ebook Alergologia Krystyna Obtułowicz

Wydawca: PZWL

Rok wydania: 2016

Choroby alergiczne stanowią ważny problem zdrowotny i ekonomiczny. Prawie jedna czwarta populacji świata cierpi z powodu co najmniej jednej postaci alergii, a ich diagnoza i leczenie często sprawiają lekarzom trudności.
Książka składa się z kilku praktycznych części.
W „Alergologii ogólnej” opisano m.in. epidemiologię, dziedziczenie alergii, patomechanizm i rodzaje alergii, autoimmunizację i niedobory immunologiczne, alergeny naturalne i środowiska skażonego, diagnostykę, farmakologię oraz immunoterapię naskórną.
W „Klinicznym przeglądzie chorób alergicznych” omówiono: choroby górnych i dolnych dróg oddechowych, zagadnienia pediatryczne, alergiczne choroby skóry, przewodu pokarmowego, alergie na pokarmy, jady owadów, leki, środki kontrastowe, również alergie pyłkowe, narządu wzroku, anafilaksję, choroby związane z pracą zawodową, odczyny alergiczne w anestezji ogólnej i miejscowej.
W diagnostyce różnicowej zwrócono uwagę na obrzęk naczynioruchowy i mastocytozę.
Publikacja będzie przydatna zarówno dla alergologów, jak i lekarzy rodzinnych oraz pediatrów.

Spis treści ebooka Alergologia

Przedmowa XV

Wykaz skrótów XVII

I. ALERGOLOGIA OGÓLNA 1

1. Wprowadzenie i rys historyczny alergologii – Krystyna Obtułowicz 3

2. Epidemiologia chorób alergicznych – Radosław Gawlik, Joanna Orlicz-Widawska 11

3. Patomechanizm i rodzaje alergii – Ewa Czarnobilska 17
3.1. Nadwrażliwość typu I – reakcja anafilaktyczna 18
3.1.1. Mediatory preformowane mastocytów 20
3.1.2. Mediatory powstające de novo podczas aktywacji komórek tucznych 20
3.1.3. Cytokiny wytwarzane podczas degranulacji komórek tucznych 21
3.1.4. Przebieg reakcji IgE-zależnej 22
3.2. Nadwrażliwość typu II 23
3.3. Nadwrażliwość typu III 24
3.4. Nadwrażliwość typu IV 24

4. Dziedziczenie alergii – Anna Bogdali, Krystyna Obtułowicz 28
4.1. Wprowadzenie 28
4.2. Dziedziczenie chorób alergicznych 32

5. Alergia, autoimmunizacja i niedobory odporności – Danuta Kowalczyk, Krystyna Obtułowicz 38
5.1. Choroby autoimmunizacyjne w PID 39
5.2. Monogenowe PID i ich asocjacje z chorobami autoimmunizacyjnymi 40
5.2.1. Defekty dotyczące limfocytów T i/lub indukcji tolerancji grasiczej lub pozagrasiczej 40
5.2.2. Niedobory białek układu dopełniacza 40
5.2.3. Zespół hiper-IgM 41
5.2.4. Niedobory spowodowane przez defekty monogenowe dotyczące wielu populacji komórek 41
5.3. Poligenowe PID i ich asocjacje z chorobami autoimmunizacyjnymi 42

6. Alergeny naturalne i alergeny środowiska skażonego – Dorota Myszkowska 47
6.1. Wprowadzenie 47
6.2. Alergeny wziewne 48
6.3. Alergeny pokarmowe 51
6.3.1. Alergeny roślinne 51
6.3.2. Alergeny pochodzenia zwierzęcego 52
6.4. Reakcje krzyżowe 53
6.5. Alergeny środowiska skażonego 55

7. Zasady klinicznej diagnostyki alergologicznej – Marcin Stobiecki, Małgorzata Sacha 58
7.1. Ocena chorego z podejrzeniem alergii 58
7.1.1. Wywiad 58
7.1.2. Badanie fizykalne 61
7.2. Podstawowe badania diagnostyczne in vivo – testy skórne 62
7.2.1. Podstawowe zasady wykonywania testów skórnych 62
7.2.2. Przeciwwskazania i ograniczenia dotyczące testów skórnych 62
7.2.3. Punktowe testy skórne (PTS) 63
7.2.4. Testy śródskórne (TŚ/IDT) 65
7.2.5. Naskórkowe testy płatkowe (NTP) 66
7.2.6. Skórne testy niestandardowe 66

8. Diagnostyka laboratoryjna w chorobach alergicznych – Wojciech Dyga, Dorota Myszkowska, Ewa Gomółka 67
8.1. Badania immunologiczne – Wojciech Dyga 67
8.1.1. Diagnostyka alergii oparta na komponentach alergenowych (CRD – component resolved diagnostics) 68
8.1.2. Testy komórkowe 69
8.1.3. Oznaczanie biomarkerów – mediatorów reakcji alergicznej w surowicy 71
8.2. Badania cytologiczne błon śluzowych dróg oddechowych – Dorota Myszkowska 73
8.2.1. Cytologia błony śluzowej nosa 74
8.2.2. Cytologia błony śluzowej gardła 78
8.2.3. Cytologia krtani 78
8.2.4. Cytologia spojówki 78
8.3. Badanie alergenów środowiskowych w powietrzu zewnętrznym i wewnątrz pomieszczeń – Dorota Myszkowska 80
8.3.1. Znaczenie monitoringu pyłkowego w rozpoznawaniu i leczeniu alergii pyłkowej 81
8.3.2. Monitorowanie leczenia objawowego alergii pyłkowej 82
8.3.3. Monitorowanie i ocena skuteczności swoistej immunoterapii (SIT) w alergii pyłkowej 82
8.3.4. Monitoring biologiczny pomieszczeń zamkniętych 83
8.4. Pomiar zawartości czynników chemicznych w powietrzu wewnątrz pomieszczeń – Ewa Gomółka 84

9. Farmakologiczne leczenie chorób alergicznych – Jarosław Woroń, Małgorzata Sacha 86
9.1. Leki przeciwhistaminowe w leczeniu chorób alergicznych 86
9.1.1. Rola histaminy i jej receptora w reakcjach alergicznych 88
9.1.2. Antagoniści receptora histaminowego H1 89
9.1.3. Farmakokinetyka leków przeciwhistaminowych 89
9.1.4. Leki przeciwhistaminowe w alergicznym nieżycie nosa i spojówek 91
9.1.5. Leki przeciwhistaminowe w astmie oskrzelowej 92
9.1.6. Leki przeciwhistaminowe w alergicznych chorobach skóry 92
9.1.7. Interakcje leków przeciwhistaminowych 93
9.2. Glikokortykosteroidy w leczeniu chorób alergicznych 98
9.3. Leki antyleukotrienowe w leczeniu chorób alergicznych 100
9.4. Anty-IgE (omalizumab) w leczeniu chorób alergicznych 102
9.5. Beta2-sympatykomimetyki w leczeniu chorób alergicznych 106

10. Zasady przyczynowego leczenia alergii – Krystyna Obtułowicz 109

11. Immunoterapia alergenowa (AIT) w leczeniu chorób alergicznych – Ewa Cichocka-Jarosz 114
11.1. Wprowadzenie 114
11.2. Wskazania i przeciwwskazania do AIT 116
11.2.1. Wskazania immunologiczne 116
11.2.2. Wskazania kliniczne 117
11.2.3. Przeciwwskazania do AIT 117
11.3. Rodzaje preparatów stosowanych w AIT 118
11.4. Schematy leczenia 123
11.5. Bezpieczeństwo AIT (działania niepożądane, reakcje miejscowe) 124
11.5.1. Czynniki ryzyka wystąpienia reakcji systemowej podczas stosowania AIT 128
11.6. Skuteczność AIT w leczeniu chorób alergicznych 128

12. Immunoterapia naskórna – Marian Szczepanik 132
12.1. Wprowadzenie 132
12.2. Układ odpornościowy skóry 132
12.3. Skóra jako miejsce podania leku 135
12.4. Supresja odpowiedzi immunologicznej przez naskórną aplikację antygenu w warunkach eksperymentalnych 136
12.5. Terapia stwardnienia rozsianego przez naskórną aplikację antygenu 138
12.6. Skóra jako miejsce wywołania immunopotencjacji 140
12.7. Naskórna immunizacja w terapii schorzeń alergicznych 141
12.8. Supresja reakcji alergicznej przez naskórną immunizację antygenem i ligandem TLR w warunkach eksperymentalnych 142

II. KLINICZNY PRZEGLĄD CHORÓB ALERGICZNYCH 145

13. Alergiczne choroby górnych dróg oddechowych – Barbara Rusinek 147
13.1. Alergiczny nieżyt nosa 147
13.1.1. Patomechanizm 148
13.1.2. Klasyfi kacja i obraz kliniczny 149
13.1.3. Rozpoznanie 151
13.1.4. Leczenie 164
13.1.5. Szczególne postacie ANN 170
13.2. Zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych 174
13.2.1. Ostre zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych 175
13.2.2. Przewlekłe zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych 176
13.2.3. Przewlekłe zapalenie błony śluzowej nosa i zatok z polipami 180
13.2.4. Szczególne postaci przewlekłego zapalenia błony śluzowej nosa i zatok z polipami 182
13.3. Choroby alergiczne jamy ustnej i gardła 183
13.3.1. Zespół alergii jamy ustnej 183
13.3.2. Pokrzywka kontaktowa indukowana lateksem 185
13.3.3. Alergiczne kontaktowe zapalenie jamy ustnej 185
13.3.4. Nawracające aftowe zapalenie jamy ustnej 186
13.3.5. Polekowe zmiany w jamie ustnej 187
13.3.6. Przerost migdałka gardłowego 187
13.3.7. Przerost migdałków podniebiennych 188
13.4. Choroby alergiczne ucha 189
13.4.1. Alergiczny wyprysk kontaktowy ucha zewnętrznego 189
13.4.2. Zaburzenia czynności trąbki słuchowej i wysiękowe zapalenie ucha środkowego 190
13.4.3. Eozynofilowe zapalenie ucha środkowego 191
13.5. Alergia krtani 192
13.5.1. Obrzęk naczynioruchowy gardła i krtani 192
13.5.2. Zapalenia krtani 194

14. Alergiczne choroby dolnych dróg oddechowych – Grażyna Bochenek, Krzysztof Sładek 196
14.1. Astma oskrzelowa 196
14.1.1. Klasyfikacja 196
14.1.2. Epidemiologia 198
14.1.3. Etiologia i patogeneza 198
14.1.4. Obraz kliniczny 201
14.1.5. Przebieg naturalny 201
14.1.6. Rozpoznanie 201
14.1.7. Badania dodatkowe 202
14.1.8. Kontrola astmy 204
14.1.9. Rozpoznanie różnicowe 204
14.1.10. Leczenie astmy 204
14.1.11. Szczególne postacie astmy 213
14.2. Zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych 218
14.2.1. Obraz kliniczny 220
14.2.2. Diagnostyka kliniczna i różnicowa 220
14.2.3. Zasady leczenia 221
14.3. Alergiczna aspergiloza oskrzelowo-płucna 221
14.3.1. Obraz kliniczny 222
14.3.2. Diagnostyka kliniczna i różnicowa 222
14.3.3. Zasady leczenia 222
14.4. Zapalenie oskrzelików 223
14.4.1. Zarostowe zapalenie oskrzelików 223
14.4.2. Ostre zapalenie oskrzelików 224
14.4.3. Rozlane zapalenie oskrzelików 224
14.4.4. Zapalenie oskrzelików związane z narażeniem na pyły mineralne 224
14.5. Zespoły hipereozynofilowe 224
14.5.1. Zakażenia pasożytnicze 225
14.5.2. Płucne odczyny polekowe 225
14.5.3. Alergiczna aspergiloza oskrzelowo-płucna 226
14.5.4. Przewlekłe eozynofilowe zapalenie płuc 226
14.5.5. Ostre eozynofilowe zapalenie płuc 226
14.5.6. Zespół hipereozynofilowy 227
14.5.7. Eozynofilowe zapalenie oskrzeli 227
14.6. Eozynofilowa ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (zespół Churga–Strauss) 228
14.6.1. Objawy 228
14.6.2. Rozpoznanie 229
14.6.3. Zasady leczenia 229
14.7. Badania czynnościowe w chorobach alergicznych dolnych dróg oddechowych 230

15. Alergia u dzieci – wybrane zagadnienia – Danuta Chmielewska-Szewczyk, Barbara Rusinek 236
15.1. Alergia górnych dróg oddechowych u dzieci – Barbara Rusinek 236
15.1.1. Alergiczny nieżyt nosa 236
15.1.2. Niealergiczne nieżyty nosa i zapalenie zatok 238
15.1.3. Polipy nosa 239
15.1.4. Nawracające zapalenia krtani 239
15.2. Astma wczesnodziecięca – Danuta Chmielewska-Szewczyk 240
15.2.1. Epidemiologia 241
15.2.2. Czynniki ryzyka rozwoju astmy 242
15.2.3. Rozpoznawanie astmy u dzieci poniżej 6. roku życia 248
15.2.4. Diagnostyka astmy wczesnodziecięcej 250
15.2.5. Badania czynnościowe układu oddechowego u dzieci poniżej 5. roku życia 256
15.2.6. Leczenie astmy wczesnodziecięcej 258

16. Alergiczne choroby skóry – Magdalena Czarnecka-Operacz, Dorota Jenerowicz, Aleksander Obtułowicz, Grażyna Antoszczyk 263
16.1. Wprowadzenie – Magdalena Czarnecka-Operacz 263
16.2. Atopowe zapalenie skóry – Magdalena Czarnecka-Operacz, Dorota Jenerowicz 264
16.2.1. Definicja i charakterystyka kliniczna 264
16.2.2. Badania pomocnicze wykorzystywane w diagnostyce atopowego zapalenia skóry 267
16.2.3. Etiopatogeneza – zarys ogólny 268
16.2.4. Zaburzenia immunologiczne w atopowym zapaleniu skóry 270
16.2.5. Diagnostyka różnicowa 272
16.2.6. Naturalny przebieg 272
16.2.7. Leczenie 273
16.2.8. Powikłania 278
16.2.9. Rokowanie 278
16.2.10. Profi laktyka 278
16.2.11. Podsumowanie 280
16.3. Kontaktowe zapalenie skóry (wyprysk kontaktowy) – Grażyna Antoszczyk 281
16.3.1. Definicja i postacie 281
16.3.2. Obraz kliniczny 284
16.3.3. Rozpoznanie 286
16.3.4. Diagnostyka różnicowa 289
16.3.5. Obraz histopatologiczny 290
16.3.6. Leczenie 290
16.3.7. Podsumowanie 291
16.4. Pokrzywka i obrzęk naczynioruchowy – Aleksander Obtułowicz 292
16.4.1. Definicja 292
16.4.2. Częstość występowania i naturalny przebieg 293
16.4.3. Obraz kliniczny 293
16.4.4. Etiopatogeneza 294
16.4.5. Klasyfikacja pokrzywki 296
16.4.6. Ocena aktywności pokrzywki 298
16.4.7. Postępowanie diagnostyczne w pokrzywce 298
16.4.8. Diagnostyka różnicowa pokrzywki 301
16.4.9. Leczenie pokrzywki 301
16.4.10. Podsumowanie 304

17. Alergia na pokarmy – Zbigniew Bartuzi 307
17.1. Wprowadzenie 307
17.2. Definicje i podział 308
17.3. Epidemiologia 309
17.4. Układ odporności błony śluzowej przewodu pokarmowego – GALT 310
17.5. Patomechanizm alergii na pokarmy 314
17.6. Symptomatologia alergii na pokarmy 318
17.6.1. Anafilaksja na pokarm 320
17.6.2. Układ oddechowy w alergii na pokarmy 322
17.6.3. Skóra w alergii na pokarmy 323
17.6.4. Przewód pokarmowy w alergii na pokarmy 323
17.7. Diagnostyka nadwrażliwości alergicznej na pokarmy 323
17.8. Zasady postępowania dietetycznego 329
17.9. Leczenie alergii na pokarmy 331

18. Alergiczne choroby przewodu pokarmowego – Zbigniew Bartuzi 337
18.1. Alergiczne choroby jamy ustnej i przełyku 338
18.2. Żołądkowo-jelitowe reakcje anafi laktyczne 344
18.3. Eozynofilowe zapalenie żołądka i jelit 345
18.4. Inne rodzaje alergicznego zapalenia jelit 349
18.5. Nietolerancja glutenu i choroba trzewna 350
18.5.1. Choroba trzewna dorosłych 350
18.5.2. Przejściowa nietolerancja glutenu 351
18.5.3. Alergia na gluten 352
18.6. Diagnostyka chorób przewodu pokarmowego związana z nadwrażliwością alergiczną na pokarmy 353
18.7. Podsumowanie 353

19. Alergia pyłkowa – Krystyna Obtułowicz, Dorota Myszkowska 355
19.1. Objawy 358
19.2. Patomechanizm 359
19.3. Rozpoznawanie 360
19.4. Rozpoznanie różnicowe 361
19.5. Leczenie 361

20. Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych – Marcin Stobiecki 366
20.1. Patofizjologia reakcji na jad owada 367
20.2. Objawy kliniczne 367
20.3. Epidemiologia 371
20.4. Diagnostyka 372
20.5. Zasady leczenia chorych z alergią na jad owadów błonkoskrzydłych 373

21. Anafi laksja alergiczna i niealergiczna. Wstrząs anafilaktyczny – Jerzy Kruszewski 376
21.1. Definicje 376
21.2. Epidemiologia 376
21.3. Etiologia i patogeneza 377
21.3.1. Etiologia 377
21.3.2. Czynniki ryzyka 378
21.3.4. Kofaktory 379
21.3.5. Patomechanizm 379
21.4. Obraz kliniczny 380
21.5. Przebieg naturalny 381
21.6. Rozpoznanie 381
21.7. Różnicowanie 383
21.8. Leczenie 384
21.8.1. Postępowanie wstępne 384
21.8.2. Możliwe interwencje dodatkowe (leczenie drugiego rzutu lub w razie konieczności) 386
21.8.3. Obserwacja po ustąpieniu objawów wstrząsu 387
21.9. Profi laktyka 388
21.9.1. Profilaktyka pierwotna 388
21.9.2. Profilaktyka wtórna 390

22. Alergia narządu wzroku – Agnieszka Kubicka-Trząska 393
22.1. Alergiczne choroby powierzchni oka 395
22.1.1. Ostre alergiczne zapalenie spojówek 395
22.1.2. Sezonowe alergiczne zapalenie spojówek 396
22.1.3. Całoroczne alergiczne zapalenie spojówek 397
22.1.4. Alergiczne zapalenia rogówki i spojówek 398
22.1.5. Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry powiek i spojówek 401
22.2. Diagnostyka różnicowa alergicznych chorób powierzchni oka 402
22.3. Leczenie alergicznych chorób powierzchni oka 409
22.3.1. Profi laktyka i leczenie niefarmakologiczne 409
22.3.2. Leczenie farmakologiczne 410
22.4. Diagnostyka alergicznych chorób powierzchni oka 413
22.4.1. Objawy i badanie przedmiotowe 413
22.4.2. Podstawowe diagnostyczne badania alergologiczne 416
22.4.3. Specjalistyczne badania diagnostyczne stosowane w chorobach alergicznych narządu wzroku 416
22.5. Zapalenia błony naczyniowej na podłożu alergii 419

23. Choroby alergiczne związane z pracą zawodową – Cezary Pałczyński, Beata Kręcisz 423
23.1. Astma oskrzelowa związana z pracą zawodową – Cezary Pałczyński. 423
23.2. Nieżyt nosa związany z pracą zawodową – Cezary Pałczyński 430
23.3. Zapalenia spojówek związane z pracą zawodową – Cezary Pałczyński 431
23.4. Anafilaksja o etiologii zawodowej – Cezary Pałczyński 431
23.5. Zawodowe alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych – Cezary Pałczyński 432
23.6. Alergiczne zawodowe choroby skóry – Beata Kręcisz 433
23.6.1. Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry 433
23.6.2. Pokrzywka kontaktowa 435
23.6.3. Fotoalergiczne zawodowe zapalenie skóry 436

24. Alergia na leki – Grzegorz Porębski 438
24.1. Wprowadzenie 438
24.2. Nazewnictwo i klasyfikacja 438
24.3. Patomechanizmy polekowych reakcji nadwrażliwości 440
24.4. Obraz kliniczny 441
24.5. Diagnostyka 444
24.5.1. Wywiad i badanie fizykalne 445
24.5.2. Testy skórne 446
24.5.3. Testy in vitro 447
24.5.4. Próby prowokacyjne 448
24.6. Zasady postępowania 449
24.7. Podsumowanie 450

25. Odczyny alergiczne w anestezji ogólnej – Tomasz Źródłowski, Krystyna Obtułowicz 451
25.1. Objawy 451
25.2. Epidemiologia 452
25.3. Definicje 452
25.4. Diagnostyka różnicowa 455
25.5. Środki stosowane w anestezjologii a anafilaksja 456
25.6. Leczenie wstrząsu filaktycznego 458
25.7. Rozpoznanie 461
25.8. Czynniki ryzyka 463
25.9. Prewencja 464
25.10. Podsumowanie 465

26. Alergia na środki kontrastowe – Marcel Mazur, Piotr Obtułowicz 467
26.1. Rodzaje środków kontrastowych stosowanych w metodach obrazowych 467
26.2. Ostre reakcje niepożądane na jodowe środki kontrastowe 469
26.3. Ostre reakcje niepożądane na środki kontrastowe zawierające gadolin (niespecyfi czne narządowo) 470
26.4. Późne reakcje niepożądane 470
26.5. Testy diagnostyczne w alergii na środki kontrastowe 471

III. SCHORZENIA CZĘSTO WYMAGAJĄCE RÓŻNICOWANIA Z CHOROBĄ ALERGICZNĄ 473

27. Obrzęk naczynioruchowy wrodzony i nabyty na tle niedoboru inhibitora C1 – Krystyna Obtułowicz 475
27.1. Wprowadzenie 475
27.2. Rozpoznanie 476
27.3. Leczenie 478

28. Mastocytoza – choroba rzadka – Tomasz Sacha, Aleksander Obtułowicz 480
28.1. Wprowadzenie 480
28.2. Diagnostyka i rozpoznanie mastocytozy 485
28.2.1. Wywiad i badanie fizykalne 485
28.2.2. Badania laboratoryjne 486
28.2.3. Rozpoznanie mastocytozy 488
28.3. Leczenie mastocytozy 491
28.3.1. Mastocytoza skórna (CM) 492
28.3.2. Łagodna mastocytoza układowa (ISM) 493
28.3.3. Układowa mastocytoza z klonalnym rozrostem niemastocytowych linii komórkowych (SM-AHNMD) 494
28.3.4. Agresywna mastocytoza układowa (ASM) 494
28.3.5. Białaczka mastocytowa (MCL) 495
28.3.6. Mięsak mastocytowy (MCS) lub pozaskórny guz mastocytowy 495
28.3.7. Alogeniczne przeszczepienie komórek hemopoetycznych 495
28.4. Czynniki rokownicze w mastocytozie układowej 495

DODATEK – Krystyna Obtułowicz 497

Skorowidz 509