ebook Przyrodnicze podstawy gospodarowania przestrzenią Andrzej Macias, Sylwia Bródka

Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania: 2014

Procesy rozwoju zagospodarowania przestrzennego w kilku ostatnich dekadach mają w Polsce szczególnie dynamiczny przebieg. Gospodarowanie przestrzenią wymaga nie tylko głębokiej wiedzy o strukturze, funkcjonowaniu i przekształceniach zachodzących w systemach krajobrazowych, ale także orientowania się w bardzo szerokim zakresie przepisów prawnych związanych z wykorzystywaniem zasobów i ochroną walorów przestrzeni.

Książka obejmuje kompleksową i aktualną wiedzę teoretyczną i praktyczną na temat przyrodniczych podstaw gospodarowania środowiskiem, które są jednym z filarów zrównoważonego rozwoju. Autorzy omówili nie tylko poszczególne elementy środowiska przyrodniczego w kontekście ocen środowiskowych, ale także prawne podstawy gospodarowania, źródła informacji geograficznej oraz wybrane metody i techniki oceny zasobów środowiskowych. Uwzględnili też strategiczne opracowania przyrodnicze na różnych poziomach planowania rozwoju społeczno-gospodarczego (m.in. polityki, strategie, plany i programy). Przedstawili również problematykę prognozowania krajobrazowego oraz jego znaczenie w ocenach oddziaływania na środowisko.

Towarzysząca książce płyta CD zawiera tabelaryczne zestawienie informacji na temat przydatności rolniczej gleb oraz związków między glebami i zbiorowiskami roślinnymi a typami siedliskowymi lasu.

Podręcznik jest przeznaczony dla studentów kierunków: gospodarka przestrzenna, planowanie przestrzenne, kształtowanie i ochrona środowiska, ochrona środowiska, kształtowanie środowiska przyrodniczego, geografia, biologia, geologia, architektura krajobrazu, a także dla pracowników samorządów terytorialnych, planistów przestrzennych oraz służb ochrony środowiska.

Spis treści ebooka Przyrodnicze podstawy gospodarowania przestrzenią

Część I. NAUKOWE I PRAWNE UWARUNKOWANIA GOSPODAROWANIA ŚRODOWISKIEM PRZYRODNICZYM 1

1. Środowisko przyrodnicze jako przedmiot badań naukowych i przestrzeń działań gospodarczych 3

1.1. Definicje podstawowych pojęć związanych ze środowiskiem przyrodniczym 3
1.2. Struktura i funkcjonowanie systemów przyrodniczych 21
1.3. Główne kierunki badań środowiska przyrodniczego i ich znaczenie aplikacyjne 27

2. Podstawy prawne gospodarowania środowiskiem przyrodniczym 32

2.1. Ustawa z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym 34
2.2. Ustawa z 27 kwietna 2001 r. – Prawo ochrony środowiska 35
2.3. Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody 42
2.4. Ustawa z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko 47
2.5. Ustawa z 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych 49
2.6. Ustawa z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane 50
2.7. Ustawa z 28 września 1991 r. o lasach 53
2.8. Ustawa z 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne 54
2.9. Ustawa z 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju 61
2.10. Ustawa z 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze 61
2.11. Ustawa z 15 lipca 2011 r. o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) 63

3. Źródła informacji przyrodniczej 64

3.1. Dostępność informacji o środowisku 64
3.2. Kartograficzne źródła danych, zdjęcia lotnicze i obrazy satelitarne 66
3.3. Źródła danych opisowych 83
3.4. Badania terenowe 74
3.5. Inwentaryzacja przyrodnicza jako źródło kompleksowej informacji o środowisku 76

Część II. CHARAKTERYSTYKA KOMPONENTÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO I ZASADY ICH WYKORZYSTANIA 81

4. Budowa geologiczna 83

4.1. Podział skał 83
4.2. Przydatność budowlana gruntów 88
4.2.1. Grunty skaliste 92
4.2.2. Grunty nieskaliste 93
4.2.3. Grunty organiczne 100
4.2.4. Grunty antropogeniczne 102
4.3. Surowce mineralne 102
4.3.1. Dokumentacje geologiczne i kategorie udokumentowania surowców mineralnych 109
4.3.2. Eksploatacja surowców mineralnych 112
4.3.3. Rekultywacja i zagospodarowanie obszarów pogórniczych 116

5. Ukształtowanie powierzchni terenu 117

5.1. Geneza rzeźby terenu 117
5.1.1. Rola czynników przyrodniczych w rozwoju rzeźby 118
5.1.2. Wpływ działalności człowieka na rzeźbę 123
5.2. Cechy fizjonomiczne rzeźby terenu i jej morfometria 131
5.3. Znaczenie rzeźby terenu w działalności gospodarczej człowieka 135
5.3.1. Waloryzacja rzeźby dla różnych funkcji gospodarczych 136
5.3.2. Gospodarcze znaczenie procesów geodynamicznych 149

6. Gleby 155

6.1. Czynniki i procesy glebotwórcze. Profil glebowy. Gleby strefowe i astrefowe 155
6.1.1. Poziomy diagnostyczne gleb – pedony 158
6.2. Systematyka gleboznawcza Polski 161
6.3. Klasyfikacje gleb do celów gospodarczych 177
6.3.1. Klasy bonitacyjne gleb 177
6.4. Kompleksy rolniczej przydatności gleb 180
6.5. Wykorzystanie i ochrona gleb 189
6.5.1. Specyfika uprawy gleb 189
6.5.1.1. Wpływ uprawy na właściwości gleb 191
6.5.1.2. Uprawa różnych typów gleb 193
6.5.2. Zanieczyszczenie gleb 197
6.5.3. Nawożenie gleb 204
6.5.4. Środki ochrony roślin 211

7. Wody podziemne i powierzchniowe 215

7.1. Wody podziemne 217
7.1.1. Typy genetyczne i występowanie wód podziemnych 217
7.1.2. Podstawowe właściwości hydrogeologiczne skał 221
7.1.3. Główne zbiorniki wód podziemnych 224
7.1.4. Zasoby wód podziemnych 227
7.1.5. Eksploatacja wód podziemnych 229
7.1.6. Melioracje. Odwadnianie i lej depresji 234
7.1.7. Wody podziemne a obszary zurbanizowane 236
7.1.8. Gospodarcze znaczenie wód gruntowych 237
7.1.9. Jakość i ochrona wód podziemnych 239
7.2. Wody powierzchniowe 243
7.2.1. Źródła i nieskoncentrowane wypływy wód 243
7.2.2. Cieki naturalne i sztuczne 246
7.2.3. Wody stojące 263
7.2.4. Jakość wód powierzchniowych 270
7.2.5. Ujęcia wód powierzchniowych 284
7.3. Strefy ochronne ujęć wód podziemnych i powierzchniowych 286
7.4. Obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych 288

8. Powietrze atmosferyczne i klimat 290

8.1. Skład i budowa atmosfery 290
8.2. Główne elementy meteorologiczne 293
8.3. Podziały oraz charakterystyki pogody i klimatu 301
8.4. Znaczenie warunków pogodowych i klimatycznych w gospodarce człowieka 309
8.5. Ochrona powietrza i klimatu 324

9. Komponenty biotyczne 340

9.1. Roślinność potencjalna i rzeczywista. Klasyfikacja siedlisk roślinnych 341
9.1.1. Nadmorskie i śródlądowe wydmy 342
9.1.2. Ekosystemy wodne 345
9.1.3. Murawy, łąki, ziołorośla, wrzosowiska i zarośla 347
9.1.4. Siedliska naskalne 349
9.1.5. Ekosystemy lasów i borów 353
9.2. Lasy 354
9.2.1. Leśne siedliska naturalne i gospodarcze 354
9.2.2. Podział użytkowy lasów 367
9.2.3. Plan urządzania lasu 372
9.2.4. Wybrane zagadnienia gospodarki leśnej 381
9.2.4.1. Sposoby zagospodarowania lasu 381
9.2.4.2. Zagrożenia lasów w Polsce 383
9.2.4.3. Zalesienia porolne 394
9.3. Użytki zielone 397
9.3.1. Siedliska łąkowe nizinne i górskie 398
9.3.2. Skład runi użytków zielonych 404
9.3.3. Podział użytkowy łąk i pastwisk 406
9.4. Mokradła 411
9.4.1. Podział torfowisk 412
9.4.2. Ekologiczne i gospodarcze znaczenie torfowisk 414
9.5. Zadrzewienia 417
9.5.1. Podział i charakterystyka zadrzewień 417
9.5.2. Zasady kształtowania zadrzewień 420
9.6. Zieleń urządzona 424
9.7. Funkcje terenów leśnych, zadrzewień i zieleni urządzonej 426
9.8. Gospodarcze znaczenie wybranych gatunków roślin i zwierząt 434

Część III. OCENY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO DO CELÓW GOSPODARCZYCH 447

10. Metodologiczne podstawy ocen środowiska przyrodniczego 449

10.1. Wybrane elementy teorii ocen środowiskowych 449
10.2. Etapy oceny środowiska przyrodniczego 451
10.3. Metody oceny środowiska przyrodniczego 464

11. Waloryzacja środowiska przyrodniczego 468

11.1. Waloryzacja ekologiczna 468
11.1.1. Podstawy prawne waloryzacji obszarów cennych przyrodniczo w Polsce 469
11.1.1.1. Ogólna klasyfikacja prawnych form ochrony przyrody 469
11.1.1.2. Kryteria delimitacji i tryb ustanawiania poszczególnych kategorii form ochrony przyrody 471
11.1.2. Wybrane międzynarodowe formy ochrony przyrody 486
11.1.2.1. Rezerwaty biosfery 486
11.1.2.2. Obszary Ramsar 486
11.1.3. Krajowe i międzynarodowe systemy obszarów chronionych 489
11.1.4. Plany ochrony obszarów cennych przyrodniczo 495
11.2. Waloryzacja ekofizjograficzna 496

12. Problematyka przyrodnicza w dokumentach strategicznych 508

12.1. Polityka ekologiczna państwa 511
12.2. Wybrane dokumenty sektorowe 513
12.2.1. Program wodno-środowiskowy kraju 513
12.2.2. Krajowy Program Rolnośrodowiskowy w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 515
12.3. Programy ochrony środowiska i plany gospodarki odpadami 517
12.4. Dokumenty planistyczne 519
12.5. Opracowanie ekofizjograficzne 529
12.6. Oceny oddziaływania na środowisko 532
12.6.1. Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko 533
12.6.2. Ocena oddziaływania planowanych przedsięwzięć na środowisko i decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach 538
12.6.3. Ocena transgranicznego oddziaływania na środowisko 541

Literatura 542
Skorowidz 571
Załączniki (znajdujące się na płycie CD) 580