ebook Zwyczaj i prawo zwyczajowe w doktrynie prawa i praktyce sądów miejskich karnych w Polsce XVI-XVIII w. Grzegorz Maria Kowalski

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Rok wydania: 2013

Zwyczaj, czyli praktykowane w danej społeczności wzory zachowań, stanowi po dziś dzień źródło prawa, czyli jest jednym z uznanych sposobów tworzenia norm prawnych w społeczeństwie. W odróżnieniu od ustawy, która jest współcześnie w przeważającej większości państw podstawowym źródłem prawa i powstaje z woli ich organów władzy, zwyczaj rodzi się w łonie praktykującej go wspólnoty, na podstawie z reguły milczącej zgody jej członków. W dzisiejszym systemie prawnym, w porównaniu z ustawami, zwyczaje pełnią w ogólności funkcję uzupełniającą i pomocniczą. Ich rola, choć raczej drugorzędna, jest na tyle istotna, aby podjąć badania nad istotą, genezą i funkcją zwyczaju jako źródła prawa. W tym zakresie duże znaczenie ma refleksja historyczno-prawna, która pozwala lepiej niż inne podejścia badawcze przedstawić podstawowe jego cechy i rolę sprawowaną w systemie wymiaru sprawiedliwości. Główną tezą autora jest stwierdzenie, że zwyczaj był podstawowym źródłem prawa miejskiego w Polsce od XVI do XVIII wieku, podczas gdy rola innych źródeł, w szczególności pisanych, schodziła na drugi plan. Z recenzji prof. dr. hab. Wacława Uruszczaka

Spis treści ebooka Zwyczaj i prawo zwyczajowe w doktrynie prawa i praktyce sądów miejskich karnych w Polsce XVI-XVIII w.

Wykaz skrótów 9
Wstęp 11
1. Uzasadnienie. Terminologia. Obszar badawczy 11
2. Struktura opracowania 17
3. Źródła i literatura 25
Rozdział I. Zwyczaj i prawo zwyczajowe – problematyka ogólna 33
1. Pojęcie zwyczaju 33
2. Prawo zwyczajowe – jego defi nicja i cechy 38
2.1. Zwyczaj i prawo zwyczajowe w średniowiecznej doktrynie chrześcijańskiej 41
2.2. Prawo zwyczajowe w teorii szkoły historycznej i pozytywizmu prawniczego 45
2.3. Defi nicje prawa zwyczajowego w doktrynie polskiej 50
2.4. Sztywność czy elastyczność prawa zwyczajowego 55
3. Zagadnienie nadania normom zwyczajowym mocy prawnej w perspektywie
historycznej 57
4. Wnioski 66
Rozdział II. Zwyczaj i prawo zwyczajowe w pomnikach polskiego prawa
miejskiego 69
1. Pojęcia obyczaju i zwyczaju. Atrybuty zwyczajów 69
1.1. Obyczaj i zwyczaj – porównanie terminów 70
1.2. Rodzaje i cechy zwyczajów 72
1.2.1. Czas trwania 72
1.2.2. Zasięg terytorialny 73
1.2.3. Właściwości zwyczajów 75
2. Prawo zwyczajowe w pracach Pawła Szczerbica i Bartłomieja Groickiego 76
2.1. Przesłanki przekształcenia zwyczaju w prawo 77
2.2. Prawo zwyczajowe a prawo pisane 87
3. Przykłady zwyczajów stosowanych w poszczególnych dziedzinach sądowego
prawa miejskiego 91
3.1. Postępowanie sądowe 92
3.1.1. Gajenie sądu. Ferie sądowe. Rozpoczęcie postępowania i rozprawa 92
3.1.2. Zastępcy procesowi stron 94
3.1.3. Środki dowodowe 95
3.1.3.1. „Sądy Boże” 95
3.1.3.2. Męka (tortury, questie) 96
3.1.3.3. Świadkowie. Przysięga 97
3.1.4. Środki odwoławcze 98
3.1.5. Egzekucja wyroków 101
3.1.6. Opłaty sądowe i inne koszty postępowania 101
3.2. Prawo prywatne 102
3.3. Prawo karne materialne i wykonawcze 104
3.4. Rola zwyczajów miejscowych 107
4. Zwyczaj i prawo zwyczajowe w innych pracach z dziedziny prawa miejskiego 111
5. Wnioski. Defi nicja zwyczaju jako źródła polskiego prawa miejskiego 117
Rozdział III. Rola zwyczaju oraz publikowanych źródeł prawa miejskiego w praktyce miejskich sądów karnych. Kraków (1554–1625), Muszyna (1647–1765), Nowy Wiśnicz (1629–1785), Sanok (1554–1638) 121
1. Wprowadzenie 121
2. Prawo jako podstawa orzeczeń sądów karnych 123
2.1. Prawo Boże 123
2.2. Prawo pospolite (pisane, opisane, magdeburskie) 124
2.3. Pozostałe kategorie prawa 127
3. Rola zwyczaju oraz pisanych źródeł prawa miejskiego podczas postępowania sądowego ze szczególnym uwzględnieniem środków dowodowych 127
3.1. Zagadnienie jasnego dowodu 128
3.2. Przyznanie się oskarżonego 130
3.3. Męka 131
3.4. Świadkowie. Przysięga 135
3.5. Rękojemstwo (rękojmia, wyręczenie) 139
4. Rola zwyczaju oraz pisanych źródeł prawa miejskiego w orzecznictwie sądowym ze szczególnym uwzględnieniem wymierzanych kar 140
4.1. Zabójstwo 143
4.1.1. Przykład wykorzystania przed sądem w sprawie o zabójstwo publikowanych źródeł prawa miejskiego 145
4.2. Dzieciobójstwo 151
4.3. Rozbój. Kradzież 154
4.4. Pożoga (podpalenie) 157
4.6. Czary (gusła, zabobony) 157
4.7. Przestępstwa przeciw obyczajności 159
4.8. Intercesja (instancyja), czyli wstawiennictwo za skazanym jako zwyczajowy środek łagodzenia wyroków sądowych 161
5. Wnioski 163
Zakończenie 167
1. Wnioski 167
2. Prawo miejskie jako system prawa? 173
3. Prawo zwyczajowe współcześnie 175
3.1. Zwyczaj i prawo zwyczajowe w polskim systemie prawa 175
3.2. Prawo zwyczajowe w innych systemach normatywnych 184
Bibliografia 189
Źródła 189
Literatura 192
Skorowidz osobowy 199