ebook Zrównoważony rozwój transportu na tle współczesnych procesów społeczno-gospodarczych Barbara Pawłowska

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego

Rok wydania: 2013

U podstaw współczesnego rozwoju gospodarczego leży koncepcja zrównoważonego rozwoju. Trwały rozwój oznacza, że potrzeby obecnego pokolenia należy zaspokajać bez uszczerbku dla możliwości zaspokajania tych potrzeb przez przyszłe pokolenia. Idea ta, zawarta w Traktacie, jest nadrzędnym celem Unii Europejskiej przyświecającym całej polityce i wszystkim działaniom. Sektor transportu stanowi rzeczywiste wyzwanie dla społeczeństwa w realizacji koncepcji zrównoważonego i trwałego rozwoju.

Transport jest kluczowym elementem nowoczesnej gospodarki i współczesnego społeczeństwa. Mobilność ma zasadnicze znaczenie zarówno dla funkcjonowania rynku wewnętrznego, jak i jakości życia obywateli. Transport umożliwia realizację wzrostu gospodarczego i tworzenie miejsc pracy, dlatego też musi być zrównoważony w świetle nowych wyzwań, przed jakimi stoi. Transport ma charakter globalny, więc skuteczne działania na rzecz jego zrównoważenia wymagają silnej współpracy międzynarodowej.

Transport jest systemem złożonym, którego funkcjonowanie zależy od wielu wzajemnie powiązanych czynników, obejmujących zarówno ścieżki lokalizacji osadnictwa, jak i modele konsumpcji czy organizację produkcji na danym obszarze. Ze względu na tę złożoność, jakiekolwiek działania optymalizacyjne w sektorze muszą być oparte o długoterminową, spójną wizję działania na rzecz zrównoważonej mobilności osób i towarów. Nowoczesny system transportowy musi być zrównoważony z punktu widzenia czterech aspektów: ekonomicznego, społecznego, przestrzennego, ekologicznego.

Efektywny system transportu jest niezbędny dla poprawy dobrobytu społeczeństwa, gdyż ma znaczący wpływ nie tylko na tempo wzrostu gospodarczego, ale też rozwoju społecznego i ochronę środowiska.

Spis treści ebooka Zrównoważony rozwój transportu na tle współczesnych procesów społeczno-gospodarczych

Wstęp 9

Rozdział 1. Teorie wzrostu i rozwoju społeczno-gospodarczego w ekonomii 17

1.1. Wzajemne relacje wzrostu i rozwoju gospodarczego 18
1.2. Teorie wzrostu gospodarczego w teorii ekonomii 21
1.3. Mechanizmy i źródła wzrostu gospodarczego na świecie 29
1.4. Globalizacja a wzrost gospodarczy 36
1.5. Teorie rozwoju gospodarczego oparte o doświadczenia krajów rozwiniętych i rozwijających się 42
1.6. Proces konwergencji i wyzwania stojące wobec ekonomii rozwoju we współczesnym świecie 48
1.7. Mierniki wzrostu i rozwoju gospodarczego 56
1.7.1. Charakterystyka tradycyjnych mierników i wskaźników opartych o system rachunków narodowych 58
1.7.2. Charakterystyka modyfikowanych mierników dobrobytu ekonomicznego 62
1.7.3. Mierniki dobrobytu społecznego 67

Rozdział 2. Charakterystyka globalnego kryzysu społeczno-gospodarczo-środowiskowego 73

2.1. Istota i rozumienie współczesnego kryzysu społeczno-gospodarczo-środowiskowego 74
2.2. Analiza przyczyn kryzysu społeczno-gospodarczo-środowiskowego 81
2.3. Wielowymiarowość kryzysu społeczno-gospodarczo-środowiskowego 84
2.4. Koncepcja wskaźnika ekologicznego śladu na Ziemi (ang. footprint) 89
2.5. Najpoważniejsze wyzwania globalne współczesnego świata 95
2.5.1. Konsekwencje eksplozji demograficznej dla środowiska przyrodniczego 100
2.5.2. Globalne zmiany klimatyczne 106
2.5.3. Kierunki zmian w popycie na źródła energii 110

Rozdział 3. Koncepcja zrównoważonego rozwoju we współczesnym świecie 115

3.1. Czynnik środowiskowy jako przedmiot badań w teorii ekonomii 118
3.2. Proces ekologizacji gospodarki w teorii ekonomii 130
3.3. Geneza koncepcji zrównoważonego rozwoju 140
3.4. Istota i zakres definicji zrównoważonego rozwoju 147
3.5. Ład zintegrowany w koncepcji zrównoważonego rozwoju 152
3.6. Kapitał naturalny w koncepcji zrównoważonego rozwoju 159

Rozdział 4. Rola i znaczenie transportu w życiu społeczno-gospodarczym 163

4.1. Znaczenie transportu dla nowoczesnej gospodarki i współczesnego społeczeństwa 164
4.2. Powiązania między sektorem transportu a rozwojem gospodarczym 168
4.3. Sprawność i efektywność systemu transportowego 171
4.4. Funkcja transportu jako integratora życia społecznego i gospodarczego 180
4.5. Transport jako czynnik lokalizacji produkcji i osadnictwa 182
4.6. Infrastruktura transportu jako element kształtujący układ przestrzenny 187

Rozdział 5. Przemiany systemów transportowych w świetle koncepcji zrównoważonego rozwoju 195

5.1. Koncepcja zrównoważonego rozwoju w sektorze transportu 196
5.2. Teoretyczny model zrównoważenia rozwoju transportu 206
5.3. Analiza czynników kształtujących popyt na transport 213
5.3.1. Czynniki zewnętrzne wpływające na popyt transportowy 217
5.3.1.1. Wpływ czynnika demograficznego na wielkość i strukturę popytu transportowego 217
5.3.1.2. Czynnik energetyczny kształtujący popyt na usługi transportowe 224
5.3.1.3. Czynniki ekonomiczne jako determinanty popytu na transport 230
5.3.1.4. Globalne trendy wpływające na rozmiary popytu transportowego 241
5.3.2. Wewnątrzsektorowe determinanty popytu transportowego 244
5.3.3. Czynniki instytucjonalno-polityczne determinujące popyt transportowy 250
5.4. Charakterystyka współczesnych trendów w rozwoju transportu 256

Rozdział 6. Charakterystyka europejskiej polityki transportowej 265

6.1. Geneza i rozwój wspólnej polityki transportowej do końca pierwszej dekady XXI wieku 266
6.2. Założenia zrównoważonego kierunku rozwoju transportu w dokumentach strategicznych Unii Europejskiej 269
6.3. Ocena realizacji priorytetów polityki transportowej Unii Europejskiej w pierwszej dekadzie XXI wieku 274
6.4. Wyzwania stojące przed przyszłymi kierunkami rozwoju sektora transportu 280

Rozdział 7. Internalizacja kosztów zewnętrznych jako podstawa działań na rzecz zrównoważenia rozwoju transportu 287

7.1. Pojęcie i struktura społecznych kosztów transportu 287
7.2. Cel i zakres internalizacji kosztów zewnętrznych w transporcie 290
7.3. Ogólne założenia metodologiczne dotyczące procedur i metod szacunku kosztów zewnętrznych transportu 293
7.3.1. Kalkulacja środowiskowych kosztów zewnętrznych 296
7.3.1.1. Koszty zanieczyszczenia powietrza 297
7.3.1.2. Koszty hałasu 300
7.3.1.3. Koszty zmian klimatycznych 304
7.3.2. Koszty wypadków 306
7.3.3. Koszty kongestii 309
7.3.4. Pozostałe koszty zewnętrzne transportu 311
7.4. Szacunki kosztów zewnętrznych transportu dla EU-25 oraz Norwegii i Szwajcarii w 2008 roku 312

Rozdział 8. Instrumenty polityki transportowej służące zrównoważonemu rozwojowi transportu 321

8.1. Charakterystyka instrumentów realizacji priorytetów europejskiej polityki transportowej na drugą dekadę XXI wieku 322
8.2. Nowoczesna infrastruktura i inteligentne finansowanie 325
8.3. Optymalny system opłat transportowych jako narzędzie internalizacji kosztów zewnętrznych 328
8.4. Poprawa integracji międzygałęziowej transportu instrumentem na rzecz zrównoważenia transportu 331
8.5. Kreowanie i wdrażanie innowacji i technologii przełomowych w transporcie w celu poprawy efektywności transportu 336
8.6. System monitoringu jako podstawa oceny działań podejmowanych w ramach zintegrowanej polityki transportowej 343

Zakończenie 359
Literatura 363
Aneks 401
Spis rysunków 415
Spis tabel 418
Spis załączników 421