Za darmo

ebook Kołchoźnicy. Antropologiczne studium tożsamości wsi białoruskiej przełomu XX i XXI wieku Anna Engelking

Wydawca: Wydawnictwo Naukowe UMK

Rok wydania: 2012

Przedmiotem książki nie jest ani sowietyzacja wsi białoruskiej, ani tez specyfikacja poskomunistycznej mentalności - choć można ją uważać za pracę sowietologiczną. „Kołchoźnicy” to analiza antropologiczna, dekonstruująca potoczny stereotyp kołchozu jako instytucji nieodłącznej od fenomenu homo sovieticus. Daje ona wgląd w długie trwanie konstytutywnych dla tożsamości współczesnych kołchoźników tradycyjnych kategorii kognitywnych i aksjologicznych, jakie przetrwały XX-wieczne paroksyzmy destrukcji: kolektywizację, ateizację, wojnę i Zagładę.
Autorka „Kołchoźników” nie opisuje białoruskiej wsi z perspektywy gabinetowej. Jej interpretacja jest plonem kilkunastu lat badań terenowych, prowadzonych we wsiach chłopskich i okolicach szlacheckich na zachodniej i wschodniej Białorusi. W efekcie powstał złożony i zróżnicowany zbiorowy autoportret ich mieszkańców, rekonstruowany z perspektywy wnętrza badanej kultury, w dialogu z rozmówcami. Celem antropologicznych dociekać autorki jest bowiem zrozumienie, kim są białoruscy kołchoźnicy we własnych oczach.
Rdzeń wizerunku własnego kołchoźników, wpisanego w ich narrację tożsamościową, to zrealizowany dzięki pracy na ziemi sakralny wzór dobrego gospodarza. Ich wspólnotowa tożsamość jest zaś wypadkową funkcjonujących w zbiorowej wyobraźni stereotypów pana i Żyda - dwóch historycznych i symbolicznych partnerów społecznych tradycyjnego chłopa. Zbiorowa tożsamość wsi białoruskiej w jej dzisiejszym wariancie kołchoźniczym okazuje się chłopską tożsamością postpańszczyźnianą, która nosi w sobie ślady dawnej stanowej struktury społecznej i jest nierozerwalnie związana ze światopoglądem mitycznym. Pozostając obojętna na nowoczesne projekty ideologiczne i polityczne, zachowując wymiar uniwersalistyczny, skoncentrowany wokół relacji człowieka z sacrum.

Spis treści ebooka Kołchoźnicy. Antropologiczne studium tożsamości wsi białoruskiej przełomu XX i XXI wieku

Wykaz skrótów / 13
Podziękowania / 15
Wprowadzenie. Etnograf w kołchozie, czyli uwagi o temacie, terenie i metodzie / 19

Część I. W kołchozie

Rozdział 1. „Bez kołchoza życia nie ma”. Narracja o końcu i początku jako mit założycielski / 41
„Jak żyć bez kołchozu?” W stronę zbiorowej tożsamości kołchoźników / 41
Pamięć kolektywizacji, czyli gospodarze wobec końca świata.
Casus zachodniobiałoruski / 52
Pamięć kolektywizacji, czyli gospodarze wobec dwukrotnego końca świata. Casus wschodniobiałoruski / 77

Rozdział 2. „Kołchoz musi być”. Długie trwanie wzoru feudalnego / 103
„Trudno żyć, ale przywykszy”. Kołchoz oswojony / 103
„Szto zrobisz, tak treba musi”. Chłopski fatalizm i etos przetrwania / 122
Między ludzkim a kołchoźnym. Kołchozowa symbioza / 131
Kołchoźnik między panem, wójtem i plebanem. Kołchozowy feudalizm / 156

Część II. Kołchoźnik i pan

Rozdział 3. Chamy versus pany. Odrębność grupowa jako fundament tożsamości / 191
Chłop i pan przed kołchozem i w kołchozie, czyli o współczesnej pańszczyźnie / 191
Stereotyp chama w relacji do pana, czyli mit o pochodzeniu po raz pierwszy / 210
Szlachetna szlachta i proste mużyki. Casus grodzieński / 222
„Mużyk je mużykom”, czyli w stronę opozycji człowiek : nieczłowiek. Casus poleski / 237
Stereotyp prostej mowy, czyli o konstruowaniu odrębności. Casus Grodzieński / 246

Rozdział 4. Chamy i pany. Między strukturą a communitas / 273
Cham i szlachcic jako kategorie statyczne i dynamiczne / 273
Nie ma abla bez kaina, czyli mit o pochodzeniu po raz drugi / 284
Chłopsko-pańska symbioza, alias mużyki-kołchoźniki i szlachta-kołchoźniki. Neutralizowanie odrębności / 308

Rozdział 5. Proste robocze ludzie. Praca na ziemi jako wartość konstytutywna dla tożsamości / 327
Praca na ziemi jako domena współdziałania człowieka i boga. Od wartości podstawowych do tożsamości zbiorowej / 327
Zapracowany naród między męką a modlitwą, czyli mit o pochodzeniu po raz trzeci / 360
Czarnarabocze ludzie, czyli o kołchoźniczym poczuciu krzywdy / 384
Trudolubiwe ludzie, czyli o kołchoźniczym poczuciu godności / 396
Chłop sam sobie panem, czyli wzór dobrego gospodarza przed kołchozem i w kołchozie / 418

Część III. Kołchoźnik i Żyd

Rozdział 6. Chłopi versus Żydzi. Odrębność grupowa jako fundament tożsamości / 439
W chłopsko-pańsko-żydowskim trójkącie, czyli opowieść o porządku świata / 439
Żyd ambiwalentny, czyli kołchoźnicy wobec stereotypu Żyda / 455
Wieś i miasto przed kołchozem i w kołchozie, czyli wokół współczesnego Żyda / 477

Rozdział 7. Chłopi i Żydzi. Między strukturą a communitas / 489
Chłopsko-żydowskie sąsiedztwo, czyli między odróżnorodnieniem a rekonstytuowaniem odrębności / 489
Pamięć zagłady po raz pierwszy, czyli kołchoźnicy wobec końca świata / 518
Pamięć zagłady po raz drugi, czyli pytanie o porządek świata / 545

Część IV. Wobec Boga

Rozdział 8. Chrześcijanie i Żydzi. Znaczący inni jako współtwórcy tożsamości / 583
Chrześcijanie versus Żydzi, czyli wokół legend o krwi / 583
Chrześcijanie i Żydzi, czyli ludzie, którzy wierzą w boga. Neutralizowanie odrębności / 604
Mit babelski, czyli Żydzi i chrześcijanie w systemie klasyfikacyjnym wiar-nacji. Casus grodzieński / 620
Rozdział 9. Ludzie chrzczone. Krzyż jako rdzeń tożsamości kołchoźników / 651
Chrześcijanie versus niechrzczeńcy, czyli kołchoźnicy jako ludzie chrzczone / 651
„Trzeba chrzcić”, czyli bóg bez cerkwi i chrzest bez religii. Casus wschodniobiałoruski / 657
Znak krzyża jako rdzeń tożsamości kołchoźników. Casus wschodniobiałoruski / 671
Znak krzyża jako rdzeń tożsamości kołchoźników. Casus grodzieński / 681

Rozdział 10. Ludzie chrześcijanie. Wiara w boga jako wartość konstytutywna dla tożsamości / 689
Ludzie chrześcijanie, czyli polaki i ruskie między wspólnotą a odrębnością. Casus grodzieński / 689
Mużyk-chrześcijanin jako ochrzczony Żyd, czyli mit o pochodzeniu po raz czwarty / 703
Pamięć ateizacji: od zamknięcia do otwarcia wiary. Kołchoźnicy wobec destrukcji i rekonstrukcji wartości podstawowych / 717

Zakończenie. Etnograf w gabinecie, czyli uwagi o tożsamości wsi białoruskiej przełomu XX i XXI wieku / 759
Rozmówcy / 765
Bibliografia / 785
Wykaz ilustracji / 809
Summary. Kolkhozniks. An anthropological study of the Identity of belarusian villagers at the turn of the 20th and 21th centuries / 813
Indeks osobowy / 827