ebook Ukraina wobec Rosji Andrzej Szeptycki

Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego

Rok wydania: 2013

Prezentowana praca z jednej strony szczegółowo omawia relacje Federacji Rosyjskiej i Ukrainy, wykorzystując instrumentarium nauki o stosunkach międzynarodowych, w szczególności zaś podejścia badawcze zajmujące się problematyką zależności, z drugiej zaś ─ weryfikuje przydatność tych ostatnich do analizy współczesnych stosunków międzynarodowych. Ramy chronologiczne pracy obejmują zasadniczo lata 1991-2012, ze szczególnym uwzględnieniem okresu po "pomarańczowej rewolucji" na Ukrainie w 2004 roku.

Relacje ukraińsko-rosyjskie były niejednokrotnie przedmiotem zainteresowania politologów, niemniej do tej pory w Polsce na gruncie nauki o stosunkach międzynarodowych nie powstała rozprawa poświęcona wszechstronnej analizie zależności łączących oba państwa.

Mimo, że od rozpadu ZSRR minęło 20 lat, Ukraina wciąż pozostaje w istotnym stopniu zależna od Rosji. Zależność ta widoczna jest w sferze systemu politycznego, gospodarki, bezpieczeństwa i obrony, społeczeństwa, kultury oraz polityki zagranicznej. Istniejąca sytuacja jest następstwem uwarunkowań historycznych (długotrwała przynależność ziem ukraińskich do państwa rosyjskiego, a następnie radzieckiego), polityki Federacji Rosyjskiej oraz postawy samej Ukrainy. Uzależnienie od Rosji przynosi doraźne korzyści ukraińskim elitom politycznym i gospodarczym oraz w bardziej ograniczonym zakresie społeczeństwu. Jednocześnie jednak pociąga za sobą szereg niekorzystnych konsekwencji - utrudnia demokratyzację systemu politycznego, zreformowanie gospodarki i budowę nowoczesnego narodu, sprzyja utrwaleniu podziałów regionalnych i oddala perspektywę integracji Ukrainy z NATO i Unią Europejską.

Spis treści ebooka Ukraina wobec Rosji

WYKAZ SKRÓTÓW 9
WSTĘP 11

ROZDZIAŁ I. RELACJA ZALEŻNOŚCI W NAUCE O STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH 21

1. Pojęcie zależności 21

2. Historyczne i współczesne formy zależności 25
2.1. Okres przedwestfalski 25
2.2. Okres kolonialny 27
2.3. Okres „zimnej wojny” 32
2.4. Okres współczesny 33

3. Główne interpretacje badawcze relacji zależności 37
3.1. Studia nad imperializmem 38
3.2. Szkoła „dependencji” 47
3.3. Koncepcja „systemu-świata” 51
3.4. Perspektywa postkolonialna 55

4. Autorski model relacji zależności 63
4.1. Założenia ogólne 63
4.2. Zależności w sferze systemu politycznego 64
4.3. Zależności w sferze gospodarczej 67
4.4. Zależności w sferze bezpieczeństwa i obrony 69
4.5. Zależności w sferze społecznej 72
4.6. Zależności w sferze kulturowo-ideologicznej 74
4.7. Zależności w sferze polityki zagranicznej 77

ROZDZIAŁ II. HISTORYCZNE UWARUNKOWANIA ZALEŻNOŚCI UKRAINY OD ROSJI 79

1. Okres przedradziecki 80
1.1. Ruś Kijowska jako pierwsze państwo wschodnich Słowian 80
1.2. Kozaczyzna i jej przyłączenie do imperium rosyjskiego 82
1.3. Przemiany w carskiej Rosji i powstanie nowoczesnego narodu ukraińskiego 89

2. Ukraina w składzie ZSRR 96
2.1. Ukraina w polityce władz radzieckich w latach 1917–1945 96
2.2. Ukraina w polityce władz radzieckich w okresie powojennym 101
2.3. Ukraina na drodze do niepodległości 108

ROZDZIAŁ III. ZALEŻNOŚCI W SFERZE SYSTEMU POLITYCZNEGO 112

1. Podobieństwa ustrojowe pomiędzy Federacją Rosyjską i Ukrainą 112
1.1. Dziedzictwo ustrojowe ZSRR 112
1.2. Ewolucja systemu politycznego Federacji Rosyjskiej 116
1.3. Ewolucja systemu politycznego Ukrainy 119
1.4. Znaczenie podobieństw ustrojowych 125

2. Główne podmioty ukraińskiego systemu politycznego wobec Rosji 128
2.1. Prezydenci Ukrainy wobec Rosji 128
2.2. Współczesne siły polityczne na Ukrainie wobec Rosji 139
2.3. Ukraińskie grupy oligarchiczne wobec Rosji 152

3. Ingerencje Federacji Rosyjskiej w życie polityczne Ukrainy 162
3.1. Poparcie Federacji Rosyjskiej dla prezydenta Leonida Kuczmy 162
3.2. Zaangażowanie Rosji w wybory prezydenckie w 2004 r. 164
3.3. Rosyjskie działania przeciwko prezydentowi Wiktorowi Juszczence 170

4. Wnioski 173

ROZDZIAŁ IV. ZALEŻNOŚCI W SFERZE GOSPODARCZEJ 176

1. Stosunki Ukrainy i Rosji w sektorze energetycznym 179
1.1. Interesy Ukrainy i Rosji w sektorze energetycznym 180
1.2. Kwestia warunków dostaw rosyjskiego gazu na Ukrainę 184
1.3. Kwestia kontroli ukraińskiego sektora energetycznego 189
1.4. Alternatywne szlaki transportu paliw z Azji do Europy 193

2. Ukraińsko-rosyjska wymiana handlowa 195
2.1. Wielkość i struktura wymiany handlowej 196
2.2. Kwestia liberalizacji wymiany handlowej 200
2.3. Wybrane problemy handlowe 202

3. Rosyjskie inwestycje bezpośrednie na Ukrainie 205
3.1. Wielkość rosyjskich inwestycji 208
3.2. Główne obszary rosyjskich inwestycji 211
3.3. Rosyjskie inwestycje na Ukrainie a dwustronne relacje polityczne 214

4. Wnioski 216

ROZDZIAŁ V. ZALEŻNOŚCI W SFERZE BEZPIECZEŃSTWA I OBRONY 219

1. Poradziecka broń jądrowa na Ukrainie 222
1.1. Nuklearne dziedzictwo ZSRR 222
1.2. Polityka Ukrainy wobec poradzieckich arsenałów jądrowych 223
1.3. Polityka Rosji wobec poradzieckich arsenałów jądrowych na Ukrainie 226
1.4. Porozumienia z 1994 r. i ich znaczenie 227

2. Rosyjska Flota Czarnomorska 229
2.1. Znaczenie Floty Czarnomorskiej w polityce Rosji 230
2.2. Kwestia podziału Floty Czarnomorskiej (1991–1997) 232
2.3. Kwestia okresu stacjonowania Floty Czarnomorskiej (1997–2010) 235
2.4. Konsekwencje stacjonowania Floty Czarnomorskiej dla Ukrainy 238

3. Granica ukraińsko-rosyjska 241
3.1. Specyfika granicy ukraińsko-rosyjskiej 242
3.2. Problem potwierdzenia granicy 244
3.3. Problem delimitacji i demarkacji granicy 247
3.4. Problem granicy morskiej 249

4. Współpraca w sferze przemysłu zbrojeniowego 251
4.1. Potencjał przemysłu zbrojeniowego Rosji i Ukrainy 251
4.2. Zakres i znaczenie współpracy dwustronnej 254
4.3. Współpraca w sferze przemysłu zbrojeniowego a relacje polityczne 257
4.4. Implikacje współpracy w sferze przemysłu zbrojeniowego 260

5. Ukraina wobec konfliktu w Naddniestrzu 261
5.1. Zarys konfliktu w Naddniestrzu 262
5.2. Następstwa konfliktu w Naddniestrzu dla Ukrainy 264
5.3. Polityka Ukrainy wobec konfliktu w Naddniestrzu 266

6. Wnioski 270

ROZDZIAŁ VI. ZALEŻNOŚCI W SFERZE SPOŁECZNEJ 273

1. Społeczeństwo ukraińskie wobec Rosji 275
1.1. Uwarunkowania postrzegania Rosji i stosunków ukraińsko-rosyjskich na Ukrainie 275
1.2. Wizerunek Rosji na Ukrainie 276
1.3. Ukraińska opinia publiczna wobec relacji bilateralnych z Rosją 277

2. Mniejszość rosyjska na Ukrainie 281
2.1. Sytuacja narodowościowa na Ukrainie 281
2.2. Polityka narodowościowa władz ukraińskich 283
2.3. Działalność polityczna mniejszości rosyjskiej 285
2.4. Mniejszość rosyjska w polityce Rosji 287
2.5. Społeczność rosyjska na Krymie 288

3. Podziały regionalne na Ukrainie 294
3.1. Regiony Ukrainy 295
3.2. Wybrane wyznaczniki podziałów regionalnych 298
3.3. Zróżnicowanie regionalne a polityka wewnętrzna na Ukrainie 299
3.4. Podziały regionalne a stosunki ukraińsko-rosyjskie 304

4. Ukraińcy w Rosji 308
4.1. Charakterystyka ukraińskiej emigracji do RFSSR i Rosji 308
4.2. Znaczenie diaspory w Rosji dla Ukrainy 310
4.3. Polityka Rosji wobec społeczności ukraińskiej 313

5. Wnioski 317

ROZDZIAŁ VII. ZALEŻNOŚCI W SFERZE KULTUROWO-IDEOLOGICZNEJ 320

1. Pozycja języka rosyjskiego na Ukrainie 322
1.1. Sytuacja językowa na Ukrainie 322
1.2. Polityka językowa władz ukraińskich 325
1.3. Stanowisko Rosji wobec sytuacji językowej na Ukrainie 331
1.4. Znaczenie debaty na temat statusu języka rosyjskiego 332

2. Dziedzictwo radzieckiej historiografii 334
2.1. Główne spory historiograficzne dotyczące dziejów Ukrainy i Rosji 335
2.2. Znaczenie sporów historiograficznych na Ukrainie 339
2.3. Ukraińska polityka historyczna a relacje z Rosją 344

3. Działalność Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego i Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego (Patriarchatu Moskiewskiego) 350
3.1. Sytuacja religijna na Ukrainie 350
3.2. RKP i UKP (PM) wobec sytuacji religijnej na Ukrainie 353
3.3. RKP i UKP (PM) wobec sytuacji politycznej na Ukrainie 356
3.4. RKP i UKP (PM) a relacje ukraińsko-rosyjskie 358

4. Rosyjskie wpływy w systemie medialnym Ukrainy 360
4.1. Charakterystyka systemu medialnego Ukrainy 361
4.2. Uwarunkowania i przejawy rosyjskich wpływów w systemie medialnym Ukrainy 362
4.3. Rosyjskie wpływy w prasie na Ukrainie 365
4.4. Rosyjskie wpływy w telewizji na Ukrainie 367
4.5. Rosyjskie wpływy w ukraińskim internecie 372

5. Wnioski 375

ROZDZIAŁ VIII. ZALEŻNOŚCI W SFERZE POLITYKI ZAGRANICZNEJ 377

1. Rosja i Ukraina wobec wielostronnych struktur współpracy na obszarze poradzieckim 379
1.1. Rosja i Ukraina wobec Wspólnoty Niepodległych Państw 381
1.2. Rosja i Ukraina wobec Wspólnej Przestrzeni Gospodarczej 385
1.3. Rosja i Ukraina wobec Unii Celnej Federacji Rosyjskiej, Białorusi i Kazachstanu 387
1.4. Rosja i Ukraina wobec Organizacji na rzecz Demokracji i Rozwoju Gospodarczego – GUAM 389

2. Rosja, Ukraina i państwa zachodnie 392
2.1. Wizerunek Rosji i Ukrainy w państwach zachodnich 393
2.2. Rosja, Ukraina i Sojusz Północnoatlantycki 398
2.3. Rosja, Ukraina i Unia Europejska 413

3. Wnioski 426

ZAKOŃCZENIE 428
BIBLIOGRAFIA 434
SUMMARY 470
РЕЗЮМЕ НА РУССКОМ ЯЗЫКЕ 474
РЕЗЮМЕ УКРАЇНСЬКОЮ МОВОЮ 479
SPIS TABEL 483
SPIS WYKRESÓW 485
INDEKS OSÓB 487