ebook Synkretyzm a podziały religijne w bułgarskich Rodopach Magdalena Lubańska

Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego

Rok wydania: 2012

Przedmiotem pracy jest analiza wierzeń i praktyk religijnych muzułmańsko-prawosławnych społeczności lokalnych Rodopów Zachodnich, badanych pod kątem stosunku tych społeczności do sąsiadów-innowierców. Problem ten, o niewątpliwym znaczeniu lokalnym, wydaje się ważny także w kontekście zaostrzających się globalnych konfliktów ze światem islamu i narastającej islamofobii.

Prezentowane studium dotyczy społeczności muzułmańsko-prawosławnych z Rodopów Zachodnich, które łączy podobieństwo losów historycznych z mieszkańcami terenów mieszanych pod względem konfesyjnym w Macedonii czy Bośni. Chodzi tu przede wszystkim o kilkuwiekową przynależność do imperium osmańskiego, która wywarła duży wpływ na kulturę życia codziennego, w tym specyfikę dobrosąsiedzkich relacji w mieszanych religijnie - i często etnicznie - społecznościach.

Spis treści ebooka Synkretyzm a podziały religijne w bułgarskich Rodopach

Podziękowania 9

1. Wprowadzenie 11

1.1. Metodologia 14
1.2. Zasady pisowni terminów i nazw obcojęzycznych 16
1.3. Charakterystyka terenu badań oraz doświadczeń terenowych 17
1.3.1. Ribnowo 18
1.3.2. Satowcza 21
1.3.3. Gyrmen 23
1.4. Opis badanej grupy 24
1.4.1. Bułgarskojęzyczni muzułmanie – Pomacy 25
1.4.2. Prawosławni 34

2. „Synkretyzm religijny” – historia pojęcia i problematyka badań 39

2.1. Teorie synkretyzmu religijnego. Stan badań 39
2.2. Problemy badań nad synkretyzmem muzułmańsko-chrześcijańskim w Europie Południowo-Wschodniej i w Bułgarii 47

3. Dobrosąsiedztwo a resentymenty względem sąsiadów innowierców 62

3.1. Dobrosąsiedztwo jako strategia kulturowa 62
3.2. Narracja o dobrosąsiedztwie 66
3.3. Granice dobrosąsiedztwa 78
3.4. Narracja resentymentalna 83
3.5. „Wszystkiemu są winni politycy” 95

4. Prawosławie adatowe 99

4.1. Kurban w życiu religijnym prawosławnych rozmówców 101

5. Muzułmanie. Między islamem adatowym a salaﬁckim 113

5.1. Islam adatowy 116
5.1.1. Elementy praktyk obrzędowych związanych z kalendarzem prawosławnym w życiu religijnym Pomaków 124
5.1.2. Przesypianie dla zdrowia w cerkwi św. Jerzego w Chadżidimowie 133
5.2. Islam salaﬁcki 143
5.2.1. Stosunek do islamu adatowego 144
5.2.2. Stosunek do „Zachodu” 162

6. Chrześcijaństwo w muzułmańskich narracjach religijnych 170

6.1. Chrześcijanie jako „krzywoprzysięzcy” i „gorsze dzieci Adama i Ḥawwy” 176
6.2. Chrześcijanie jako wyznawcy „gorszej księgi”. Spór o prawdziwe Słowo Boże 190
6.3. Chrześcijaństwo jako religia „nieporozumień” i „fałszywego kultu Syna Bożego” 195
6.3.1. Herezje apostoła Pawła 199
6.3.2. Antysakralna historia chrześcijańskiego kultu krzyża 202
6.3.3. Zgubne reformy papieża Grzegorza I 206

7. Narracje chrześcijan o bułgarskojęzycznych muzułmanach 209

7.1. „Bułgarzy najczystszej krwi” czy „konformiści i zdrajcy”? 210
7.2. „Kryptochrześcijanie” czy „poturczeńcy”? 222
7.2.1. Pomacy jako kryptochrześcijanie 222
7.2.2. Pomacy jako „poturczeńcy” – „ludzie Orientu” 232

8. Życie religijne Pomaków w oczach chrześcijan 239

8.1. Opowieści o uzdrowieniach i zachowaniu muzułmanów w chrześcijańskich miejscach świętych 239
8.2. Rytuały muzułmańskie – rytuały chrześcijańskie 249
8.3. „Prawosławny muzułmanin” – „synkretysta” z „Wodino” 259

9. Korzystanie z usług uzdrowicieli innowierców jako przejaw antysynkretyzmu religijnego 275

10. Zakończenie 296

10.1. Synkretyzm „płytki” 296
10.1.1. Synkretyzm jako efekt lęku i fascynacji obcym sacrum 296
10.1.2. Synkretyzm jako przejaw komszułuku 297
10.1.3. Synkretyzm jako strategia misjonarska 299
10.2. Synkretyzm „głęboki” 300

Aneksy 301

Aneks 1. Spis rozmówców 302
Aneks 2. Słowniczek terminów religijnych 308

Bibliograﬁa 314

Summary 331

Indeks osób 336