ebook Tabu Jerzy S. Wasilewski

Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego

Rok wydania: 2010

W instytucji tabu miesza się respekt społeczny, groza religijna i lęk magiczno-demoniczny. Skojarzone są tu pojęcia przeciwstawne: świętość i nieczystość, bo przecież tabuizowane jest zarówno to, co z szacunkiem wydzielone, jak i to, co z odrazą wydalone. Czy jest jakaś całościowa logika symboliczna owego mitorytualnego prohibitum?

Wieloznaczna symbolika różnorodnych formuł tabu, ich złożony kontekst społeczny, duchowa głębia i wątpliwa praktyczność zawsze prowokowały do uczonych debat. Drobiazgowa analiza antropologiczna zakazów magiczno-religijnych, jak choćby pokarmowych (np. biblijna kwestia nieczystości świni) czy matrymonialnych (dlaczego nie brać ślubu w miesiącu z literą "r" w nazwie?), ukazuje je jako środki realizacji wielowymiarowego sakralnego wzorca, jako sposoby odtworzenia idealnej ludzkiej kondycji.

Bogaty materiał etnograficzny, opisujący funkcjonowanie tabu w różnych kulturach, i szczegółowe, a zarazem całościowe przedstawienie zakazów magiczno-religijnych polskiej tradycyjnej kultury ludowej pozwalają autorowi zbudować system analizy i interpretacji działań symbolicznych, przedstawić logikę myślenia mitycznego, rozpatrzyć modelowe konstrukcje rytuału. Pokazana jest przy tym różnorodność podejść badawczych i ustaleń etnologii, antropologii społeczno-kulturowej, religioznawstwa, semiotyki kultury, zwłaszcza co do symbolicznej strony ludzkich działań. Dzięki temu książka stanowi przegląd zasadniczych zagadnień antropologii mitu, rytuału i symbolu.

Publikacja jest podręcznikiem akademickim przydatnym studentom licznych specjalności humanistycznych: antropologii kulturowej, etnologii, kulturoznawstwa, antropologicznie zorientowanej historii, religioznawstwa, literaturoznawstwa, a także filozofii.

Książka otrzymała nagrodę Rektora Uniwersytetu Warszawskiego i Dziekana Wydziału Historycznego UW CLIO I stopnia.

W numerz 6/2011 National Geographic ukazał się wywiad z prof. Jerzym S. Wasilewskim Tabu.

Spis treści ebooka Tabu

TABU – DOBRY POCZĄTEK 9

ROZDZIAŁ PIERWSZY, DEFINICYJNY. ZROZUMIEĆ TABU 39

I Tarapaty terminologiczne, dylematy definicyjne 39
II Wycieczka na Wyspy i nad Nil 47
III Wydzielanie i wydalanie, sekrety i sekrecje 51
IV Zbiorowa mogiła – koncepcje pominięte 54
V Powoli przechodząc do rzeczy 56
VI Magia i mana 62
VII Oddzielić sacrum od profanum 66
VIII Tabu strukturalistów 69
IX Na początku była Mary Douglas 73
X Wieczny powrót (do Eliadego) 81

ROZDZIAŁ DRUGI, BIBLISTYCZNY. NIEZDROWE, NIELOGICZNE, NIECZYSTE – CO JEST ZAKAZANE W PIŚMIE? 85

I Co jest koszerne? 87
II Anatomia sacrum 91
III Szersze ramy 94
IV „Gdyby na Bliskim Wschodzie żyły pingwiny...” 97
V Krótka ślepa uliczka 99
VI Myśl w okowach materializmu kulturowego 100
VII Decyzja należy do ornitologów 103
VIII Klasyfikowanie – przyrodnicze czy społeczne? 108
IX W mitach nadzieja 112
X Dlaczego nie wolno? 117

ROZDZIAŁ TRZECI, KOBIECY, HISTORYCZNY I MODELOWY. TABU A PARADYGMAT POCZĄTKU 125

I Dwie tezy i trzy kontrtezy 126
II Pionierzy i naśladowcy 128
III Tabu i medycyna: okres płodowy a teoria humoralna 134
IV Mitologia ciała 139
V Ludowa nauka o temperamentach – magia jako stosowana kosmologia 142
VI Reguły stanów błogosławionych 148
VII Ideały harmonii 154
VIII Płód wysysający 158
IX Czy istnieją obrzędy przejścia? 163
X Początki do kwadratu 167

ROZDZIAŁ CZWARTY, MITOLOGICZNO-KULINARNY. TABU A PROGI KULTURY 173

I Mitologika zakazu 173
II Ile symbolicznie, ile socjologicznie? 176
III Sól zakazana – poziomy znaczeń, sposoby interpretacji 180
IV Upiór Frazera 183
V Od asocjacji do esencji 188
VI Aspekty mitycznego przełomu 192
VII Progi kultury 197
VIII Communitas Victora Turnera 202
IX Kuchnia a dysharmonia 204
X Ambiwalencja czy konsekwencja? 213

ROZDZIAŁ PIĄTY, FIZJOLOGICZNY. CIELESNOŚĆ ZAKAZANA 217

I Ciało tabuizowane, tabu uciałowione 217
II Kanon zakazów, lista przypadłości 221
III Homo necans 225
IV Etnografia niezabijania 228
V Skóra i pióra 233
VI Tabu seksualne 239
VII Brzemienność jako zagrożenie, nieczystość porodu 249
VIII Zbrukanie krwią kobiecą 252
IX Horror sanguinis i zakaz czerwonego 263
X Brud ciała, kalający dotyk 266

ROZDZIAŁ SZÓSTY, RYZYKOWNY. NARUSZENIE TABU I POCZĄTKI ŚWIATA SKALANEGO 273

I Wydalanie 273
II Hermeneutyka nieprzyzwoitości 275
III Źródłowe cimelia 281
IV Trikster i początki wydalania 284

V Eufemizmy i ambiwalencje: gdy zakaz tabuizuje sam siebie 290
VI Niejedzenie 296
VII *Gov’no 300
VIII Czystość a rebours 303
IX Dwoistość brudu: nieczystości i złoto 308
X Świat bez dawania 313

ROZDZIAŁ SIÓDMY, FINALNY. PROZA ŻYCIA, MISTYKA ŚWIĘTA, STASIS 321

I Zakazy przetworzeń kulinarnych 322
II R 326
III Zakaz pracy a niejednoznaczność święta 328
IV Ziarno i Zwiastowanie 334
V Tkanina czasu 338
VI W poszukiwaniu formuły interpretacyjnej 344
VII Stasis 348
VIII Doba, miesiąc, rok – tabuizacja czasu 355
IX Symboliczna fizyka bezruchu 360
X Izolacja, milczenie, tajemnica 367
XI Na zakończenie – niedokończenie 372

BIBLIOGRAFIA 383