ebook Nauczyciel w „polu” szkolnym – w świetle teorii Pierre'a Bourdieu i nauczycielskich narracji Małgorzata Zalewska-Bujak

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

Rok wydania: 2017

Książka pt. „Nauczyciel w polu szkolnym – w świetle teorii Pierre̕a Bourdieu i nauczycielskich narracji” stanowi próbę naświetlenia nauczycielskiej perspektywy spoglądania na otaczającą ich rzeczywistość zawodową. Autorka, zainteresowana tym, jak nauczyciele sami rozpoznają swoje umiejscowienie w polu szkolnym, postanowiła oddać im głos i dzięki prowadzonym wywiadom sięgnąć do ich codzienności związanej z wykonywaną profesją. Intencjonalne dotarcie do zawodowych doświadczeń nauczycieli zaowocowało ukazaniem tego, co spotyka ich w świecie szkoły. Pozwoliło także spojrzeć niejako „oczyma rozmówców” zarówno na napotkanych w nim ludzi i sytuacje, jak i na podejmowane przez nich samych działania, na normy, którymi się kierują, oraz rozpoznać znaczenia, które przypisują codziennym zdarzeniom, procesom i strukturom zawodowego życia.
Zastosowana przez autorkę perspektywa teoretyczna Pierre’a Bourdieu do interpretacji tego, co nauczyciele odsłonili w swoich opowieściach, okazała się niezwykle przydatna w dokonanym opisie i interpretacji naczelnych kategorii, wyłaniających się z przedstawianych analiz zgromadzonego materiału badawczego, wśród których znalazła się między innymi urzeczywistniająca się w szkolnym polu przemoc symboliczna (dokonywanej zarówno na uczniach, jak i na nauczycielach) oraz realizująca się w nim reprodukcja społecznej rzeczywistości.
Publikacja adresowane jest nie tylko do grona akademików, ale również do szerszej sfery publicznej, gdyż pokazuje między innymi, jakie mechanizmy zawiadują szkolnym polem i w jaki sposób są one odczytywane przez nauczycieli, jakie są źródła i formy stosowanej wobec nich przemocy symbolicznej oraz jakie strategie stosują, aby utrzymać się w zawodzie.
Książka, w nadziei autorki, może stanowić źródło pogłębienia „przestrzeni myślenia” o nauczycielach umiejscowionych w polu szkolnym.

Recenzja książki ukazała się na stronie portalu: artpapier.com, 1 marca 2018 r. [Karolina Jędrych, NAUCZYCIEL NA CELOWNIKU (MAŁGORZATA ZALEWSKA-BUJAK: 'NAUCZYCIEL W POLU SZKOLNYM...'), dostępna pod adresem: http://artpapier.com/index.php?page=artykul&amp,wydanie=343&amp,artykul=6667&amp,kat=15.

Spis treści ebooka Nauczyciel w „polu” szkolnym – w świetle teorii Pierre'a Bourdieu i nauczycielskich narracji

Spis treści

Wstęp / 9

Rozdział 1: Makrospołeczne konteksty umiejscowienia nauczyciela w polu szkolnym / 17
1.1. Nauczyciel w sytuacji zmian generowanych politycznie / 17
1.2. Nauczyciel uwikłany w neoliberalne konteksty edukacji / 27

Rozdział 2: Koncepcja strukturalizacji Pierre’a Bourdieu jako teoretyczny „szkielet” badań własnych / 41
2.1. Habitus jako źródło postrzegania i postępowania / 43
2.1.1. Ewolucyjny i wieloaspektowy charakter pojęcia habitusu / 48
2.1.2. Zmysł praktyczny jako podstawa ludzkiego działania / 54
2.2. Koncepcja pola / 57
2.2.1. Szkoła jako pole / 60
2.2.2. Przemoc symboliczna w polu szkolnym / 62
Rozdział 3: Wybrane polskie aplikacje empiryczne teorii Pierre’a Bourdieu w badaniach i interpretacji zjawisk związanych z edukacją / 67
3.1. Habitus i jego rola w lokowaniu się uczniów szkół średnich w strukturach społecznych /68
3.2. Inspiracje teoretyczne Pierre’a Bourdieu w badaniach doświadczeń szkolnych studentów / 72
3.3. Charakterystyka młodzieży akademickiej w kategoriach Bourdieu’owskiej dystynkcji / 75
3.4. Illusio – stan pochłonięcia grą / 79
3.5. Szkolny fenomen wytwarzania kapitału rodzajowego uczennic i uczniów z perspektywy teorii społecznej Pierre’a Bourdieu / 80

Rozdział 4: Perspektywa metodologiczna badań nad nauczycielem w polu szkolnym / 89
4.1. Przedmiot badań i obrana orientacja badawcza / 89
4.2. Wybór metodologii jakościowej / 99
4.3. Cel badań i problematyka badawcza / 106
4.4. Wywiad swobodny jako sposób gromadzenia danych / 110
4.5. Charakterystyka badanych nauczycieli / 114
4.6. Analiza gromadzonych danych / 117

Rozdział 5: Habitus nauczycieli jako mechanizm postrzegania i tworzenia codziennych praktyk / 123
5.1. Wybór zawodu nauczyciela / 124
5.1.1. Zewnętrzne inspiracje do zostania nauczycielem / 125
5.1.2. Wewnętrzne motywy wyboru zawodu / 132
5.2. Dzieciństwo i habitus nauczycieli / 135
5.2.1. Wchodzenie w rolę nauczyciela według wzorca – zabawa „w szkołę” / 138
5.2.2. Habitualny wzorzec nauczyciela / 141
5.2.3. Ukierunkowanie nauczycieli na przekaz wiedzy – nauczycielskie illusio / 146
5.2.4. Behawioralne wzorce nauczycielskich działań i ich konsekwencje dla reprodukowania się istniejących struktur / 162
5.3. „Inne czasy” / 172
5.3.1. „Inny uczeń” – rekonstrukcja obrazu ucznia w świadomości nauczycieli /181
5.3.2. Rola ucznia – spojrzenie przez pryzmat nauczycielskich oczekiwań / 197

Rozdział 6: Szkoła miejscem reprodukcji / 201
6.1. Szkoła w nauczycielskim oglądzie / 202
6.2. Wszystko zależy od rodziny – rodzina z perspektywy badanych nauczycieli / 209
6.3. Brak współpracy z rodzicami – źródło nierozwiązywalności problemów / 213
6.4. Nauczyciele i szkoła wobec problemów uczniów / 220
6.5. Szkoła jako teren walki – dobre klasy uczniów rodziców „walczących” / 224
6.6. Selekcja – zaznaczanie i pogłębianie się różnic w polu szkolnym / 230
6.7. Podtrzymywanie nierówności w szkole / 233
6.8. Bezradność nauczycieli jako „pożywka” dla reprodukcji / 242

Rozdział 7: Przemoc symboliczna w polu szkolnym / 251
7.1. Nadrzędne formy dominacji w polu szkolnym / 253
7.1.1. Sztywne ramy programowe jako przejaw przemocy / 265
7.1.2. Nauczyciel i biurokracja / 270
7.1.3. Ewaluacja, czyli malowanie trawy na zielono jako przejaw ulegania przemocy / 275
7.2. Przemoc osadzona w lokalności / 278
7.3. Dyrektor szkoły – bezpośrednie źródło przemocy / 290
Rozdział 8: Nauczycielskie strategie utrzymania się w polu szkolnym / 305
8.1. Strategia „uczenia przez testy i pod testy” / 307
8.2. Strategia „osiągnięć i wykazywania się” / 314
8.3. Strategia „rękami rodziców” / 323
8.4. Strategia „wyręczania ucznia” / 327
8.5. Strategia „robienia, co każą” / 332
8.6. Strategia „dbania o atrakcyjność szkoły” / 334
8.7. Strategia „zabiegania o ucznia” / 338

Zakończenie / 341
Bibliografia / 349
Wykaz zastosowanych znaków transkrypcyjnych / 367
Indeks nazwisk / 369
Summary / 375
Résumé / 377
Zhrnutie / 379