ebook Medycyna sportów walki Zbigniew Krenc

Wydawca: PZWL

Rok wydania: 2024

„Medycyna sportów walki. Fizjologia wysiłku, diagnostyka, traumatologia i żywienie” to kompleksowa publikacja dotycząca opieki medycznej sportowców, która uwzględnia szeroko pojęte działania profilaktyczno-diagnostyczne, edukacyjne oraz leczniczo-rehabilitacyjne. Dbanie o dobry stan zdrowia sportowca to duże wyzwanie nie tylko dla specjalistów wielu dziedzin medycznych, lecz także dla osób odpowiedzialnych za proces szkoleniowo-treningowy. Dlatego niniejszą publikację kierujemy zarówno do lekarzy, fizjoterapeutów, dietetyków sportowych, psychologów sportu, jak również i trenerów.

Spis treści ebooka Medycyna sportów walki

WPROWADZENIE DO MEDYCYNY SPORTÓW WALKI 1

1. Sporty walki – definicje i klasyfikacje 5
Sporty walki a sztuki walki 5
Klasyfikacje sportów walki 6

2. Historia, charakterystyka i zasady współzawodnictwa w wybranych sportach walki 11
Boks 12
Boks tajlandzki, boks tajski (muay thai) 16
Brazylijskie jiu-jitsu 17
Judo 19
Karate 21
Kendo 24
Kickboxing 26
Mieszane sztuki walki 28
Sambo 30
Sumo 32
Szermierka sportowa 34
Taekwondo 35
Wushu 37
Zapasy 38

3. Przepisy prawne regulujące organizację opieki zdrowotnej nad sportowcem w Polsce 43
Ustawa o sporcie 43
Ustawa o zwalczaniu dopingu w sporcie 43
Akty prawne regulujące opiekę zdrowotną nad sportowcem 45
Sport szkolny 50
Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Medycyny Sportowej 52

PODSTAWY FIZJOLOGII I BIOCHEMII WYSIŁKU FIZYCZNEGO 57

4. Fizjologia narządu ruchu 59
Budowa i funkcje kości, tkanki chrzęstnej, więzadeł i ścięgien 59
Budowa mięśnia szkieletowego 60
Rodzaje włókien mięśniowych 63
Skład chemiczny mięśni szkieletowych 65
Molekularny mechanizm skurczu miocytu 66
Fizjologia skurczu mięśnia szkieletowego 67
Mięśnie szkieletowe jako narząd wewnątrzwydzielniczy 72
Adaptacyjny przerost mięśni szkieletowych 74
Ból mięśni indukowany wysiłkiem fizycznym 74

5. Fizjologia układu krążenia 77
Wpływ wysiłku dynamicznego na układ krążenia 77
Wpływ wysiłku statycznego na układ krążenia 78
Wpływ treningu sportowego na układ krążenia 79
Klasyfikacja sportów walki na podstawie reakcji układu krążenia na wysiłek 81

6. Fizjologia układu oddechowego 83
Reakcja układu oddechowego na wysiłek 83
Wpływ treningu sportowego na parametry czynnościowe płuc 84
Trening mięśni oddechowych w sportach walki 84

7. Energetyka wysiłku fizycznego 87
Energetyka skurczu włókna mięśniowego 87
Sposoby resyntezy ATP 88
Glikoliza beztlenowa 91
Tlenowe procesy resyntezy ATP 92
Kwas mlekowy (mleczan) 93
Wykorzystanie substratów energetycznych podczas wysiłków o różnej intensywności i różnym czasie trwania 96
Deficyt tlenowy a dług tlenowy 99

8. Podstawowa i całkowita przemiana materii oraz metody ich oceny 101
Podstawowa i całkowita przemiana materii 101
Bezpośrednie i pośrednie metody oznaczania wydatku energetycznego 105

PODSTAWOWE BADANIA DIAGNOSTYCZNE 109

9. Badanie sportowo-lekarskie 111
Cele badania sportowo-lekarskiego 111
Wywiad 112
Badanie przedmiotowe – ogólne zasady 116
Ocena rozwoju fizycznego i stanu odżywienia 118
Ocena somatotypu 122
Postawa ciała i metody jej oceny 124
Proporcje ciała i metody ich oceny 129
Badanie narządu ruchu 131
Badanie stabilizacji centralnej 136
Badanie układu nerwowego 139
Przeciwwskazania medyczne do udziału w treningach sportów walki (stałe i czasowe dyskwalifikacje) 141

10. Badania laboratoryjne 145

BADANIA DIAGNOSTYCZNE UKŁADU KRĄŻENIA 155

11. Badanie elektrokardiograficzne 157
Elektrokardiograficzna manifestacja remodelingu adaptacyjnego u sportowców 157
Rekomendacje dotyczące interpretacji EKG u sportowców 158
Diagnostyka różnicowa wybranych zmian w EKG 163
Cechy przerostu przedsionków/komór 163
Nieprawidłowe załamki Q 163
Fala epsilon 164
Zaburzenia repolaryzacji 164
EKG u zawodników sportów walki 166

12. Elektrokardiograficzna próba wysiłkowa 169
Elektrokardiograficzna próba wysiłkowa u sportowców 169
Aspekty techniczne próby wysiłkowej 170
Interpretacja zmian w wysiłkowym EKG 173
Wskazania do przerwania próby wysiłkowej 174
Próba wysiłkowa a zmiany w zakresie zespołu ST-T typu niedokrwiennego 175
Próba wysiłkowa a arytmie serca i zaburzenia przewodzenia 177
Próba wysiłkowa w diagnostyce chorób kanałów jonowych 178
Próba wysiłkowa w zespołach preekscytacji 181

13. Pulsometria w monitorowaniu efektów treningowych 183
Fizjologiczne aspekty pomiaru tętna 183
Strefy tętna 184
Charakterystyka metaboliczna i treningowa stref tętna 185
Tętno w okresie powysiłkowym 186
Ortostatyczny test zmęczeniowy 188

BADANIA DIAGNOSTYCZNE UKŁADU ODDECHOWEGO 189

14. Badanie spirometryczne 191
Spirometria spoczynkowa – informacje ogólne 191
Wskazania do badania spirometrycznego u sportowców 191
Przeciwwskazania do badania spirometrycznego 192
Przygotowanie pacjenta do badania 193
Oceniane parametry spirometryczne 194
Pojemność życiowa i jej składowe (spirometria statyczna) 195
Krzywa maksymalny przepływ–objętość (maximal flow–volume loop) – spirometria dynamiczna 197
Maksymalna wentylacja dowolna 198
Interpretacja badania spirometrycznego 198
Próba rozkurczowa 200

15. Spirometria wysiłkowa 201
Wskazania i przeciwwskazania do spirometrii wysiłkowej 201
Metodyka badania 202
Interpretacja wyniku 203

OCENA WYDOLNOŚCI FIZYCZNEJ I SPRAWNOŚCI SPECJALNEJ W SPORTACH WALKI 205

16. Wydolność fizyczna – definicje 207
Co to jest wydolność fizyczna? 207
Czynniki determinujące wydolność fizyczną 208
Wydolność fizyczna a wytrzymałość 209
Ocena wydolności fizycznej w sportach walki 210

17. Proste testy laboratoryjne oparte na pomiarach tętna 211
Próba Martineta 211
Próba Ruffiera 212
Próba harwardzka 212
Test stopnia w modyfikacji Montoya 213

18. Próby boiskowe 215
Test Coopera 215
Odwrócony test Coopera 217
Test Conconiego 219

19. Pośrednie metody wyznaczania pułapu tlenowego 221
Test Astranda-Ryhming 221
Test PWC₁₇₀ 223
Próba Margarii 224

20. Spiroergometria 227
Wskazania do wykonania testu wysiłkowego/CPET 227
Warunki bezpiecznego wykonania testu wysiłkowego/CPET 228
Przeciwwskazania do wykonania testu wysiłkowego/CPET 230
Wskazania do przerwania testu wysiłkowego/CPET 231
Metodyka obciążania wysiłkiem 232
Zasady przeprowadzania badania spiroergometrycznego 235
Podstawowe parametry rejestrowane w czasie badania spiroergometrycznego 236
Parametry kardiologiczne rejestrowane w czasie badania spiroergometrycznego 241
Parametry wentylacyjne i wymiany gazowej w płucach rejestrowane w czasie badania spiroergometrycznego 243
Metody wyznaczania progu beztlenowego w czasie badania spiroergometrycznego 246

21. Wydolność beztlenowa 249
Definicje wydolności beztlenowej i metody jej oceny 249
Test Margarii-Kalamena 250
Test Wingate 251
Test Wingate kończyn górnych na ergometrze ręcznym 254
Inwazyjna diagnostyka wydolności beztlenowej 255

22. Testy sprawności specjalnej w sportach walki 257
Sprawność fizyczna a sprawność specjalna 257
Międzynarodowy Test Sprawności Fizycznej 257
Testy sprawności specjalnej w sportach grapplingowych (judo, zapasy) 259
Test specjalnej sprawności ruchowej (TSSR) (SJFT, special judo fitness test) 259
Test Sprawności Specjalnej Judo 260
Testy sprawności specjalnej w sportach walki opartych na technikach uderzeń i kopnięć (karate, kickboxing, boks) 263
Testy sprawności fizycznej karateki 263
Test sprawności fizycznej kickboxera 265
Test Pawluka w boksie 266
Testy sprawności specjalnej w mieszanych sportach walki (MMA, sportowe ju-jitsu) 266
Ocena umiejętności technicznych i taktycznych 266

ŻYWIENIE I SUPLEMENTACJA W SPORTACH WALKI 269

23. Energia i makroskładniki 273
Energia 273
Węglowodany 275
Białko 278
Tłuszcze 278
Woda 279

24. Suplementy diety w sportach walki 281
Klasyfikacja suplementów diety według Australijskiego Instytutu Sportu 281
Suplementy o działaniu ergogenicznym 283
Kofeina 283
β-alanina 284
Wodorowęglan sodu 285
Boostery tlenku azotu 285
Kreatyna 287
Suplementy witaminowo-mineralne 288
Witamina D₃ 288
Kwasy tłuszczowe omega-3 289
Magnez 290

25. Redukcja masy ciała w sportach walki 293
Planowa (długotrwała) redukcja masy ciała 294
Ostra redukcja masy ciała 294
Rekuperacja po ważeniu 297

26. Triada sportsmenek. Względny niedobór energii w sporcie 301
Triada sportsmenek 301
Względny niedobór energii w sporcie 302

TRAUMATOLOGIA SPORTÓW WALKI 307

27. Epidemiologia, charakterystyka i przyczyny urazów w sportach walki 309
Urazy a obrażenia – kwestie nazewnictwa i podziałów 309
Epidemiologia urazów w sportach walki 310
Specyfika urazów w wybranych sportach walki 312
Boks 312
Brazylijskie jiu-jitsu 315
Judo 317
Karate 319
Kendo 319
Kickboxing oraz muay thai 320
Mieszane sztuki walki 321
Taekwondo 321
Zapasy 322

28. Urazy czaszkowo-mózgowe 327
Postępowanie diagnostyczno-terapeutyczne 327
Wspomaganie powrotu do zdrowia 332
Powrót do aktywności sportowej 333
Zespół drugiego uderzenia 336
Zespół młodzieńczego urazu głowy 336
Przewlekła encefalopatia pourazowa 337
Neuropatologia 338
Objawy kliniczne 339
Postępowanie diagnostyczne 340
Leczenie 340
Działania prewencyjne 341

29. Urazy twarzoczaszki 343
Rany skóry twarzoczaszki 344
Złamania kości twarzoczaszki 345
Urazy okolicy oczodołowej i gałki ocznej 347
Powierzchowne urazy powiek i spojówek 347
Uraz tępy gałki ocznej 347
Tępy uraz oczodołu 348
Urazy nosa 348
Krwawienie z nosa 348
Krwiak przegrody nosa 349
Złamania nosa 349
Urazy zębów i żuchwy 350
Przemieszczenie zęba (awulsja) 350
Poluzowanie zęba (zwichnięcie) 351
Złamanie zęba 351
Zwichnięcie żuchwy 351
Urazy małżowiny usznej 352
Krwiak małżowiny usznej 352
Ucho kalafiorowate/ucho zapaśnika 352

30. Urazy klatki piersiowej 355
Pęknięcie/złamanie żebra 355
Postępowanie 356
Złamanie obojczyka 356
Postępowanie 357
Wstrząśnienie serca 357
Postępowanie 358

31. Urazy jamy brzusznej 359
Pierwsza pomoc 359
Uderzenie w splot słoneczny 359
Postępowanie diagnostyczne po urazie 360
Postępowanie terapeutyczne 361

32. Urazy okolicy krocza 363
Urazy jąder 363
Pierwsza pomoc 364
Postępowanie diagnostyczno-lecznicze 365

33. Urazy kręgosłupa 367
Mechanizmy i specyfika urazów kręgosłupa w sportach walki 367
Objawy kliniczne 369
Postępowanie diagnostyczno-terapeutyczne 370

34. Pourazowe uszkodzenia tkanek miękkich narządu ruchu 373
Urazy mięśni i ścięgien
Postępowanie terapeutyczne po urazie 374
Diagnostyka po urazie 375
Urazy więzadeł i torebek stawowych 376
Postępowanie po urazie 377
Powrót do aktywności sportowej 379

35. Złamania kości długich 381
Pierwsza pomoc 381
Powrót do aktywności sportowej 382
Wspomaganie procesów gojenia złamania 383

AKTYWIZACJA I OPTYMALIZACJA PROCESÓW WYPOCZYNKOWYCH. BIOHACKING 387

36. Fizjologia i patofizjologia zmęczenia 391

37. Fizjologia restytucji powysiłkowej i metody jej wspomagania 395
Fizjologia restytucji powysiłkowej 395
Odnowa biologiczna a periodyzacja procesu treningowego 397

38. Chronobiologia w treningu sportowym i wypoczynku 399
Zegar biologiczny 399
Dostosowanie treningu i wypoczynku do rytmów biologicznych 401
Jak zadbać o zegar biologiczny? 402
Sen 403
Optymalizacja jakości i czasu trwania snu 403
Progresywne rozluźnianie mięśni 404
Suplementy ułatwiające zasypianie 404

39. Fizjoterapeutyczne metody i środki odnowy biologicznej 407
Masaż 407
Jak i kiedy stosować? 409
Rolowanie 409
Jak i kiedy stosować? 409
Kinesiotaping 410
Sauna 411
Jak i kiedy stosować? 412
Krioterapia ogólna 413
Jak i kiedy stosować? 413
Tlenoterapia hiperbaryczna i normobaryczna 413
Jak i kiedy stosować? 414
Inne metody 415

40. Fitopreparaty wspomagające restytucję powysiłkową 417
Adaptogeny 417
Ashwagandha 417
Żeń-szeń syberyjski 418
Różeniec górski 418
Maczużnik chiński 418
Aromaterapia 419
Kannabidiol 420

NIEDOZWOLONE WSPOMAGANIE ZDOLNOŚCI WYSIŁKOWYCH 423

41. Niedozwolone wspomaganie w sportach walki 427
Dylemat Goldmana 427
Problem dopingu w sportach walki 428

42. Organizacja walki z dopingiem. Lista substancji i metod zabronionych 431
Światowa Agencja Antydopingowa i Polska Agencja Antydopingowa 431
Co to jest doping? 431
Analiza próbek biologicznych 433
Lista substancji i metod zabronionych 433
S0. Substancje niezatwierdzone 434
S1. Środki anaboliczne 434
S2. Hormony peptydowe, czynniki wzrostu, substancje pokrewne i mimetyki 434
S3. Beta-2 agoniści 435
S4. Modulatory hormonów i metabolizmu 435
S5. Diuretyki i inne środki maskujące 435
Ml. Metody poprawiające transport tlenu 436
M2. Manipulacje chemiczne i fizyczne 436
M3. Doping genowy i komórkowy 436
S6. Stymulanty 437
S7. Narkotyki 437
S8. Kanabinoidy 437
S9. Glikokortykosteroidy 438
Pl. Beta-blokery 439
Wyłączenia dla celów terapeutycznych 439
Program monitorujący 440
Nieświadome użycie substancji dopingujących 440
Antydopingowe Pogotowie Informacyjne 441

Skorowidz 443