ebook Biologia i ekologia jaskiń i innych obiektów podziemnych

Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania: 2020

Biologia i ekologia jaskiń oraz innych obiektów podziemnych jest pierwszą tak kompleksową pozycją, dotycząca biologii i ekologii jaskiń i innych obiektów podziemnych takich jak sztolnie, kopalnie, bunkry czy tunele. Książka adresowana jest do biologów, grotołazów, geologów, geografów, przyrodników i wszystkich fascynatów obiektów podziemnych. Czytelnik znajdzie w niej opisy zwierząt zamieszkujących podziemia, wykazy gatunków wraz z ich ekologią, a także po raz pierwszy w polskiej literaturze speleologicznej rozdziały związane z występowaniem i rolą mikroorganizmów w jaskiniach i innych obiektach podziemnych. Nie zabrakło w niej praktycznych aspektów związanych z monitoringiem oraz ochroną jaskiń. Interesującym podsumowaniem książki jest przewodnik po jaskiniach, a także innych podziemiach w Polsce, obejmujący te bardziej jak i mniej znane obiekty.

Książka jest skierowana do studentów kierunków biologicznych, geologicznych, geograficznych, górnictwa, ochrony środowiska, a także do badaczy obiektów podziemnych, grotołazów, tzw. sztolniowców oraz bunkrowców, przewodników podziemnych oraz tych wszystkich, którzy chcą poszerzyć swoją wiedzą z tego jakże nieznanego i niepoznanego aspektu obiektów podziemnych.

Spis treści ebooka Biologia i ekologia jaskiń i innych obiektów podziemnych

Przedmowa 9
Rozdział 1 11
Charakterystyka obiektów podziemnych w Polsce (Paweł P. Zagożdżon) 11
1.1 Zróżnicowanie obiektów podziemnych w Polsce 11
1.2. Jaskinie 12
1.2.1. Wyżyny Krakowsko-Częstochowska i Wieluńska 15
1.2.2. Tatry 16
1.2.3. Beskidy, Pogórze Karpackie i Wieliczka 19
1.2.4. Rejon świętokrzyski 20
1.2.5. Niecka Nidziańska 22
1.2.6. Sudety i Pogórze Sudeckie 24
1.2.7. Niż Polski 27
1.2.8. Pieniny 28
1.2.9. Wyżyna Śląska 28
1.2.10. Roztocze 29
1.3. Sztuczne obiekty podziemne 30
1.3.1. Obiekty pogórnicze 35
1.3.2. Obiekty o znaczeniu militarnym 45
1.3.3. Obiekty o pozagórniczych funkcjach gospodarczych i społecznych 47
Rozdział 2 51
Znaczenie jaskiń i innych obiektów podziemnych w życiu człowieka (Wojciech Pusz) 51
2.1. Nazwa „jaskinia”, „pieczara” 51
2.2. Czasy dawne 52
2.3. Tajemnicze podziemia 53
2.4. Górnictwo 55
2.5. Dzień dzisiejszy 57
Rozdział 3 59
Ekologia obiektów podziemnych (Joanna Furmankiewicz) 59
3.1. Abiotyczne właściwości siedlisk podziemnych 59
3.1.1. Wielkość siedlisk podziemnych 60
3.1.2. Światło 60
3.1.3. Warunki mikroklimatyczne 61
3.1.4. Materia organiczna 65
3.1.5. Środowisko wód podziemnych 65
3.1.6. Strefy środowiska lądowego 65
3.2. Ekologiczny podział gatunków podziemnych 69
3.2.1. Troglokseny i stygokseny 69
3.2.2. Troglofile i stygofile 70
3.2.3. Troglobionty i stygobionty 70
3.2.4. Jaskiniowe endemity i relikty 73
3.3. Przystosowania organizmów do życia pod ziemią 75
3.4. Zależności troficzne między organizmami w podziemiach 78
3.4.1. Źródła pożywienia w podziemiach 78
3.4.2. Łańcuchy troficzne w podziemiach 81
3.4.3. Zimowe żerowanie drapieżników w podziemiach 82
3.4.4. Polowanie drapieżników na aktywne nietoperze 87
3.4.5. Drapieżniki polujące na popielice w jaskiniach 91
3.4.6. Bezkręgowce jako drapieżniki kręgowców w siedliskach podziemnych 92
Rozdział 4 95
Zwierzęta w podziemiach (Joanna Furmankiewicz) 95
4.1. Krótka systematyka zwierząt występujących w podziemiach 96
4.2. Bezkręgowce jaskiniowe 98
4.2.1. Płazińce (Platyhelminthes) 98
4.2.2. Nicienie (Nematoda) 99
4.2.3. Pierścienice (Annelida) 99
4.2.4. Skorupiaki (Crustacea) 101
4.2.5. Pajęczaki (Arachnida) 103
4.2.6. Wije (Myriapoda) 108
4.2.7. Owady (Insecta) 109
4.2.8. Skrytoszczękie (Entognatha) 115
4.2.9. Mięczaki (Molusca) 116
4.3. Kręgowce jaskiniowe 116
4.3.1. Ryby (Pisces) 117
4.3.2. Płazy (Amphibia) 117
4.3.3. Gady (Reptilia) 119
4.3.4. Ptaki (Aves) 119
4.3.5. Ssaki (Mammalia), bez nietoperzy 120
4.3.6. Nietoperze (Chiroptera) 123
Rozdział 5 143
Mikroorganizmy ekosystemów podziemnych (Rafał Ogórek) 143
5.1. Bakterie i archeony 144
5.2. Wirusy 148
5.3. Grzyby 149
5.4. Glony 155
5.5. Sinice 156
5.6. Porosty 158
5.7. Rola mikroorganizmów ekosystemów podziemnych w obiegu materii i pierwiastków 160
5.8. Rola mikroorganizmów w ekosystemie obiektów podziemnych 162
5.8.1. Bakterie 162
5.8.2. Wirusy 165
5.8.3. Grzyby 167
5.8.4. Glony, sinice i porosty 171
5.8.5. Mikroorganizmy w bioindykacji stanu środowiska obiektów podziemnych 172
Rozdział 6 175
Ochrona obiektów podziemnych (Joanna Furmankiewicz, Wojciech Pusz) 175
6.1. Bezpośrednia ochrona jaskiń jako siedlisk przyrodniczyc 175
6.2. Monitoring przyrodniczy jaskiń 176
6.2.1. Ogólne założenia monitoringu jaskiń 176
6.2.2. Cechy siedliska oceniane w monitoringu jaskiń 177
6.2.3. Wyniki monitoringu jaskiń 179
6.2.4. Monitoring gatunków nietoperzy 180
6.2.5. Monitoring aeromykologiczny 184
6.3. Pośrednia ochrona podziemi jako miejsc cennych przyrodniczo – obszarów objętych ochroną prawną 188
6.3.1. Ochrona obszarów cennych przyrodniczo 188
6.3.2. Parki narodowe i rezerwaty przyrody 188
6.3.3. Parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu i zespoły przyrodniczo-krajobrazowe 190
6.3.4. Obszary Natura 2000 190
6.3.5. Stanowiska dokumentacyjne i pomniki przyrody 191
6.4. Podziemia w obszarach chronionych 192
6.4.1. Podziemia będące rezerwatami przyrody 192
6.4.2. Obiekty podziemne w parkach narodowych 202
6.4.3. Obiekty podziemne w parkach krajobrazowych 203
6.4.4. Obiekty podziemne w obszarach Natura 2000 203
6.4.5. Obiekty podziemne jako stanowiska dokumentacyjne 205
6.4.6. Obiekty podziemne jako pomniki przyrody 205
6.4.7. Pośrednia ochrona podziemi jako miejsc cennych przyrodniczo – siedlisk chronionych gatunków i szczątków kopalnych 205
6.5. Ochrona nietoperzy w podziemiach 209
6.6. Pośrednia ochrona obiektów podziemnych jako miejsce występowania mikroorganizmów 211
6.7. Praktyczna ochrona podziemi 212
6.7.1. Zabezpieczanie otworów podziemi 212
6.7.2. Czasowe ograniczenie dostępu do jaskiń 216
6.7.3. Edukacja 217
Rozdział 7 219
Przewodnik po wybranych jaskiniach w Polsce (Roksana Knapik) 219
Rozdział 8 239
Przewodnik po wybranych kopalniach, obiektach militarnych i innych podziemnych trasach turystycznych w Polsce (Roksana Knapik) 239
Literatura pomocnicza 257