ebook Niezbędnik studenta I roku. Repetytorium egzaminacyjne do ćwiczeń i egzaminu z historii państwa i prawa polskiego

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

Rok wydania: 2013

Skrypt opracowany z myślą o studentach I roku Wydziału Prawa i Administracji UŁ. Zawiera materiał z dziesięciu dziedzin prawa, w tym: prawa osobowego, małżeńskiego, rodzinnego, opiekuńczego, spadkowego, rzeczowego, zobowiązań, pracy, karnego i procesowego. Każda z owych dziedzin została przedstawiona w osobnym rozdziale, przy zastosowaniu układu problemowego. Przeznaczenie opracowania do celów dydaktycznych skłoniło autorów poszczególnych części do poruszenia tylko pewnych wybranych zagadnień, które umożliwią młodym adeptom prawa zapoznanie się z podstawowymi instytucjami prawa prywatnego i publicznego oraz nabycie umiejętności sprawnego i świadomego posługiwania się podstawowymi pojęciami prawnymi.

Głównym zadaniem skryptu jest przedstawienie prawa feudalnego w opozycji do prawa nowożytnego. Wraz z notatkami z ćwiczeń i wykładów ma ułatwić studentom przygotowanie się do egzaminu.

Spis treści ebooka Niezbędnik studenta I roku. Repetytorium egzaminacyjne do ćwiczeń i egzaminu z historii państwa i prawa polskiego

Słowo wstępne 5

Rozdział I. Prawo osobowe (Michał Pyziak) 9

1. Przedmiot prawa osobowego 9

2. Osoby fizyczne 9

2.1. Początek osoby fizycznej 9
2.2. Koniec osoby fizycznej 10
2.2.1. Wywołanie (proskrypcja), śmierć cywilna 10
2.2.2. Śmierć domniemana 11
2.2.3. Śmierć klasztorna 11
2.2.4. Zasada reprezentacji w prawie spadkowym 11

3. Zdolność prawna 12

3.1. Pojęcie 12
3.2. Czynniki wpływające na zakres zdolności prawnej 12
3.2.1. Niewola 12
3.2.2. Stan 12
3.2.3. Cześć 13
3.2.4. Cudzoziemskość (obce pochodzenie) 14
3.2.5. Religia 15

4. Zdolność do czynności prawnych 16

4.1. Pojęcie 16
4.2. Czynniki wpływające na ograniczenie zdolności do czynności prawnych 16
4.2.1. Wiek 16
4.2.2. Płeć 18
4.2.3. Zdrowie 18
4.2.4. Przynależność stanowa 20

5. Osoby prawne 20

5.1. Kształtowanie się koncepcji osoby prawnej 20
5.1.1. Koncepcja osoby prawnej według Kościoła katolickiego 20
5.1.2. Średniowieczna świecka koncepcja osoby prawnej – miasta włoskie 21
5.1.3. Naturalnoprawna koncepcja osoby prawnej 21
5.2. Rodzaje osób prawnych 22
5.2.1. Korporacje 22
5.2.2. Fundacje 22
5.3. Powstanie osoby prawnej 22
5.3.1. Tryb koncesyjny 22
5.3.2. Tryb zgłoszeniowy (rejestracyjny) 23
5.3.3. Tryb normatywny (erekcyjny) 23
5.4. Osobowość prawna państwa 23

Rozdział II. Prawo małżeńskie (Dorota Wiśniewska-Jóźwiak) 25

1. Zagadnienia wstępne 25

2. Definicja małżeństwa 26

2.1. Agamia i poligamia jako etapy wykształcenia się małżeństwa monogamicznego 26
2.2. Małżeństwo monogamiczne 26

3. Zawarcie małżeństwa 26

3.1. Świecka forma małżeństwa 26
3.1.1. Wspólne zamieszkanie i pożycie 26
3.1.2. Porwanie 27
3.1.3. Kupno 27
3.1.4. Umowa formalna 27
3.1.4.1. Zmówiny 27
3.1.4.2. Zdawiny 28
3.2. Kanoniczna forma małżeństwa 28
3.2.1. Istota małżeństwa kanonicznego 29
3.2.2. Etapy zawarcia małżeństwa 29
3.2.3. Zapowiedzi 30
3.3. Przeszkody małżeńskie 31
3.4. Małżeństwa tajne (matrimonia claudestina) 33

4. Relaicyzacja małżeństwa 34

5. Formy małżeństwa na ziemiach polskich w XIX w. 34

5.1. Forma świecka (laicka) 34
5.2. Forma mieszana 35
5.3. Forma wyznaniowa 35

6. Formy małżeństwa w II Rzeczypospolitej 36

7. Ustanie małżeństwa 36

7.1. Śmierć małżonka 36
7.2. Ustanie małżeństwa za życia małżonków 37
7.2.1. Prawo świeckie 37
7.2.1.1. Oddalenie żony 37
7.2.1.2. Zawarcie kolejnego małżeństwa 37
7.2.1.3. Rozwód 37
7.2.1.3.1. Przesłanki rozwodu 37
7.2.1.3.2 Rozwód za zgodną wolą stron 38
7.2.1.3.3. Skutki rozwodu 38
7.2.2. Ustanie małżeństwa zgodnie z prawem kanonicznym 39
7.2.2.1. Rozwiązanie małżeństwa 39
7.2.2.2. Separacja 39
7.2.2.3. Unieważnienie małżeństwa 39

8. Stosunki osobiste małżonków 40

9. Majątek małżeński 40

10. Regulacja stosunków majątkowych między małżonkami 40

10.1. Ustrój ustawowy 40
10.2. Ustrój umowny 40

11. Majątkowe skutki zawarcia małżeństwa 41

12. Zarząd majątkiem 42

13. Majątek żony 42

13.1. Wyprawa (szczebrzuch) 42
13.2. Posag 42
13.3. Wiano 43
13.4. Podarunek poranny 44
13.5. Podarunek poślubny 44

14. Skutki majątkowe ustania małżeństwa 44

Rozdział III. Prawo rodzinne (Joanna Machut-Kowalczyk) 45

1. Pokrewieństwo naturalne i sztuczne 45
1.1. Pokrewieństwo naturalne 45
1.2. Pokrewieństwo sztuczne 47

2. Rodzaje dzieci 48

3. Władza rodzicielska 49

Rozdział IV. Prawo opiekuńcze (Joanna Machut-Kowalczyk) 51

1. Opieka 51

1.1. Przyczyny ustanowienia opieki 51
1.2. Sposoby ustanowienia opieki 52
1.3. Kwalifikacje opiekuna 53
1.4. Prawa i obowiązki opiekuna 53
1.4.1. Obowiązki o charakterze majątkowym 53
1.4.2. Obowiązki o charakterze osobistym 55
1.4.3. Uprawnienia procesowe 55
1.5. Wygaśnięcie opieki, złożenie opiekuna 55
1.6. Kierunek rozwoju instytucji opieki w prawie nowożytnym 55

2. Kuratela 57

2.1. Ustanowienie kurateli 57
2.2. Obowiązki kuratora 57
2.3. Ustanie kurateli 58
2.4. Kierunek rozwoju instytucji kurateli w prawie nowożytnym 58

Rozdział V. Prawo spadkowe (Justyna Bieda) 61

1. Własność pospólnej ręki (niedział) 61

2. Rozwój prawa spadkowego – do końca XVIII w. 62

3. Systemy dziedziczenia 63

3.1. Dziedziczenie ustawowe (ab intestato) 63
3.1.1. Porządek dziedziczenia 64
3.1.2. Pozbawienie dziedzica praw spadkowych 65
3.2. Dziedziczenie testamentowe 66
3.2.1. Zakres testowania 66
3.2.2. Forma testamentu 67
3.2.3. Treść testamentu 67
3.3. Dziedziczenie specjalne. 67
3.3.1. Umowa dożywocia 68
3.3.2. Ordynacja 68

4. Rozwój prawa spadkowego w czasach nowożytnych – XIX w. 69

4.1. Dziedziczenie testamentowe 69
4.2. Dziedziczenie ustawowe 70

Rozdział VI. Prawo rzeczowe (Dorota Wiśniewska-Jóźwiak) 71

1. Zagadnienia wstępne 71

2. Rzecz 71

2.1. Definicja 71
2.2. Podział rzeczy 72
2.2.1. Rzeczy zmysłowe i niezmysłowe 72
2.2.2. Ruchomości i nieruchomości 72
2.2.3. Rzeczy jednostkowe i zbiorowe 73
2.2.4. Rzeczy główne i przynależne 73
2.2.5. Rzeczy zwykłe, szanowane i poświętne 73
2.2.6. Rzeczy podzielne i niepodzielne 74
2.2.7. Rzeczy oznaczone co do gatunku i indywidualnie oznaczone 74
2.2.8. Res in commercio i res extra commercium 74

3. Posiadanie 74

4. Własność 76

4.1. Własność feudalna 76
4.1.1. Własność lenna 76
4.1.2. Własność podzielona 76
4.1.3. Własność niedzielna (niedział) 78
4.2. Czynniki ograniczające prawo własności 78
4.3. Własność w dobie kapitalizmu 79
4.4. Nabycie własności 81
4.4.1. Sposób pierwotny 81
4.4.1.1. Ruchomości 81
4.4.1.2. Nieruchomości 82
4.4.1.2.1. Nieruchomość nie posiadająca właściciela 82
4.4.1.2.2. Zasiedzenie 82
4.4.2. Nabycie wtórne 84
4.5. Utrata prawa własności 85

5. Ograniczone prawa rzeczowe 85

5.1. Powstanie 85
5.2. Użytkowanie 86
5.3. Prawo bliższości 86
5.3.1. Prawo bliższości krewnych 86
5.3.2. Prawo bliższości sąsiadów 87
5.4. Służebności (wolności) 87
5.4.1. Rodzaje służebności 87
5.4.2. Ustanie służebności 88
5.5. Ciężary realne 88
5.6. Zastaw (zastawa, pignus, obligatio) 90
5.6.1. Powstanie zastawu 90
5.6.2. Rodzaje zastawu 90
5.6.2.1. Zastaw z dzierżeniem 91
5.6.2.2. Zastaw bez dzierżenia (hipoteka) 92
5.6.3. Hipoteka na ziemiach polskich w XIX w. 94
5.6.3.1. Księstwo Warszawskie 94
5.6.3.2. Królestwo Polskie 94
5.6.3.3. Zabór pruski 95
5.7. Ustanie zastawu 95

Rozdział VII. Prawo zobowiązań (Michał Pyziak) 97

1. Pojęcie zobowiązania, przedmiot prawa obligacyjnego 97

2. Powstawanie zobowiązań 97

2.1. Ex delictu (z czynu niedozwolonego) 97
2.2. Ex quasi delictu (jakby z czynu niedozwolonego) 98
2.3. Ex contractu (z umowy) 98
2.4. Ex quasi contractu (jakby z umowy) 98
2.5. Z mocy prawa 98

3. Zawarcie umowy 98

4. Rodzaje zobowiązań 100

4.1. Ze względu na wzajemność uprawnień i obowiązków stron 100
4.2. Ze względu na liczbę podmiotów występujących jako strony stosunku prawnego – uczestników zobowiązania 100
4.3. Ze względu na charakter odpowiedzialności za dług 101

5. Gwarancje wykonania zobowiązań umownych. 101

5.1. Gwarancje o charakterze osobistym 101
5.2. Gwarancje o charakterze majątkowym 102
5.2.1. Rękojemstwo 102
5.2.2. Zastaw 103
5.2.3. Zakład (wadium) 103
5.2.4. Zadatek 103
5.2.5. Przywilej rat 104
5.2.6. Klauzula zaspokojenia u osób trzecich 104

6. Sposoby utwierdzania (umacniania) umów 104

6.1. Przysięga 105
6.2. Litkup 105
6.3. Przybicie 105
6.4. Świadkowie 105
6.5. Dokument 105
6.6. Rejestry umów 106

7. Odpowiedzialność stron stosunku prawnego za wady przedmiotu świadczenia 106

8. Wygaśnięcie zobowiązań 107

8.1. Spełnienie świadczenia 107
8.2. Zwolnienie dłużnika z długu przez wierzyciela 107
8.3. Potrącenie 107
8.4. Zlanie się wierzytelności z długiem 108
8.5. Śmierć jednej ze stron 108
8.6. Niemożność świadczenia 108
8.7. Złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu 108

9. Część szczegółowa 108

9.1. Zamiana 108
9.2. Darowizna 109
9.3. Kupno-sprzedaż 109
9.4. Umowa o usługi 109
9.5. Umowa o dzieło 110
9.6. Zlecenie 110
9.7. Najem rzeczy 110
9.8. Dzierżawa 110
9.9. Pożyczka 111
9.10. Przechowanie (depozyt, wierna ręka, pokład) 111
9.11. Weksel 112

Rozdział VIII. Wybrane instytucje prawa pracy (Tomasz Kubicki) 113

1. Zagadnienia wstępne 113

2. Pojęcia podstawowe 114

2.1. Fabryka 114
2.2. Robotnik 115
2.3. Pracownik fizyczny i umysłowy 115

3. Instytucje prawa pracy w okresie zaborów 116

3.1. Umowa o pracę 116
3.2. Regulaminy pracy 116
3.3. Układy taryfowe 117
3.4. Prawo do strajku i prawo koalicji 118
3.5. Ochrona pracy 118
3.5.1. Czas pracy 118
3.5.2. Ochrona pracy dzieci i młodocianych 119
3.5.3. Ochrona pracy kobiet 120
3.6. Ubezpieczenia społeczne 120

4. Prawo pracy w okresie II RP 121

4.1. Zagadnienia wstępne 121
4.2. Umowa o pracę 122
4.3. Regulamin pracy 122
4.4. Układy zbiorowe pracy 123
4.5. Prawo koalicji i do strajku 123
4.6. Ochrona pracy 123
4.6.1. Czas pracy 124
4.6.2. Urlopy pracownicze 124
4.6.3. Ochrona pracy młodocianych 124
4.6.4. Ochrona pracy kobiet 125
4.7. Ubezpieczenia społeczne 125
4.7.1. Ubezpieczenia chorobowe 125
4.7.2. Ubezpieczenie od bezrobocia 126
4.7.3. Ubezpieczenia od wypadków przy pracy 126
4.7.4. Ustawa scaleniowa 126

Rozdział IX. Prawo karne (Joanna Machut-Kowalczyk) 129

1. Racjonalizacja kary 129

1.1. Racjonalizacja religijna 129
1.2. Racjonalizacja prewencyjna 130
1.2.1. Prewencja indywidualna 130
1.2.2. Prewencja generalna 130
1.3 Racjonalizacja ekonomiczna 130
1.4. Racjonalizacja sprawiedliwościowa 130

2. Przestępstwo – definicja 131

2.1 Skutkowe ujmowanie przestępstwa 131
2.2. Podmiotowe ujmowanie przestępstwa 132

3. Formy popełniania przestępstwa 134

3.1. Sprawstwo, współsprawstwo 134
3.2. Podżeganie 135
3.3. Pomocnictwo 136
3.4. Poplecznictwo, paserstwo 136
3.5. Formy stadialne przestępstwa 137

4. Rodzaje przestępstw 139

4.1. Przestępstwa publiczne: 139
4.2. Przestępstwa prywatne 140

5. Rodzaj odpowiedzialności karnej 142

5.1. Odpowiedzialność zbiorowa 142
5.2. Odpowiedzialność indywidualna za czyny cudze 143
5.2.1. Odpowiedzialność wynikająca ze stosunku zależności bądź nadzoru 143
5.2.2. Odpowiedzialność reprezentacyjna 143
5.3. Wyłączenie przestępności działania sprawcy 144
5.3.1. Kontratypy 144
5.3.1.1. Działanie z początku 144
5.3.1.2. Obrona konieczna 145
5.3.1.3. Samopomoc 145
5.3.1.4. Stan wyższej konieczności 145
5.3.1.5. Pojedynek 146
5.3.1.6. Umowne uprawnienia wierzyciela 146
5.3.1.7. Dawność 146
5.3.1.8. Inność 147
5.3.2. Okoliczności wyłączające winę 147

6. Sposoby oznaczania wymiaru kary 149

6.1. Zasada arbitralności 149
6.2. Okoliczności wpływające na wymiar kary 149
6.2.1. Okoliczności obostrzające 149
6.2.2. Okoliczności łagodzące 151

7. Rodzaje kar 151

7.1. Kara śmierci 151
7.2. Kary cielesne, mutylacyjne 153
7.3. Kary pozbawienia wolności 153
7.4. Kary na czci 153
7.5. Kary majątkowe 154

8. Humanitaryzacja prawa karnego 154

Rozdział X. Prawo procesowe (Marcin Głuszak) 157

1. Rodzaje procedur 157

1.1. Postępowania pozasądowe 157
1.1.1. Samopomoc 157
1.1.2. Postępowanie polubowne (jednanie) 158
1.1.3. Postępowanie arbitralne 158
1.2. Postępowania sądowe 158
1.2.1. Proces skargowy (akuzacyjny) 158
1.2.2. Proces inkwizycyjny 158
1.2.3. Postępowanie rugowe 159
1.2.4. Proces mieszany 159

2. Zasady polskiego procesu ziemskiego 160

2.1. Zasada skargowości 160
2.2. Zasada ustności 160
2.3. Zasada bezpośredniości 160
2.4. Zasada jawności 161
2.5. Zasada kontradyktoryjności 161
2.6. Zasada formalnej teorii dowodowej 161
2.7. Zasada dyspozytywności (rozporządzalności) 161
2.8. Zasada formalizmu 161

3. Strony procesu i zastępstwo procesowe 161

3.1. Zastępstwo ustawowe 162
3.2. Zastępstwo umowne 162
3.3. Zastępstwo urzędowe 162
3.4. Zastępstwo zawodowe odpłatne 163

4. Etapy procesu 163

4.1. Postępowanie przygotowawcze 163
4.2. Postępowanie rozpoznawcze 163
4.3. Postępowanie wykonawcze (egzekucyjne) 163

5. Środki zapobiegawcze 164

5.1. Zatrzymanie 164
5.2. Rękojmia 164

6. Skarga i pozew 164

6.1. Warunki pozwu 165

7. Wstrzymanie postępowania 166

7.1. Azyl wojewodziński (przemirze) 166
7.2. List żelazny (glejt) 166
7.3. List inhibicyjny 166
7.4. Abolicja 167
7.5. Amnestia 167
7.6. Prawo łaski 167

8. Terminy 167

9. Właściwość sądu 168

9.1. Właściwość rzeczowa 168
9.2. Właściwość miejscowa 168
9.3. Właściwość osobowa (podmiotowa) 168

10. Dylacje 168

10.1. Dylacje zwyczajne 168
10.1.1. Choroba, czyli niemoc lekka (infirmitas levis) i ciężka, zwana łożną (infirmitas vera) 168
10.1.2. Siła wyższa (vis maior) 169
10.1.3. O większe (dilatio pro maiori) 169
10.1.4. Małoletniość (dilatio ob minorennitatem) 169
10.1.5. Służba publiczna (dilatio propter absentiam Republicae causa) 169
10.1.6. Uzupełnienie dokumentów (dilatio ad munimenta) 169
10.1.7. Konsultacja z patronem lub rodziną (dilatio ad deliberandum) 169
10.2. Dylacje nadzwyczajne 170
10.2.1. List inhibicyjny 170
10.2.2. Porozumienie stron o odroczeniu sprawy 170
10.2.3. Urzędowe rozstrzygnięcie o zawieszeniu sprawy 170

11. Ekscepcje 170

11.1. Ekscepcja peremptoryjna (exceptio peremptoria) 170
11.1.1. Zarzut rzeczy osądzonej (exceptio rei iudicatae) 170
11.1.2. Zarzut rzeczy załatwionej (exceptio rei transactae) 171
11.1.3. Zarzut dawności (exceptio praescriptionis) 171
11.2. Ekscepcja dylatoryjna (exceptio dilatoria) 171
11.2.1. Niewłaściwość sądu 171
11.2.2. Niesprawność pozwu 171
11.2.3. Brak wystąpienia w procesie wszystkich zainteresowanych stron 171
11.2.4. Brak pełnej zdolności procesowej strony 171
11.2.5. Powołanie się na zachodźcę (poprzednika prawnego) 171
11.2.6. Powołanie się na rękojmię 172
11.3. Ekscepcja deklinatoryjna (exceptio declinatoria) 172
12.Wdanie się w spór (litis contestatio) 172

13. Postępowanie dowodowe 172

13.1. Bliższość do dowodu 172
13.2. Środki dowodowe 172
13.2.1. Przyznanie się do winy 173
13.2.2. Przysięga strony 173
13.2.3. Współprzysiężnicy 173
13.2.4. Zeznania świadków 173
13.2.5. Ordalia (sądy boże) 173
13.2.6. Dokument 174
13.2.7. Wstecz (świadectwo sądowe) 174
13.2.8. Wizja 175

14. Wyrok 175

14.1. Rodzaje wyroków 175
14.1.1. Wyrok stanowczy (sententia definitiva) 175
14.1.2. Wyrok przedstanowczy (sententia interlocutoria) 176
14.2. Prawomocność wyroku 176

15. Środki prawne przeciwko wyrokom 176

15.1. Środki zwyczajne 176
15.1.1. Remisja 176
15.1.2. Nagana sędziego 177
15.1.3. Mocja 177
15.1.4. Apelacja 177
15.1.5. Kasata 178
15.2. Środki nadzwyczajne 178
15.2.1. Gravamen 178
15.2.2. Wznowienie procesu (restituto in integrum) 178
15.2.3. Male obtentum 179

16. Koszty postępowania 179

17. Egzekucja 179

18. Postępowania szczególne 180

18.1. Postępowanie sumaryczne 180
18.2. Proces graniczny 180
18.3. Proces o zbiegłych poddanych 180

Wykaz podstawowej literatury 181