ebook Wprowadzanie klauzuli przeciwdziałającej obejściu prawa podatkowego do polskiego systemu prawnego Dominika Łukawska-Białogłowska

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

Rok wydania: 2020

W publikacji w przystępny i syntetyczny sposób przedstawiono – w ujęciu historycznym i prawno-porównawczym – zagadnienie wprowadzania do polskiego porządku prawnego regulacji przeciwdziałających zjawisku obejścia prawa podatkowego, a także omówiono znaczenie regulacji Konstytucji RP z 1997 roku dla wprowadzania i oceny podatkowej klauzuli antyabuzywnej.
O zasadności opublikowania tej monografii przesądza wyjątkowy [...] aspekt badawczy problematyki klauzul przeciwdziałających obejściu prawa podatkowego („prześledzenie historyczne i ewolucyjne ich wprowadzania [...], tendencji w tym zakresie i skutków z tego wynikających”). Wyniki tej eksploracji mają znaczenie nie tylko teoretyczne, lecz także praktyczne – w odniesieniu do oceny podatkowych stanów faktycznych zaistniałych w różnych okresach.
Stopień praktycznej i naukowej przydatności prezentowanej książki wyznacza także szeroki krąg potencjalnych jej adresatów, do których zaliczają się przede wszystkim: pracownicy naukowi, praktycy (zwłaszcza pełnomocnicy procesowi – doradcy podatkowi, adwokaci, radcowie prawni) oraz inne osoby piastujące funkcje w organach władzy publicznej (sędziowie i pracownicy organów administracji skarbowej).
Z recenzji prof. UKSW dra hab. Bartosza Majchrzaka

Spis treści ebooka Wprowadzanie klauzuli przeciwdziałającej obejściu prawa podatkowego do polskiego systemu prawnego

Wykaz skrótów 11
Wstęp 15

Rozdział I. Zagadnienia wprowadzające 21
§ 1. Prawo podatkowe jako wyodrębniona część prawa publicznego 21
§ 2. Relacje pomiędzy prawem podatkowym a prawem cywilnym 23
§ 3. Tak zwana „względna autonomia prawa podatkowego” w stosunku do prawa cywilnego i jej znaczenie dla wprowadzania klauzul przeciwdziałających obejściu prawa podatkowego 26
§ 4. Wnioski 36

Rozdział II. Klauzule zapobiegające obejściu prawa podatkowego w wybranych systemach prawnych 43
§ 1. Niemcy 43
1. Ewolucja klauzuli zapobiegającej obejściu prawa podatkowego w prawie niemieckim 43
2. Obejście prawa podatkowego w świetle regulacji z 1976 r. 46
3. Charakter niemieckich klauzul antyabuzywnych 50
4. Forma czynności prawnych a stosunki ekonomiczne i inne przesłanki jako kryterium obejścia obowiązku podatkowego 51
§ 2. Austria 52
1. Obejście prawa podatkowego w świetle regulacji z 1961 r. 52
2. Charakter austriackiej klauzuli antyabuzywnej 54
3. Forma czynności prawnych a rzeczywistość gospodarcza i inne przesłanki jako kryterium obejścia obowiązku podatkowego 54
§ 3. Francja 55
§ 4. Belgia 57
§ 5. Wielka Brytania 57
1. Uwagi ogólne 57
2. Sposoby oceny zachowań podatników 60
3. Ustawa podatkowa z 2013 r. 61
§ 6. Kanada 63
1. Uwagi ogólne 63
2. Charakterystyka regulacji oraz znaczenie orzecznictwa 64
§ 7. Związek Australijski 65
1. Uwagi ogólne 65
2. Charakterystyka regulacji 66
§ 8. Podsumowanie 68

Rozdział III. Podejście orzecznictwa i doktryny do problematyki obejścia prawa podatkowego do roku 1990 na tle ówczesnego stanu prawnego 79
§ 1. Regulacje prawne w okresie dwudziestolecia międzywojennego 79
§ 2. Zjawisko obejścia prawa podatkowego w świetle doktryny i orzecznictwa w okresie dwudziestolecia międzywojennego 88
1. Poglądy doktryny 88
2. Poglądy prezentowane w orzecznictwie 91
§ 3. Regulacje prawne w okresie Polski Ludowej 95
§ 4. Stanowisko doktryny oraz Sądu Najwyższego w okresie Polski Ludowej 98
§ 5. Wnioski 98

Rozdział IV. Znaczenie regulacji konstytucyjnych dla wprowadzania i oceny klauzuli obejścia prawa podatkowego 103
§ 1. Źródło i przedmiot opodatkowania w świetle regulacji konstytucyjnych 103
1. Uwagi wprowadzające 103
2. Konstytucyjna zasada dobra wspólnego 105
3. Konstytucyjne gwarancje wolności i praw ekonomicznych i socjalnych z prawem ochrony własności włącznie 106
4. Konstytucyjna zasada powszechności opodatkowania 107
5. Zasada sprawiedliwości podatkowej 108
6. Konstytucyjna zasada proporcjonalności 111
7. Zasada określoności przepisów podatkowych 112
§ 2. Klauzule zapobiegające zjawisku obejścia prawa podatkowego a norma art. 217 Konstytucji 118
1. Uwagi wstępne 118
2. Koncepcje normatywnego zapobieżenia obejściu prawa podatkowego 119
2.1. Cel wprowadzenia regulacji 119
2.2. Klauzule ogólne (generalne) 120
2.3. Klauzule szczegółowe (ad hoc) 124
2.4. Wady i zalety klauzul ogólnych i klauzul szczegółowych (ad hoc) w ujęciu porównawczym 124
2.5. Klauzule materialne i klauzule procesowe 125
§ 3. Wnioski 125

Rozdział V. Orzecznicza doktryna obejścia prawa podatkowego po 1990 r. oraz próby normatywizacji podatkowej klauzuli antyabuzywnej w latach 1993–2005 129
§ 1. Orzecznicza doktryna obejścia prawa podatkowego po 1990 r. 129
§ 2. Próby ustanowienia klauzuli obejścia prawa podatkowego w pracach legislacyjnych w 1993 r. oraz 1999 r. 134
§ 3. Podustawowe podatkowe regulacje antyabuzywne 135
§ 4. Nowelizacja Ordynacji podatkowej z 2002 r. 140
1. Założenia projektu 140
2. Prace legislacyjne 140
3. Wykładnia art. 24a i art. 24b Ordynacji podatkowej dokonana przez Ministra Finansów 143
4. Znaczenie normatywne art. 24a i art. 24b Ordynacji podatkowej 146
4.1. Analiza art. 24a Ordynacji 146
4.2. Analiza art. 24b Ordynacji 149
§ 5. Stanowisko Trybunału Konstytucyjnego odnośnie do konstytucyjności art. 24b § 1 Ordynacji podatkowej 150
1. Wątpliwości konstytucyjne 150
2. Rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego 153
§ 6. Reakcja ustawodawcy na wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 4/03 156
§ 7. Wnioski 160

Rozdział VI. Znaczenie art. 199a Ordynacji podatkowej dla przeciwdziałania obejściu lub nadużyciu prawa podatkowego 163
§ 1. Analiza art. 199a § 1 Ordynacji podatkowej 163
1. Zakres zastosowania przepisu 163
2. Dyrektywy wykładni czynności prawnych na gruncie art. 199a § 1 Ordynacji podatkowej 164
3. Stosunek zasad wykładni zawartych w art. 199a § 1 Ordynacji podatkowej do zasad wykładni zawartych w Kodeksie cywilnym 165
§ 2. Analiza art. 199a § 2 Ordynacji podatkowej 166
1. Zakres zastosowania przepisu 166
2. Pozorność czynności prawnych na gruncie prawa cywilnego i skutki dokonania czynności pozornej 167
3. Skutki dokonania pozornej czynności prawnej na gruncie prawa podatkowego 168
4. Dowodzenie pozorności czynności prawnych przez organy podatkowe 168
5. Zbieg art. 83 § 1 k.c. w związku z art. 199a § 2 Ordynacji podatkowej z innymi przepisami prawa podatkowego 169
§ 3. Charakter art. 199a § 1 i 2 Ordynacji podatkowej 169
§ 4. Analiza art. 199a § 3 Ordynacji podatkowej 170
1. Istota przepisu 170
2. Charakter powództwa o ustalenie istnienia albo nieistnienia stosunku prawnego lub prawa w celu oceny skutków podatkowych 171
3. Przesłanki do wystąpienia z powództwem o ustalenie w świetle art. 199a § 3 Ordynacji podatkowej w związku z art. 1891 k.p.c. 175
4. Kwestia ograniczonej dyspozycyjności w postępowaniu o ustalenie 178
5. Skutki wyroku ustalającego, wydanego przez sąd powszechny, dla toczącego się postępowania podatkowego 179
6. Charakter art. 199a § 3 Ordynacji podatkowej 182
7. Wątpliwości konstytucyjne względem art. 199a § 3 Ordynacji podatkowej oraz art. 1891 k.p.c. 182
7.1. Uwaga wprowadzająca 182
7.2. Zarzut niekonstytucyjności 183
7.3. Stanowisko Ministra Finansów 185
7.4. Stanowisko Prokuratora Generalnego 187
7.5. Rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego 187
§ 5. Relacja art. 199a do art. 2a Ordynacji podatkowej 189
§ 6. Podsumowanie 190

Rozdział VII. Formułowane po 2005 r. propozycje nowego uregulowania normatywnego w przedmiocie obejścia prawa podatkowego oraz wprowadzona w 2016 r. klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania 193
§ 1. Uwaga wprowadzająca 193
§ 2. Założenia koncepcyjne Ministerstwa Finansów 194
§ 3. Pierwsza propozycja projektu 194
§ 4. Druga propozycja projektu 196
§ 5. Trzecia propozycja projektu oraz inicjatywa ustawodawcza 196
1. Założenia Komisji Kodyfikacyjnej Ogólnego Prawa Podatkowego 196
2. Projekt ustawy wprowadzającej klauzulę przeciwko unikaniu opodatkowania 199
3. Nowelizacje przepisów działu IIIA Ordynacji podatkowej 203
4. Treść przepisów zawartych w dziale IIIA Ordynacji podatkowej 203
§ 6. Ocena regulacji 252

Zakończenie 261
Bibliografia 271
Wykaz tabel 287