państwa terytorialnego 56
1.3.1.1. Zarząd Italii 57
1.3.1.2. Prowincje 58
1.3.2. Rozwarstwienie społeczne 59
1.3.3. Rewolucja rzymska i upadek republiki 60
1.3.4. Źródła prawa, zwłaszcza prawo pretorskie (ius honorarium) 61
1.3.5. Ius civile, ius gentium, ius naturale 62
1.3.6. Jurysprudencja późnorepublikańska 64
1.4. Wczesne cesarstwo (pryncypat 27 przed Chr.–284 po Chr.) 66
1.4.1. Instytucjonalizacja pryncypatu 66
1.4.2. Kompromis między republiką a jedynowładztwem 67
1.4.2.1. Atrofia instytucji republikańskich 67
1.4.2.2. Powstanie administracji państwowej 68
1.4.3. Gospodarka, społeczeństwo i administracja 69
1.4.4. Zmiany w wymiarze sprawiedliwości 70
1.4.5. Źródła prawa okresu pryncypatu 71
1.5. Jurysprudencja klasyczna 72
1.5.1. Samodefinicje jurysprudencji rzymskiej 72
1.5.2. Interpretacja prawnicza jako źródło prawa 74
1.5.3. Postępująca biurokratyzacja jurysprudencji 75
1.5.4. Niechęć do systematyki, metoda kazuistyczna 76
1.5.5. Gatunki i dzieła rzymskiej literatury prawniczej 78
1.5.6. Problem normatywności miękkiej 79
1.6. Późne cesarstwo (dominat 284–565) 80
1.6.1. Rys historyczny. Wschód i Zachód cesarstwa 80
1.6.2. Historia społeczno-gospodarcza 83
1.6.3. Absolutyzm cesarski i postępy biurokratyzacji 84
1.6.4. Zachodniorzymski wulgaryzm i wschodni klasycyzm 85
1.6.5. Kompilacje prawa od Dioklecjana do Teodozjusza II 89
1.7. Ustawodawstwo justyniańskie (528–565) i jego dzieje 90
1.7.1. Kompilacja Justyniana (528–534) i jej cele polityczne 90
1.7.2. Części składowe kompilacji i Nowele (535–565) 92
1.7.3. Dalszy rozwój prawa bizantyńskiego 95
1.7.4. Recepcja prawa rzymsko-bizantyńskiego w Europie Wschodniej 96
1.8. Drugie życie prawa rzymskiego na zachodzie Europy 97
1.8.1. Od kompilacji justyniańskiej do odkrycia Digestów 97
1.8.2. Obszary i etapy recepcji na zachodzie Europy 98
1.8.2.1. Mos italicus 98
1.8.2.1.1. Glosatorzy 98
1.8.2.1.2. Konsyliatorzy 100
1.8.2.1.3. Osiągnięcia dogmatyczne legistyki 100
1.8.2.2. Kanonistyka 101
1.8.2.2.1. Utrumque ius 101
1.8.2.2.2. Osiągnięcia dogmatyczne kanonistyki 103
1.8.2.3. Recepcja praktyczna prawa rzymskiego 104
1.8.2.4. Humanizm prawniczy i nowy podział Europy 105
1.8.2.5. Holenderska „jurysprudencja elegancka” i systemy mieszane 106
1.8.2.6. Tendencja systematyczna prawa natury 108
1.8.2.7. Usus modernus Pandectarum 110
1.8.2.8. Kodyfikacje prawa natury 112
1.8.3. Szkoła Historyczna, pandektystyka i niemiecki kodeks cywilny 116
1.8.3.1. Szkoła Historyczna 116
1.8.3.2. Pandektystyka 117
1.8.3.3. Niemiecki kodeks cywilny 119
1.8.4. Prawo rzymskie w Europie Środkowo-Wschodniej 121
1.8.5. Obecna sytuacja tradycji romanistycznej 122
1.8.6. Wzmianka o wpływie rzymskiego prawa publicznego 123
Po przeczytaniu 125
Rozdział 2. Kształtowanie i ochrona praw prywatnych 127
2.1. Kształtowanie praw prywatnych – czynności prawne (Tomasz Giaro) 127
2.1.1. Zdarzenia a czynności prawne 127
2.1.1.1. Rodzaje czynności prawnych 128
2.1.1.2. Elementy treściowe czynności prawnej 132
2.1.1.2.1. Warunek 133
2.1.1.2.2. Dalsze klauzule dodatkowe 135
2.1.2. Wykładnia czynności prawnych 136
2.1.3. Wady czynności prawnych 139
2.1.3.1. Zamierzona rozbieżność między wolą a oświadczeniem 140
2.1.3.2. Niezamierzona rozbieżność między wolą a oświadczeniem 140
2.1.4. Skutki czynności prawnych 143
2.1.4.1. Nieważność czynności prawnych 143
2.1.4.2. Ratowanie czynności nieważnych 145
2.1.5. Zastępstwo 146
2.1.5.1. Rozróżnienia pojęciowe 146
2.1.5.2. Wykluczenie zastępstwa bezpośredniego 147
2.1.5.3. Skargi o charakterze dodatkowym 148
2.1.5.4. Rozwój zastępstwa bezpośredniego 151
2.2. Ochrona praw prywatnych (Franciszek Longchamps de Bérier) 152
2.2.1. Pozaprocesowa ochrona praw prywatnych 153
2.2.1.1. Pomoc własna 153
2.2.1.2. Ugoda 155
2.2.1.3. Kompromis 156
2.2.1.4. Pretorska ochrona pozaprocesowa 156
2.2.1.5. Sądownictwo biskupie 159
2.2.2. Proces 159
2.2.2.1. Actio – powództwo i roszczenie 159
2.2.2.2. Trzy historyczne etapy rozwoju procesu rzymskiego 162
2.2.2.3. Podmioty w procesie 163
2.2.2.4. Zasady procesowe 168
2.2.2.5. Actiones i proces 175
2.2.2.6. Przebieg postępowania 183
2.2.2.7. Egzekucja 186
2.2.2.8. Innowacje procesu kognicyjnego 187
Po przeczytaniu 189
Rozdział 3. Osoby i rodzina 191
3.1. Osoby (Tomasz Giaro) 191
3.1.1. Uwagi wstępne na temat systematyki 191
3.1.2. Status człowieka a jego podmiotowość prawna 192
3.1.2.1. Podmiotowość i prawo podmiotowe 193
3.1.2.2. Zdolność prawna 195
3.1.2.2.1. Początek i koniec zdolności prawnej 196
3.1.2.2.2. Wolność i niewola 196
3.1.2.2.3. Sposoby powstania i ustania niewoli 198
3.1.2.2.4. Wyzwolenia 199
3.1.2.2.5. Położenie prawne wyzwoleńca 202
3.1.2.2.6. Obywatelstwo 203
3.1.2.2.7. Pozycja w rodzinie 204
3.1.3. Zdolność do czynności prawnych 205
3.1.3.1. Ograniczenia ze względu na wiek 205
3.1.3.2. Ograniczenia ze względu na płeć 207
3.1.3.3. Dalsze ograniczenia 208
3.1.4. Osoby prawne 209
3.1.4.1. Uwaga wstępna 209
3.1.4.2. Związki osób (korporacje) 209
3.1.4.3. Masy majątkowe (fundacje) 211
3.2. Prawo rodzinne (Franciszek Longchamps de Bérier) 213
3.2.1. Władza ojcowska 213
3.2.1.1. Treść i wykonywanie władzy ojcowskiej 213
3.2.1.1.1. Władza ojcowska w rodzinie agnacyjnej 213
3.2.1.1.2. Uprawnienia ojca rodziny 214
3.2.1.1.3. Ewolucja władzy ojcowskiej 215
3.2.1.2. Zdolność majątkowa 217
3.2.1.3. Wejście pod władzę ojcowską 219
3.2.1.3.1. Urodzenie w małżeństwie 219
3.2.1.3.2. Adopcja 220
3.2.1.3.3. Legitymacja 225
3.2.1.4. Zgaśnięcie władzy ojcowskiej 226
3.2.1.4.1. Przyczyny 226
3.2.1.4.2. Emancypacja 226
3.2.2. Małżeństwo 227
3.2.2.1. Prawne znaczenie małżeństwa 227
3.2.2.1.1. Przesłanki 228
3.2.2.1.2. Koncepcja małżeństwa 231
3.2.2.2. Zaręczyny 233
3.2.2.3. Manus nad żoną 234
3.2.2.3.1. Sposoby wejścia pod manus 234
3.2.2.3.2. Skutki prawne wejścia pod manus 234
3.2.2.4. Posag 235
3.2.2.4.1. Obowiązek ustanowienia posagu 235
3.2.2.4.2. Obowiązek zwrotu posagu 236
3.2.2.4.3. Sytuacja prawna dóbr posagowych 237
3.2.2.4.4. Darowizny w związku z małżeństwem 237
3.2.2.5. Rozwód 237
3.2.2.5.1. Powody rozwodu 237
3.2.2.5.2. Przeprowadzenie rozwodu 239
3.2.2.5.3. Prawne znaczenie rozwodu 239
3.2.2.6. Konkubinat 240
3.2.2.7. Ustawodawstwo małżeńskie Augusta 241
3.2.3. Piecza prawna 242
3.2.3.1. Opieka a kuratela 242
3.2.3.2. Opieka 243
3.2.3.2.1. Powołanie opiekuna 243
3.2.3.2.2. Opieka nad kobietami 245
3.2.3.2.3. Opieka nad niedojrzałymi 245
3.2.3.2.4. Odpowiedzialność opiekuna 246
3.2.3.3. Kuratela 248
3.2.3.3.1. Odpowiedzialność kuratora 248
3.2.3.3.2. Kuratela marnotrawców oraz furiosi 248
3.2.3.3.3. Typy kurateli 250
Po przeczytaniu 251
Rozdział 4. Spadki (Franciszek Longchamps de Bérier) 253
4.1. Zagadnienia ogólne 253
4.1.1. Prawo spadkowe a inne gałęzie prawa prywatnego 253
4.1.2. Środki ochrony w prawie spadkowym 255
4.1.2.1. Hereditatis petitio 255
4.1.2.2. Interdykt quorum bonorum 259
4.1.2.3. Ochrona w cognitiones extra ordinem 261
4.1.3. Wartości i zasady prawa spadkowego 262
4.1.3.1. Wartości prawa spadkowego 263
4.1.3.2. Nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest 264
4.1.3.3. Swoboda testowania 266
4.1.3.4. Solidarność rodzinna 271
4.1.3.5. Szacunek dla woli zmarłego 278
4.1.3.6. Semel heres semper heres 280
4.1.3.7. Nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de commodis eius agitur 282
4.1.3.8. Reguły w prawie spadkowym 284
4.1.4. Podmioty uczestniczące w dziedziczeniu 285
4.1.4.1. Testamenti factio activa 285
4.1.4.2. Testamenti factio passiva 287
4.1.4.3. Capacitas 288
4.1.4.4. Indignitas 289
4.2. Dziedziczenie beztestamentowe 290
4.2.1. Porządek dziedziczenia w prawie cywilnym 291
4.2.2. Porządek dziedziczenia w prawie pretorskim 295
4.2.3. Porządek dziedziczenia w Nowelach justyniańskich 300
4.3. Dziedziczenie testamentowe 305
4.3.1. Forma zewnętrzna testamentu 306
4.3.1.1. Prawo archaiczne – testamenty calatis comitiis oraz in procinctu 306
4.3.1.2. Mancypacja ze skutkami na wypadek śmierci 306
4.3.1.3. Testament mancypacyjny 307
4.3.1.4. Testament pretorski 310
4.3.1.5. Testamenty prawa poklasycznego 312
4.3.1.6. Formy szczególne 316
4.3.1.7. Testament żołnierski 317
4.3.2. Treść testamentu 319
4.3.2.1. Ustanowienie dziedzica 319
4.3.2.2. Substytucje 324
4.3.2.3. Wydziedziczenie 329
4.3.2.4. Legaty 330
4.3.2.5. Fideikomisy 335
4.3.2.6. Wyzwolenia testamentowe 339
4.3.2.7. Ustanowienie opiekuna 340
4.3.2.8. Polecenia 341
4.3.2.9. Klauzula kodycylarna i kodycyle 342
4.3.3. Darowizny na wypadek śmierci 345
4.3.4. Interpretacja testamentu 348
4.3.4.1. Wola testatora a forma i treść testamentu 348
4.3.4.2. Favor testamenti 350
4.4. Po śmierci spadkodawcy 358
4.4.1. Dziedziczenie przeciwtestamentowe 358
4.4.2. Ostateczne ukształtowanie powołania do spadku 363
4.4.2.1. Krąg podmiotowy 363
4.4.2.2. Śmierć spadkodawcy a nabycie spadku 365
4.4.2.3. Transmisja 366
4.4.2.4. Przyrost 367
4.4.3. Nabycie spadku 369
4.4.3.1. Nabycie spadku z mocy prawa 369
4.4.3.2. Sposoby przyjęcia spadku 371
4.4.4. Kwestie wpływające na decyzję o spadku 373
4.4.4.1. Zasiedzenie spadku 373
4.4.4.2. Przyjęcie spadku a odpowiedzialność za długi spadkowe 374
4.4.4.3. Dobrodziejstwo inwentarza 376
4.4.4.4. Ochrona wierzycieli spadkowych 378
4.4.4.5. Podatek od spadków 379
Po przeczytaniu 381
Rozdział 5. Posiadanie i prawa rzeczowe (Tomasz Giaro) 385
5.1. Zagadnienia wstępne 385
5.1.1. Prawnie uznane formy władania rzeczą 385
5.1.1.1. Posiadanie – własność – prawa na rzeczy cudzej 385
5.1.1.2. Actio in rem 387
5.1.2. Podziały rzeczy 388
5.1.3. Ius in re 391
5.2. Posiadanie 392
5.2.1. Pojęcie, elementy i rodzaje posiadania 392
5.2.2. Nabycie i utrata posiadania 394
5.2.2.1. Nabycie posiadania 394
5.2.2.2. Utrata posiadania 396
5.2.3. Ochrona posiadania 396
5.2.3.1. Zakres podmiotowy ochrony 397
5.2.3.2. Podziały interdyktów 399
5.2.3.3. Interdykty służące do odzyskania posiadania 399
5.2.3.4. Interdykty służące do utrzymania posiadania 401
5.2.3.5. Dalszy rozwój 402
5.2.4. Posiadanie praw (possessio iuris) 404
5.3. Własność 405
5.3.1. Pojęcie własności 405
5.3.2. Dalszy rozwój form władania rzeczą 407
5.3.3. Granice własności. Współwłasność 409
5.3.3.1. Zakres uprawnień właściciela 409
5.3.3.2. Współwłasność 412
5.3.4. Nabycie i utrata własności 414
5.3.4.1. Nabycie pochodne 414
5.3.4.2. Zasiedzenie 420
5.3.4.3. Nabycie pierwotne 424
5.3.5. Ochrona własności 428
5.3.5.1. Skarga wydobywcza 429
5.3.5.2. Skarga negatoryjna 433
5.3.5.3. Ochrona własności bonitarnej 433
5.4. Prawa na rzeczy cudzej 435
5.4.1. Uwaga wstępna 435
5.4.2. Służebności gruntowe 436
5.4.2.1. Służebności wiejskie 436
5.4.2.2. Służebności miejskie 437
5.4.2.3. Powstanie i wygaśnięcie 438
5.4.2.4. Ochrona służebności 439
5.4.3. Służebności osobiste 440
5.4.3.1. Użytkowanie 441
5.4.3.2. Dalsze służebności osobiste 444
5.4.3.3. Zasady ustanawiania i wykonywania służebności 444
5.4.4. Dziedziczne prawa czynszowe 447
5.4.4.1. Emfiteuza 447
5.4.4.2. Superficies 447
5.4.4.3. Dalszy rozwój emfiteuzy i superficies 448
5.4.5. Zastaw 448
5.4.5.1. Rozwój historyczny zastawu 450
5.4.5.2. Akcesoryjność zastawu 451
5.4.5.3. Realizacja zastawu 454
5.4.5.4. Mankamenty zastawu rzymskiego 456
5.4.5.5. Dalszy rozwój prawa zastawu 458
Po przeczytaniu 460
Rozdział 6. Zobowiązania (Wojciech Dajczak) 463
6.1. Pojęcie zobowiązania (obligatio) 463
6.2. Źródła powstawania zobowiązań 464
6.3. Od nominalizmu kontraktowego ku zasadzie swobody umów 466
6.4. Zobowiązanie naturalne 469
6.5. Nominalizm deliktowy a poszerzanie zakresu odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych 470
6.6. Wielość podmiotów w stosunku obligacyjnym 473
6.7. Zmiana wierzyciela i dłużnika 474
6.8. Umorzenie zobowiązania 476
6.8.1. Umorzenie zobowiązania w następstwie prawidłowego spełnienia świadczenia 477
6.8.2. Gatunkowe i indywidualne określenie przedmiotu świadczenia 481
6.8.3. Zobowiązania dopuszczające wybór między różnymi postaciami świadczenia 482
6.8.4. Umorzenie zobowiązania przez inne świadczenie (datio in solutum) 483
6.8.5. Umorzenie zobowiązania niepowiązane z żadnym świadczeniem 485
6.8.5.1. Zwolnienie z długu 485
6.8.5.2. Potrącenie (compensatio) 485
6.8.5.3. Odnowienie (novatio) 487
6.9. Zwłoka wierzyciela i dłużnika 488
6.9.1. Zwłoka dłużnika (mora debitoris) 488
6.9.2. Zwłoka wierzyciela (mora creditoris) 490
6.10. Skutki niewykonania lub nieprawidłowego wykonania zobowiązania 491
6.11. Odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę 492
6.11.1. Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu czynu niedozwolonego na przykładzie lex Aquilia 493
6.11.1.1. Odpowiedzialność według pierwotnego tekstu ustawy 493
6.11.1.2. Odpowiedzialność akwiliańska według interpretacji jurystów rzymskich 493
6.11.2. Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu niewykonania umowy na przykładzie kontraktów ocenianych według dobrej wiary (bonae fidei) 495
6.11.3. Przesłanki odpowiedzialności obiektywnej (na zasadzie ryzyka). Przykłady odpowiedzialności za zwierzęta, quasi-delikty 497
6.11.3.1. Szkody wyrządzone przez zwierzęta 498
6.11.3.2. Quasi-delikty 499
6.11.3.3. Szczególna odpowiedzialność przewoźników, oberżystów i prowadzących gospody 500
6.11.4. Siła wyższa (vis maior) jako okoliczność wyłączająca odpowiedzialność dłużnika 502
6.11.5. Szkoda (damnum) i odszkodowanie 503
6.11.6. Kary pieniężne w zobowiązaniach deliktowych 504
6.11.7. Kary umowne (stipulatio poenae) 505
6.11.8. Infamia dłużnika 507
6.12. Zobowiązania umowne 507
6.12.1. Prawo rzymskie a ogólna teoria umów 507
6.12.2. Zawarcie umowy 508
6.12.3. Zadatek (arrha) 510
6.12.4. Causa umowy 511
6.12.5. Nieuczciwe postępowanie przy zawieraniu umowy 512
6.12.5.1. Wykorzystanie podstępu w celu zawarcia umowy 513
6.12.5.2. Wykorzystanie przymusowego położenia w celu zawarcia umowy 514
6.12.5.3. Problem odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną w ramach czynności prowadzonych w celu zawarcia umowy 515
6.12.6. Treść zobowiązania umownego 517
6.12.7. Szczególne zasady interpretacji umów 517
6.12.7.1. Arbitralne usuwanie niejasności treści umowy 517
6.12.7.2. Rozbieżność między literalnym brzmieniem umowy a rzeczywistym zamiarem stron 518
6.12.8. Problem ekwiwalentności świadczeń w zobowiązaniu wzajemnym (synalagmatycznym) 520
6.12.9. Niemożliwość świadczenia 522
6.12.10. Wierność danemu przyrzeczeniu a istotna zmiana okoliczności 523
6.12.11. Zobowiązanie umowne na rzecz osoby trzeciej 524
6.12.12. Klauzule dobrej wiary (bona fides) i dobrych obyczajów (boni mores) 525
6.12.12.1. Klauzula dobrych obyczajów (boni mores) jako granica ważności zobowiązania umownego 525
6.12.12.2. Klauzula dobrej wiary (bona fides) a rozwój prawa zobowiązań umownych 527
6.12.13. Stipulatio jako zobowiązanie umowne 529
6.12.13.1. Forma stipulatio 529
6.12.13.2. Problem kauzalności stypulacji 530
6.12.14. Systematyka rzymskich zobowiązań umownych 531
6.13. Kontrakty służące do zbywania i nabywania dóbr 532
6.13.1. Typy czynności uzasadniających zbywanie i nabywanie dóbr 532
6.13.1.1. Rozróżnienie czynności odpłatnych i nieodpłatnych 532
6.13.1.2. Sposób określenia ceny – rozgraniczenie między sprzedażą a zamianą 533
6.13.1.3. Emptio venditio jako podstawowy typ kontraktu służącego nabywaniu dóbr majątkowych 533
6.13.1.3.1. Łatwość zawarcia kontraktu emptio venditio 533
6.13.1.3.2. Szeroki zakres przedmiotowy sprzedaży 534
6.13.1.3.3. Umowne prawo odstąpienia od kontraktu emptio venditio 535
6.13.1.4. Szczególne zasady odpowiedzialności stron w kontrakcie emptio venditio 536
6.13.1.4.1. Problem ryzyka utraty rzeczy w okresie między zawarciem a wykonaniem zobowiązania 536
6.13.1.4.2. Sprzedaż rzeczy objętej prawem rzeczowym osoby trzeciej 537
6.13.1.4.3. Sprzedaż rzeczy niemającej oczekiwanych przez kupującego właściwości 538
6.13.1.4.3.1. Rozwiązania edylów kurulnych 539
6.13.1.4.3.2. Odpowiedzialność za wady fizyczne wyprowadzona z klauzuli ex fide bona w skardze kupującego 539
6.13.1.4.3.3. Relacja skarg wprowadzonych przez edylów kurulnych i actio empti 540
6.13.2. Nieodpłatne nabycie dóbr majątkowych (donatio) 541
6.13.2.1. Natura prawna darowizny 541
6.13.2.2. Granice swobody dokonywania darowizn 542
6.14. Kontrakty służące do korzystania z cudzego kapitału lub cudzych dóbr 543
6.14.1. Typy kontraktów pozwalających na korzystanie z cudzego kapitału lub cudzych dóbr 543
6.14.2. Ryzyko uszkodzenia lub utraty przekazanej rzeczy 544
6.14.3. Problem „realności” pożyczki 546
6.14.4. Kwestia faktycznej odpłatności pożyczki 547
6.14.5. Korzystanie z cudzej rzeczy a wielość funkcji gospodarczych kontraktu locatio conductio 547
6.14.5.1. Odpowiedzialność za wady przekazanej rzeczy 548
6.14.5.2. Problem wpływu zdarzeń losowych na wysokość czynszu (obniżenie czynszu – remissio mercedis) 549
6.14.5.3. Stabilność pozycji najemcy lub dzierżawcy 550
6.14.5.3.1. Bezprawne objęcie w posiadanie przedmiotu najmu przez osobę trzecią 550
6.14.5.3.2. Swoboda rozwiązania kontraktu 551
6.14.5.3.3. Zbycie przedmiotu kontraktu locatio conductio w czasie jego trwania 551
6.14.5.4. Dysponowanie przedmiotem kontraktu przez najemcę lub dzierżawcę 553
6.15. Kontrakty służące do korzystania z cudzych usług 554
6.15.1. Typy kontraktów pozwalających na korzystanie z cudzych usług 554
6.15.2. Problem nieodpłatności zlecenia i przechowania 555
6.15.2.1. Obyczajowe uzasadnienie nieodpłatności zlecenia 555
6.15.2.2. Praktyczne uzasadnienie nieodpłatności przechowania 556
6.15.3. Kompetencja do wykonania usługi i swoboda przy jej wykonywaniu 556
6.15.3.1. Kompetencja dłużnika do wykonania zobowiązania 557
6.15.3.2. Udział podwykonawców w wykonaniu zobowiązania 557
6.15.3.3. Swoboda dłużnika przy wykonaniu zobowiązania 557
6.15.4. Zlecenie a pełnomocnictwo 559
6.15.5. Problem ryzyka osiągnięcia zamierzonego rezultatu umowy 559
6.15.6. Szczególne postacie przechowania 560
6.15.7. Kształtowanie się szczególnego zobowiązania o pośrednictwo handlowe 562
6.16. Umowa służąca organizacji współdziałania i koncentracji kapitału 563
6.16.1. Spółka jako owoc poszukiwania ekonomicznej racjonalności 563
6.16.2. Kontrakt spółki jako ius fraternitatis 564
6.16.3. Swoboda stron w kształtowaniu treści kontraktu 564
6.16.4. Granica swobody kształtowania udziałów w zyskach i stratach (lwia spółka) 565
6.16.5. Prawne skutki zawarcia umowy spółki 565
6.16.5.1. Skutki między wspólnikami 566
6.16.5.2. Problem skutku zawarcia umowy spółki względem osób trzecich 566
6.16.6. Ku spółce jako odrębnemu podmiotowi praw i obowiązków 567
6.17. Umowy służące ustanowieniu zabezpieczenia wierzytelności 568
6.17.1. Kontrakt stypulacji jako inspiracja do powstania instytucji poręczenia 568
6.17.2. Zakres odpowiedzialności poręczyciela 569
6.17.3. Umowa powierniczego przeniesienia własności (fiducia) 570
6.17.4. Umowa o ustanowieniu zabezpieczenia na rzeczy dłużnika (pignus) 571
6.17.4.1. Losy przedmiotu zastawu w wypadku niewykonania zabezpieczonego zobowiązania 571
6.17.4.2. Problem utrzymania i korzystania z przedmiotu zastawu 572
6.18. Szczególne ryzyka związane z żeglugą morską a zobowiązania umowne 572
6.18.1. Pożyczka morska (pecunia traiecticia) 573
6.18.2. Rozkład ryzyka utraty towaru między właścicielami ładunku a kapitanem statku (lex Rhodia de iactu) 573
6.19. Specyfika działalności gospodarczej a zobowiązania umowne 574
6.19.1. Szczególne rozwiązania wzmacniające ochronę kontrahentów przedsiębiorcy 575
6.19.2. Posługiwanie się przez przedsiębiorców ogólnymi warunkami umów 575
6.20. Zobowiązania podobne do umownych (quasi ex contractu) 576
6.20.1. Bezpodstawne wzbogacenie 577
6.20.1.1. Zasada zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia 577
6.20.1.2. Od zasady zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia do przesłanek skargi condictio 578
6.20.1.3. Systematyzacja i uogólnianie przypadków bezpodstawnego wzbogacenia 578
6.20.2. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia 580
6.20.2.1. Altruistyczne zachowanie jako źródło zobowiązania 580
6.20.2.2. Zakres altruistycznych zachowań prowadzących do powstania zobowiązania z tytułu negotiorum gestio 581
6.20.2.3. Staranność gestora 582
6.21. Zobowiązania z czynów niedozwolonych (ex delicto / ex maleficio) 583
6.21.1. Specyfika zobowiązania z tytułu czynu niedozwolonego 583
6.21.1.1. Czyn niedozwolony (delictum) a przestępstwo (crimen) 584
6.21.1.2. Czyn niedozwolony (delictum) a zobowiązanie umowne (contractus) 584
6.21.1.3. Cechy wspólne skarg przysługujących poszkodowanym czynem niedozwolonym 585
6.21.2. Kradzież (furtum) 586
6.21.2.1. Zasady odpowiedzialności z tytułu kradzieży wynikające z ustawy XII Tablic 586
6.21.2.2. Treść pojęcia kradzieży 586
6.21.2.3. Krąg podmiotów chronionych za pomocą actio furti 587
6.21.2.4. Krąg podmiotów odpowiedzialnych za kradzież 587
6.21.2.5. Przypadki „objęcia” cudzej rzeczy traktowane inaczej niż kradzież 588
6.21.3. Bezprawne wyrządzenie szkody (damnum iniuria datum) 588
6.21.3.1. Zniszczenie lub uszkodzenie składnika majątku jako przesłanka odpowiedzialności za czyn niedozwolony 588
6.21.3.1.1. Uszkodzenia lub zniszczenia składników majątku zwalczane przez ustawę XII Tablic 589
6.21.3.1.2. Uszkodzenia lub zniszczenia składników majątku zwalczane przez lex Aquilia 589
6.21.3.1.3. Uszkodzenia lub zniszczenia majątku zwalczane w ramach interpretacji inspirowanej przez lex Aquilia 589
6.21.3.2. Wina akwiliańska 591
6.21.3.3. Okoliczności wyłączające odpowiedzialność akwiliańską 592
6.21.3.4. Natura prawna odpowiedzialności akwiliańskiej 593
6.21.4. Działanie na szkodę wierzyciela (fraus creditorum) 594
6.21.5. Naruszenie dóbr osobistych (iniuria) 595
6.21.5.1. Zachowania kwalifikowane jako delikt iniuria 595
6.21.5.2. Zły zamiar jako przesłanka odpowiedzialności z tytułu iniuria 597
6.21.5.3. Prawne konsekwencje naruszenia dóbr osobistych 597
Po przeczytaniu 600
Rozdział 7. Współczesne wyzwania prawa rzymskiego (Wojciech Dajczak) 603
7.1. Tradycja prawa rzymskiego a nauka prawa prywatnego na przełomie XX i XXI w 603
7.2. Tradycja prawa rzymskiego a poszukiwanie ogólnych zasad prawa 605
7.3. Tradycja prawa rzymskiego a idea unifikacji prawa prywatnego w Europie 606
7.4. Tradycja prawa rzymskiego a autonomia prawa prywatnego 609
7.5. Tradycja prawa rzymskiego a wizja interpretacji prawniczej jako jednego z rzeczywistych źródeł prawa 612
Po przeczytaniu 612
Słowniczek łaciński (Aleksander Grebieniow) 615
Wskazówki bibliograficzne 677
Indeks nazwisk i imion własnych 689
Indeks rzeczowy 697
Indeks terminów łacińskich 719
Spis ilustracji 741
O Autorach 745