ebook Teorie rozwoju człowieka Barbara M. Newman, Philip R. Newman

Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania: 2024

Nauka patrzenia na zjawiska rozwojowe z perspektywy różnych teorii, czyli wyjaśnień, których prawdziwość sprawdzono w badaniach naukowych, to przygoda i wyzwanie. Podręcznik Teorie rozwoju człowieka uczy otwartości umysłu, refleksji, umiejętności zdystansowania się wobec prostych i szybkich wyjaśnień, poszukiwania rzetelnych źródeł wiedzy i dostrzegania rozwiązań praktycznych problemów dzięki świadomemu analizowaniu złożonych ludzkich zachowań.

W trzech częściach książki autorzy kompleksowo omawiają:

• Teorie, które akcentują rolę czynników biologicznych w rozwoju człowieka (teorie: ewolucyjna, psychoanalityczna i poznawcza)
• Teorie, które podkreślają rolę czynników środowiskowych w rozwoju człowieka (teorie: uczenia się, ról społecznych, rozwoju w biegu życia oraz sprawiedliwości społecznej)
• Teorie podkreślające interakcję między jednostką a środowiskiem (teorie: psychospołeczna, kulturowo-historyczna, bioekologiczna oraz teoria systemów dynamicznych)

Barara i Philip Newmanowie nie tylko przedstawiają teorie rozwoju, lecz także porównują je ze sobą, pokazują kontekst historyczny i kulturowy, w którym powstały i nadal powstają, wskazują ich zalety i wady, pytają, jak wykorzystać wiedzę naukową w praktyce i jak zgodnie z każdą z koncepcji interpretować studia przypadków. Nie budują w czytelniku przekonania, że nauka jest „wiedzą oświeconą”, przeciwnie – pozwalają dostrzec jej kumulatywny charakter i metodologiczny rygor, który nakazuje sprawdzać prawdziwość tez różnych teorii i otwierać się na nowe odkrycia. Głównym celem tej książki jest wspieranie krytycznego myślenia i aktywnego podejścia do uczenia się.

Spis treści ebooka Teorie rozwoju człowieka

Przedmowa XV

Przedmowa do wydania polskiego XXI

Rozdział 1. Wprowadzenie 1
Pytania kierunkowe 1
Opis przypadku 1
Co to jest rozwój? 5
Co to jest teoria? 6
Składniki teorii 7
Wymagania stawiane każdej dobrej teorii 8
Czego oczekujemy od teorii rozwoju? 10
Co zrobić, aby zrozumieć rozwój człowieka? Wyzwania psychologii rozwoju człowieka w biegu życia 14
Dlaczego jest tyle teorii? Którą z nich powinienem wybrać? 17
Struktura podręcznika 18
Pytania do refleksji i ćwiczenia 20
Słowa kluczowe 20
Bibliografia 21

CZĘŚĆ I. TEORIE AKCENTUJĄCE ROLĘ CZYNNIKÓW BIOLOGICZNYCH W ROZWOJU 23
Bibliografia 24

Rozdział 2. Teoria ewolucyjna 25
Pytania kierunkowe 26
Opis przypadku 26
Kontekst historyczny 27
Kluczowe pojęcia 28
Dobór naturalny 28
Adaptacja 31
Ewolucja i gatunek ludzki 33
Darwinizm społeczny 36
Nowe kierunki poszukiwań naukowych 37
Etologia 37
Psychologia ewolucyjna 39
Przykład badawczy: przywiązanie 42
Rozwój przywiązania 42
Kształtowanie się przywiązania wobec matki, ojca i innych osób 43
Wzory przywiązania 44
Wpływ przywiązania w dzieciństwie na późniejszy rozwój 46
Implikacje badań nad przywiązaniem dla interwencji i praktyki 47
Zastosowanie: problem pasażera na gapę 49
Jakie strategie pozwalają współpracującym jednostkom rozwijać się, pomimo obecności pasażerów na gapę? 50
Implikacje problemu pasażera na gapę dla edukacji i środowiska pracy 50
W jaki sposób teoria ewolucji odpowiada na podstawowe pytania, na które powinna odpowiadać teoria rozwoju człowieka? 52
Krytyka teorii ewolucji 56
Mocne strony 57
Ograniczenia 58
Pytania do refleksji i ćwiczenia 61
Słowa kluczowe 61
Polecane materiały 62
Bibliografia 63

Rozdział 3. Teoria psychoanalityczna 69
Pytania kierunkowe 70
Opis przypadku 70
Kontekst historyczny 71
Kluczowe pojęcia 73
Obszary świadomości 73
Popędy 76
Wszystkie zachowania są motywowane 77
Trzy struktury osobowości 77
Fazy rozwoju psychoseksualnego 80
Mechanizmy obronne 83
Identyfikacja i przeniesienie 86
Nowe kierunki 87
Psychologia ego 87
Teoria relacji z obiektem 89
Przykład badawczy: dowody na rzecz skuteczności terapii psychodynamicznej 92
Kluczowe cechy terapii psychodynamicznej 93
Dowody skuteczności terapii psychodynamicznej 93
Sugestie dla przyszłych badań 94
Zastosowanie: teoria psychoanalityczna a rodzicielstwo 95
W jaki sposób teoria psychoanalityczna odpowiada na podstawowe pytania, na które powinna odpowiadać teoria rozwoju człowieka? 98
Krytyka teorii psychoanalitycznej 102
Mocne strony 102
Ograniczenia 105
Pytania do refleksji i ćwiczenia 108
Słowa kluczowe 108
Polecane materiały 109
Bibliografia 110

Rozdział 4. Teoria poznawcza 113
Pytania kierunkowe 114
Opis przypadku 114
Kontekst historyczny 115
Kluczowe pojęcia 117
Schematy 117
Organizacja 118
Adaptacja 118
Stadia rozwoju 119
Egocentryzm 132
Innowacyjne metody badawcze 134
Nowe kierunki 135
Rozumowanie moralne 135
Poznanie społeczne 137
Przetwarzanie informacji 140
Teoria centralnych struktur pojęciowych 143
Teoria rozumowania postformalnego 145
Przykład badawczy: metapoznanie 146
Zastosowanie: nauczanie wiedzy matematyczno-logicznej 149
W jaki sposób teoria poznawczo-rozwojowa odpowiada na podstawowe pytania, na które powinna odpowiadać teoria rozwoju człowieka? 151
Krytyka teorii poznawczej 155
Mocne strony 155
Ograniczenia 157
Pytania do refleksji i ćwiczenia 160
Słowa kluczowe 160
Polecane materiały 161
Bibliografia 162

CZĘŚĆ II. TEORIE, KTÓRE PODKREŚLAJĄ ROLĘ CZYNNIKÓW ŚRODOWISKOWYCH W ROZWOJU CZŁOWIEKA 169
Bibliografia 171

Rozdział 5. Teorie uczenia się 173
Pytania kierunkowe 173
Opis przypadku 174
Kontekst historyczny 177
Podstawowe pojęcia czterech teorii uczenia się 177
Warunkowanie klasyczne 177
Warunkowanie sprawcze 182
Społeczne uczenie się 187
Modelowanie 188
Poznawczy behawioryzm, czyli koncepcja poznawczo-behawioralna 189
Nowe kierunki badań 193
Teoria społeczno-poznawcza 193
Teoria uczenia się przez doświadczenie 196
Przykład badania: wyuczona bezradność i wyuczona zaradność 199
Praktyczne zastosowanie wiedzy wynikającej z teorii: terapia poznawczo-behawioralna 201
Jak teorie uczenia się odpowiadają na podstawowe pytania, na które każda teoria rozwoju człowieka powinna odpowiadać? 204
Krytyka teorii uczenia się 211
Mocne strony 212
Ograniczenia 213
Pytania do refleksji i ćwiczenia 216
Słowa kluczowe 216
Polecane materiały 218
Bibliografia 218

Rozdział 6. Teoria ról społecznych 223
Pytania kierunkowe 224
Opis przypadku 224
Kontekst historyczny 226
Kluczowe pojęcia 227
Definicja roli społecznej 227
Wymiary odgrywania roli 228
Wzajemne role 230
Oczekiwania i normy dotyczące roli 230
Wpływ wielu ról na rozwój 231
Stresory związane z zarządzaniem wieloma rolami 232
Znaczenie zmian ról społecznych dla rozwoju 234
Nowe kierunki: rozwój ról płciowych 236
Oczekiwania dotyczące ról płciowych 238
Rozwój schematu roli płciowej 238
Preferencje płci 239
Preferencje i oczekiwania kulturowe 240
Przewartościowanie wcześniejszych standardów ról płciowych i uczenie się nowych w okresie dojrzewania i wczesnej dorosłości 241
Zmiana standardów ról płciowych 242
Nonkonformizm płciowy 245
Przykład badawczy: równowaga między życiem zawodowym a prywatnym i role płciowe 246
Typologia par, w których pracują dwie osoby 247
Korzyści płynące z pełnienia wielu ról 248
Wyzwania związane z pełnieniem wielu ról 248
Zastosowanie: wspieranie rodzin i młodzieży uchodźczej 249
W jaki sposób teoria ról społecznych odpowiada na podstawowe pytania, na które powinna odpowiadać teoria rozwoju człowieka? 252
Krytyka teorii ról społecznych 256
Mocne strony 256
Ograniczenia 257
Pytania do refleksji i ćwiczenia 259
Słowa kluczowe 260
Polecane materiały 260
Bibliografia 261

Rozdział 7. Teoria rozwoju w biegu życia 265
Pytania kierunkowe 266
Opis przypadku 266
Kontekst historyczny 267
Kluczowe pojęcia 270
Trajektorie i momenty przejściowe 270
Czas i miejsce historyczne 271
Sprawczość 272
Przebieg życia w czasie 273
Mechanizmy łączące zmiany historyczne i przebieg indywidualnego rozwoju 274
Nowe kierunki 278
Rola współzależnych trajektorii życia 278
Akumulacja korzyści i trudności 279
Punkty zwrotne 280
Wpływ polityki społecznej na jednostki i kohorty 281
Przykład badania w nurcie psychologii rozwoju w biegu życia: praca z domu podczas pandemii COVID-19 283
Jakie są charakterystyki osób, które mogą lub nie mogą pracować z domu? 284
Jak bardzo zadowoleni są pracownicy ze swojego środowiska pracy z domu? 285
Jak praca z domu wypłynęła na samopoczucie fizyczne i psychiczne? 286
Jak praca z domu wpłynęła na interakcje ze współpracownikami? 286
Czego pracownicy i pracodawcy oczekują w przyszłości od pracy z domu po opanowaniu pandemii? 288
Zastosowanie: teoria biegu życia i trajektorie zachowań przestępczych 289
W jaki sposób teoria biegu życia odpowiada na podstawowe pytania, na które powinna odpowiadać teoria rozwoju człowieka? 291
Krytyka teorii biegu życia 295
Mocne strony 295
Ograniczenia 296
Pytania do refleksji i ćwiczenia 298
Słowa kluczowe 298
Polecane materiały 299
Bibliografia 299

Rozdział 8. Teoria sprawiedliwości społecznej 303
Pytania kierunkowe 304
Opis przypadku 304
Kontekst historyczny 305
Luigi Taparelli 305
Jane Addams 305
Praca socjalna 306
Frances Perkins 306
Powszechna deklaracja praw człowieka Narodów Zjednoczonych 307
Martin Luther King, jr. 309
Lawrence Kohlberg 309
John Rawls 311
Powstawanie organizacji pozarządowych 311
Kluczowe pojęcia 312
Sprawiedliwość 312
Swobody i prawa obywatelskie 313
Empatia, troska i przyjmowanie perspektywy 314
Społeczeństwo 316
Powszechne prawa człowieka 318
Rasizm 318
Aktywizm 320
Przykład badania: nierówności w zdrowiu 322
COVID-19 i nierówności w zdrowiu 323
Zastosowanie: eksmisja 325
W jaki sposób teoria sprawiedliwości społecznej odpowiada na podstawowe pytania, na które powinna odpowiadać teoria rozwoju człowieka? 328
Krytyka teorii sprawiedliwości społecznej 333
Mocne strony 333
Ograniczenia 334
Pytania do refleksji i ćwiczenia 336
Słowa kluczowe 337
Polecane materiały 337
Bibliografia 338

CZĘŚĆ III. TEORIE PODKREŚLAJĄCE INTERAKCJĘ MIĘDZY JEDNOSTKĄ A ŚRODOWISKIEM 343

Rozdział 9. Teoria psychospołeczna 345
Pytania kierunkowe 345
Opis przypadku 346
Kontekst historyczny 348
Kluczowe pojęcia 350
Stadia rozwoju 350
Kryzys psychospołeczny 353
Wiązka znaczących relacji 355
Główne adaptacyjne cechy ego 356
Podstawowe zaburzenia 357
Nowe kierunki 358
Dodatkowe stadia rozwoju psychospołecznego 358
Integracja zadań rozwojowych 360
Centralny proces w rozwiązywaniu kryzysu psychospołecznego 361
Intersekcjonalność 362
Przykład badawczy: tożsamość indywidualna 364
Status tożsamości 365
Rozwojowa progresja statusów tożsamości 367
Kształtowanie tożsamości kobiet i mężczyzn 367
Zastosowanie: rola nadziei w radzeniu sobie i rozwiązywaniu problemów 368
W jaki sposób teoria psychospołeczna odpowiada na podstawowe pytania, na które powinna odpowiadać teoria rozwoju człowieka? 370
Krytyka teorii psychospołecznej 374
Mocne strony 374
Ograniczenia 376
Pytania do refleksji i ćwiczenia 378
Słowa kluczowe 378
Polecane materiały 379
Bibliografia 379

Rozdział 10. Teoria kulturowo-historyczna 385
Pytania kierunkowe 386
Opis przypadku 386
Kontekst historyczny 389
Kluczowe pojęcia 391
Kultura jako czynnik zapośredniczający proces rozwoju poznawczego 391
Od interpsychicznego do intrapsychicznego 393
Mowa wewnętrzna 395
Strefa najbliższego rozwoju 396
Rozwój nie nadąża za procesem uczenia się 397
Symboliczna zabawa i rozwój 397
Nowe kierunki 398
Zabawa symboliczna jako wiodąca forma aktywności dzieci 399
Kulturowo-historyczna teoria aktywności (CHAT) 401
Integracja indywidualnego, interpersonalnego i kulturowego poziomu analizy 404
Wnioskowanie naukowe u osób, które doświadczyły i nie doświadczyły formalnej edukacji 404
Przykład badawczy: kulturowe zarządzanie uwagą 405
Zastosowanie: wpływ teorii Wygotskiego na nauczanie 408
Zapośredniczone uczenie się 409
Uczenie się teoretyczne 410
W jaki sposób teoria kulturowo-historyczna odpowiada na podstawowe pytania, na które powinna odpowiadać teoria rozwoju? 412
Krytyka teorii kulturowo-historycznej 417
Mocne strony 417
Ograniczenia 418
Pytania do refleksji i ćwiczenia 421
Słowa kluczowe 422
Polecane materiały 422
Bibliografia 423

Rozdział 11. Teoria bioekologiczna 427
Pytania kierunkowe 428
Opis przypadku 428
Kontekst historyczny 430
Kluczowe pojęcia 433
Proces 433
Osoba 434
Konteksty 435
Teoria bioekologiczna a projekt badań 438
Nowe kierunki 439
Specyficzne cechy systemów 439
Media jako kontekst rozwoju 440
Wykorzystanie pełnego modelu bioekologicznego 441
Rezultaty rozwoju 442
Przykład badawczy: troskliwa opieka w dwóch kulturach 442
Zastosowanie: ocena wpływu wczesnej edukacji na rezultaty rozwoju 445
W jaki sposób teoria bioekologiczna odpowiada na podstawowe pytania, na które powinna odpowiadać teoria rozwoju człowieka? 447
Krytyka teorii bioekologicznej 451
Mocne strony 451
Ograniczenia 452
Pytania do refleksji i ćwiczenia 454
Słowa kluczowe 455
Polecane materiały 455
Bibliografia 456

Rozdział 12. Teoria systemów dynamicznych 459
Pytania kierunkowe 459
Opis przypadku 460
Kontekst historyczny 462
Kluczowe pojęcia 464
Systemy 464
Emergencja 470
Samoorganizacja 472
Zagnieżdżone skale czasowe 474
Nowe kierunki 475
Konstruktywna sieć 476
Umiejętności dynamiczne 477
Przykład badawczy: błąd A – nie – B 479
Zastosowanie: model systemów dynamicznych w badaniach nad rozwojem zachowań antyspołecznych 481
Jak teoria systemów dynamicznych odpowiada na podstawowe pytania, na które powinna odpowiadać teoria rozwoju? 484
Krytyka teorii systemów dynamicznych 489
Mocne strony 489
Ograniczenia 490
Pytania do refleksji i ćwiczenia 491
Słowa kluczowe 492
Polecane materiały 492
Bibliografia 493

Rozdział 13. Epilog 497
Opis przypadku i analiza 498
Opis przypadku 498
Analiza przypadku 499
Dlaczego jest tyle teorii? 506
Podstawowe pojęcia dotyczące procesu zmiany 506
Okresy życia 510
Koncentracja na różnicach indywidualnych 510
Nacisk na uniwersalność versus nacisk na kontekst 512
Okresy zmiany 512
Implikacje dla praktyki 512
Profilaktyka pierwotna 513
Profilaktyka wtórna 514
Profilaktyka trzeciorzędowa 515
Bibliografia 515

Indeks rzeczowy 517

O Autorach 527