ebook Świat ze wzorców. Globalna historia wiedzy Rens Bod

Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania: 2023

Jakimi drogami podążała ludzka wiedza, aby rozwijać się od skromnych początków przez liczne objazdy i ślepe zaułki do współczesnego stanu?

Nasze poszukiwania wzorców i zasad rozpoczęły się 40 000 lat temu, kiedy na kościach mamutów wyryto paski, aby śledzić fazy księżyca. Przemierzając kontynenty i epoki Rens Bod wyjaśnia, w jaki sposób szczepionka została wynaleziona w Chinach, a nie w Europie, ile fundamentalnych aspektów współczesnej matematyki i astronomii po raz pierwszy odkryła indyjska szkoła z Kerali oraz w jaki sposób badanie prawa dostarczyło podstawowych modeli astronomii i językoznawstwa od czasów rzymskich po osmańskie.

Pomysł, że świat można zrozumieć poprzez wzorce i rządzące nimi zasady jest jednym z najważniejszych ludzkich spostrzeżeń. Skupiając się na kilkunastu dziedzinach — od astronomii, filologii, medycyny, prawa i matematyki po historię, botanikę i muzykologię — autor bada, w jakim stopniu ich postępy można uznać za przeplatające się, a w jakim stopniu można mówić o globalnych trendach. A rezultatem jest fascynująca historia ludzkiej dociekliwości.

W tej pracy o bezprecedensowym zakresie Rens Bod odsuwa zachodnie nauki przyrodnicze od ich często centralnej roli, aby przedstawić nam pierwszą globalną historię ludzkiej wiedzy.

Spis treści ebooka Świat ze wzorców. Globalna historia wiedzy

WSTĘP 11
WPROWADZENIE 15
ZROZUMIENIE ŚWIATA DZIĘKI WZORCOM I ZASADOM 15
WZORCE 15
ZASADY 17
ZWIĄZKI MIĘDZY WZORCAMI A ZASADAMI 19
POLICENTRYCZNIE I PORÓWNAWCZO: PROBLEM GLOBALNEJ HISTORIOGRAFII 19
HISTORYCZNE UOGÓLNIENIA I TRENDY 21
PRZESZŁOŚĆ JAKO ŚWIAT EMPIRYCZNY: CYFROWA HISTORIA 23
DZIAŁANIA I DYSCYPLINY WIEDZY 25
1. ŚWIADOMOŚĆ WZORCÓW 27
1.1. PALEOLIT: OD CZŁOWIEKA PIERWOTNEGO DO „ZŁOTEJ RĄCZKI” 28
1.2. NEOLIT: OD WSZECHSTRONNOŚCI DO SPECJALIZACJI 37
1.3. WNIOSEK: WZORCE EPOKI KAMIENIA ZE WSZYSTKICH REJONÓW 47
2. EKSPLOZJA WZORCÓW I ŚWIADOMOŚĆ ZASAD 49
2.1. LINGWISTYKA: WYJĄTKOWY PRZYPADEK BABILONII 50
2.2. MATEMATYKA: PIERWSZA ŚWIADOMOŚĆ ZASADY? 55
2.3. ASTRONOMIA I ASTROLOGIA: WZORCE RUCHU PLANET I ZAĆMIEŃ 61
2.4. PRAWODAWSTWO: OD REGUŁ PRAWNYCH DO PRAWNYCH ZASAD 67
2.5. MEDYCYNA I ROLA MAGII: DIAGNOZA, PROGNOZA I LECZENIE 74
2.6. HISTORIOGRAFIA: PIERWSZE DOWODY REJESTROWANIA PRZESZŁOŚCI – BRAK WZORCÓW? 79
2.7. INNE DYSCYPLINY: WZORCE UDANE I NIEUDANE 80
2.8. WNIOSEK: PORÓWNANIE WZORCÓW W NATURZE I W KULTURZE 82
3. EKSPLOZJA ZASAD I ŚWIADOMOŚĆ DEDUKCJI 87
3.1. OPOWIEŚĆ O DWÓCH ZASADACH: TALES I PANINI 88
3.2. ZBIEŻNOŚĆ ZASAD I WZORCÓW: ASTRONOMIA 94
3.3. WCZEŚNIEJSZA ZBIEŻNOŚĆ MIĘDZY ZASADAMI A WZORCAMI: MUZYKOLOGIA, HISTORIA, POETYKA, HISTORIA SZTUKI I FILOLOGIA 106
3.4. OSTATECZNA ZBIEŻNOŚĆ WZORCÓW I ZASAD? MATEMATYKA I LOGIKA 119
3.5. WSPÓŁISTNIEJĄCE ZASADY I WZORCE: MEDYCYNA 133
3.6. GENEROWANIE WZORCÓW NA PODSTAWIE EKSPERYMENTÓW: STATYKA, MECHANIKA, ZOOLOGIA, BOTANIKA I GEOGRAFIA 140
3.7. ZASADY DLA WZORCÓW PRAWNYCH: PRAWODAWSTWO 151
3.8. WNIOSEK: ZWIĄZEK MIĘDZY ZASADAMI I WZORCAMI W STAROŻYTNOŚCI KLASYCZNEJ 161
4. REDUKCJA ZASAD 165
4.1. HISTORIA: KRYTYKA ŹRÓDEŁ HISTORYCZNYCH JAKO PODSTAWA WSZYSTKICH DYSCYPLIN 166
4.2. ASTRONOMIA: POSZUKIWANIE MODELI Z MNIEJSZĄ LICZBĄ ZASAD 180
4.3. MATEMATYKA (I MECHANIKA): PRÓBA REDUKCJI LICZBY AKSJOMATÓW 192
4.4. REDUKCJA ZASAD W LINGWISTYCE, MUZYKOLOGII I POETYCE 202
4.5. MEDYCYNA: HAMUJĄCY WPŁYW MEDYCYNY NAUKOWEJ 220
4.6. PRAWODAWSTWO: OGROMNA REDUKCJA REGUŁ I ŹRÓDEŁ 227
4.7. WNIOSEK: REDUKCJA ZASAD W DYSCYPLINACH POSTKLASYCZNYCH 237
5. ODKRYCIE WZORCÓW W DEDUKCJI 243
5.1. ŚWIADOMOŚĆ CYKLU EMPIRYCZNEGO W NAUKACH HUMANISTYCZNYCH: FILOLOGII, HISTORIOGRAFII, LINGWISTYCE, TEORII SZTUKI I MUZYKOLOGII 244
5.2. CYKL EMPIRYCZNY MIGRUJE Z NAUK HUMANISTYCZNYCH DO ASTRONOMII 284
5.3. MECHANIKA I JEJ INTEGRACJA Z ASTRONOMIĄ: CYKL EMPIRYCZNY ZYSKUJE NA ZNACZENIU DZIĘKI MYŚLENIU ANALITYCZNEMU 300
5.4. MATEMATYKA: DYSCYPLINA NIEEMPIRYCZNA Z CYKLEM EMPIRYCZNYM? 325
5.5. MEDYCYNA: DŁUGO OCZEKIWANY ZWROT EMPIRYCZNY 335
5.6. PRAWODAWSTWO: CYKL EMPIRYCZNY W NAUKACH PRAWNYCH? 355
5.7. WNIOSEK: CYKLICZNE INTERAKCJE MIĘDZY WZORCAMI A ZASADAMI 365
PODSUMOWANIE 369
POCHODZENIE, ROZWÓJ I PRZYSZŁOŚĆ WIEDZY 369
DŁUGOTERMINOWY ROZWÓJ WIEDZY 369
NAUKI PRZYRODNICZE I ZACHÓD ZOSTAJĄ WYPCHNIĘTE Z ICH CENTRALNEJ POZYCJI? 370
CZY WZORCE, ZASADY, DEDUKCJE I WZORCE DEDUKCJI STANOWIĄ „ETAPY” W ROZWOJU WIEDZY? 371
A CO Z DYSCYPLINAMI NIEPOSZUKUJĄCYMI WZORCÓW? 373
A CO Z TYM, CO WYJĄTKOWE? 375
CHYBIONA WIEDZA 377
CZY JEST COŚ TAKIEGO JAK NIE-WIEDZA? 378
WIEDZA ZANIEDBANA LUB ZAPOMNIANA: KOBIETY W HISTORII WIEDZY 380
HISTORIA WIEDZY A FILOZOFIA WIEDZY 382
PRZYSZŁOŚĆ WIEDZY 383
PODZIĘKOWANIA 387
PRZYPISY 391
BIBLIOGRAFIA 417