ebook Odrzucenie rówieśnicze. Profilaktyka i terapia Maria Deptuła

Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania: 2013

Odrzucenie dziecka przez rówieśników powinno być dla rodziców i wychowawców sygnałem ostrzegawczym. Zapowiada bowiem problemy na kolejnych etapach rozwoju dziecka: niedostosowanie społeczne w okresie dorastania, trudności w życiu dorosłym.

Książka Marii Deptuły pozwala zrozumieć przyczyny odrzucenia rówieśniczego i jego przejawy. Czytelnik znajdzie w niej analizę działań, jakie można podjąć, by skutecznie pomóc dzieciom odrzucanym przez rówieśników w przedszkolu, szkole, świetlicach środowiskowych czy terapeutycznych. Autorka zwraca uwagę na zapobieganie odrzuceniu, czemu służyć może wczesne wspomaganie rodziców w wypełnianiu ich opiekuńczej i wychowawczej roli, praca z grupą rówieśniczą w przedszkolu i szkole sprzyjająca rozwojowi tolerancji oraz pomaganie dziecku, gdy pojawią się problemy w relacjach z rówieśnikami.

Spis treści ebooka Odrzucenie rówieśnicze. Profilaktyka i terapia

Wstęp 9

CZĘŚĆ I. Istota, przyczyny i zagrożenia wynikające z odrzucenia rówieśniczego w przedszkolu i szkole podstawowej 15

ROZDZIAŁ 1. Istota zjawiska odrzucenia rówieśniczego i jego wybrane następstwa 19

1.1. Znaczenie akceptacji rówieśników dla rozwoju i funkcjonowania dziecka 26
1.1.1. Znaczenie akceptacji rówieśników dla wyników dziecka w nauce 28
1.1.2. Relacje z rówieśnikami jako czynnik chroniący w przypadku niewłaściwego funkcjonowania rodziny 33
1.2. Następstwa odrzucenia dziecka przez rówieśników 38
1.3. Trwałość statusu odrzucenia 48
1.4. Podsumowanie 53

ROZDZIAŁ 2. Przyczyny odrzucenia dziecka przez rówieśników związane z warunkami jego rozwoju w rodzinie 58

2.1. Więź dziecka z rodzicami jako szansa i zagrożenie dla dobrych relacji z rówieśnikami 58
2.1.1. Zachowania opiekuna we wczesnym dzieciństwie a wzorce przywiązania i ich następstwa dla dalszego funkcjonowania dziecka 60
2.1.2. Kompetencje matki niezbędne do powstania bezpiecznego przywiązania w pierwszym roku życia dziecka 63
2.1.3. Zachowania opiekuna w okresie przedszkolnym a wzorce przywiązania i ich następstwa dla dalszego funkcjonowania dziecka 70
2.1.4. Wskaźniki charakteryzujące jakość interakcji matka–dziecko w okresie przedszkolnym i na początku okresu szkolnego oraz jej związek z typem przywiązania 75
2.1.5. Problem liczby bliskich związków i stałości wzorców przywiązania 81
2.1.6. Przywiązanie w okresie dzieciństwa a funkcjonowanie dziecka w relacjach z rówieśnikami 84
2.2. Praktyki wychowawcze rodziców a relacje dziecka z rówieśnikami 92
2.2.1. Style wychowania 93
2.2.2. Wybrane uwarunkowania praktyk rodzicielskich 100
2.3. Podsumowanie 109

ROZDZIAŁ 3. Przyczyny odrzucenia związane ze specyficznymi właściwościami dzieci 111

3.1. Rozumienie innych ludzi i porozumiewanie się z nimi 111
3.1.1. Uwarunkowania rozwoju teorii umysłu 115
3.1.2. Znaczenie rozwoju teorii umysłu dla funkcjonowania dzieci w relacjach z rówieśnikami 120
3.1.3. Charakterystyka modelu przetwarzania informacji społecznych przez dzieci opracowanego przez Nicki R. Crick i Kennetha A. Dodge’a 127
3.1.4. Spojrzenie Karen L. Bierman na przyczyny odrzucenia związane z przetwarzaniem przez dziecko informacji o świecie i sobie samym 133
3.2. Kompetencje emocjonalne 140
3.2.1. Świadomość własnych stanów emocjonalnych i umiejętność komunikowania ich innym ludziom 142
3.2.2. Rozpoznawanie emocji innych ludzi i umiejętność empatycznego reagowania na nie 145
3.2.3. Kontrolowanie emocji 155
3.2.4. Znaczenie kompetencji emocjonalnych dla funkcjonowania dziecka w relacjach z rówieśnikami 166
3.3. Kompetencje społeczne 177
3.3.1. Umiejętność współpracy 180
3.3.2. Umiejętność rozwiązywania konfliktów 186
3.3.3. Znaczenie kompetencji społecznych dla funkcjonowania dziecka w relacjach z rówieśnikami 194
3.4. Podsumowanie 196

ROZDZIAŁ 4. Przyczyny odrzucenia związane ze środowiskiem szkolnym 199

4.1. Przyczyny odrzucenia związane z klasą szkolną 200
4.2. Przyczyny odrzucenia związane z nauczycielem i organizacją procesu nauczania 210
4.3. Podsumowanie 215

CZĘŚĆ II. Wczesna profilaktyka odrzucenia rówieśniczego i pomaganie dzieciom odrzucanym 221

ROZDZIAŁ 5. Wspieranie rodziców w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej 225

5.1. Zapobieganie powstawaniu pozabezpiecznego przywiązania 225
5.1.1. Interwencje zmierzające do podnoszenia wrażliwości macierzyńskiej 229
5.1.2. Interwencje zmierzające do zmian w posiadanych przez rodziców reprezentacjach dotyczących opieki 233
5.1.3. Interwencje dostarczające rodzicom wsparcia społecznego w celu ułatwienia sprawowania opieki nad dzieckiem 235
5.1.4. Interwencja w szczególnie trudnych przypadkach 237
5.1.5. Możliwości praktycznego wykorzystania wyników badań nad zapobieganiem pozabezpiecznemu przywiązaniu 242
5.2. Tworzenie rodzicom warunków do rozwijania kompetencji wychowawczych 245
5.2.1. Programy oparte na teorii społecznego uczenia się Alberta Bandury 246
5.2.2. Program Joanny Sakowskiej „Szkoła dla rodziców i wychowawców” 259
5.2.3. Program wspomagania rozwoju kompetencji wychowawczych rodziców dzieci w wieku przedszkolnym Blanki Poćwiardowskiej 276
5.2.4. Koncepcja terapii dzieci impulsywnych Rossa W. Greene’a i J. Stuarta Ablona 284
5.3. Podsumowanie 288

ROZDZIAŁ 6. Wspomaganie rozwoju psychospołecznego dzieci odrzucanych przez rówieśników 290

6.1. Metody i programy wspomagania rozwoju psychospołecznego dzieci w wieku przedszkolnym i w młodszym wieku szkolnym 291
6.1.1. Modelowanie i moralizowanie 297
6.1.2. Program kształtowania umiejętności prospołecznych małego dziecka Ellen McGinnis i Arnolda P. Goldsteina 298
6.1.3. Powierzanie zadań 301
6.1.4. Program Joanny Grochulskiej dla dzieci agresywnych 302
6.1.5. Indukcja 306
6.1.6. Przyjaciele Zippiego 308
6.1.7. Program zajęć wychowawczo-profilaktycznych „Spójrz inaczej” 315
6.2. Wspomaganie rozwoju psychospołecznego dzieci w wieku 10–12 lat 321
6.2.1. Program mediacji rówieśniczych 321
6.2.2. Program Marty Herzberg wspomagania rozwoju psychospołecznego dzieci nielubianych przez rówieśników 326
6.2.3. Modyfikacja zachowań typu A – program Niny Ogińskiej-Bulik 340
6.3. Ryzyko związane z pomaganiem dzieciom odrzucanym przez rówieśników z powodu agresywnych zachowań 344
6.4. Podsumowanie 351

ROZDZIAŁ 7. Działania nauczyciela poprawiające sytuację dzieci odrzucanych w klasie szkolnej 353

7.1. Tworzenie dzieciom warunków do przezwyciężania stereotypów i uprzedzeń wobec rówieśników w zespole klasowym 354
7.2. Zmniejszanie ryzyka powstawania uprzedzeń w klasie i pomaganie dzieciom odrzucanym dzięki zmianie zachowań nauczyciela 367
7.3. Podsumowanie 372

ROZDZIAŁ 8. Przykłady interwencji systemowych 373

8.1. Rozwój koncepcji pomagania dzieciom odrzucanym przez rówieśników 374
8.2. Program systemowy Carolyn Webster-Stratton „Niewiarygodne lata” 379
8.3. Interwencja systemowa „Szybka ścieżka” opracowana przez Grupę Badawczą ds. Zapobiegania Problemom Zachowania 393
8.3.1. Charakterystyka programu „Szybka ścieżka” 394
8.3.2. Efekty programu „Szybka ścieżka” 405
8.4. Podsumowanie 414

Zakończenie 417

Bibliografia 421
Spis bloków rozszerzających 441
Spis rycin 442
Spis tabel 444
Indeks nazwisk 445
Indeks rzeczowy 451