ebook Pogranicze folkloru i kultury popularnej w wielkomiejskiej Łodzi

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

Rok wydania: 2023

Książka jest poświęcono literackiej kulturze popularnej kształtującej się w Łodzi – mieście, które przeżyło gwałtowną transformację z sennej osady w wielki ośrodek przemysłu włókienniczego. Publikacja składa się z dwóch zasadniczych części. W pierwszej badacze opisują obszary twórczości literackiej rzadko odwiedzane przez literaturoznawców czy kulturoznawców: pieśni i piosenki funkcjonujące w środowisku robotniczym w całej ich różnorodności gatunkowej i tematycznej, literaturę brukową (na przykładzie kupletów) skierowaną do masowego, słabo wykształconego odbiorcy i egzystującą na obrzeżach literatury „wysokiej”, popularną literaturę humorystyczną i satyryczną, której Łódź stała się w okresie międzywojennym ważnym ośrodkiem wydawniczym, gatunki kultury masowej rodzące się w dwudziestoleciu międzywojennym – odcinkową powieść popularną oraz „historyjki obrazkowe”, czyli zaczątki komiksu pojawiające się na łamach „Expressu Wieczornego Ilustrowanego”, a na zakończenie tej części – teksty reklamowe. Druga część książki to antologia przybliżająca świat tekstów funkcjonujących w łódzkiej kulturze popularnej. Jej poszczególne działy odpowiadają artykułom z części pierwszej i stanowią uzupełnienie badawczych opisów i rozpoznań. Nie dąży ona do kompletności czy nawet reprezentatywności, ale ma jedynie dawać wyobrażenie o bogactwie zjawisk literackich i z pogranicza literatury, które współtworzyły kulturę popularną wielkomiejskiej Łodzi.

Spis treści ebooka Pogranicze folkloru i kultury popularnej w wielkomiejskiej Łodzi

Krystyna Radziszewska, Wielokulturowa Łódź – między historią a codziennością 9
Przemysław Owczarek, Między folklorem a kulturą popularną 37
Przemysław Owczarek, Pieśni robotniczej Łodzi. Od połowy XIX w. do 1939 r 49
Katarzyna Badowska, „Podkasana Muza” w druku. Przedwojenne łódzkie kuplety, czyli o pewnym typie „literatury-ulicznicy” 123
Bartłomiej Cieśla, Twórczość satyryczna na łamach łódzkiej prasy humorystycznej (do 1939 r.) 147
Karolina Kołodziej, Powieść odcinkowa na łamach „Expressu Wieczornego Ilustrowanego” w dwudziestoleciu międzywojennym 163
Karolina Kołodziej, Odcinkowe historyjki obrazkowe na łamach „Expressu Wieczornego Ilustrowanego” 171
Krystyna Piątkowska, Przemysław Owczarek, Mityzować i zarabiać. Impresje na temat łódzkiej reklamy do końca lat 30. XX w 185

ANTOLOGIA 197

I. PIEŚNI I PIOSENKI ROBOTNICZE
1.1. Pieśni pamięci o wsi (pochodzenia ludowego)
N.N., Jechali panowie z rana na pole 199
N.N., Cego kalinko w dole stois? 200
N.N., Jasna nasza korona 201
N.N., Tu me nocka zdybała 203
N.N., Bodajże cię moja mała 203
N.N., U konika siwa noga 203
1.2. Pieśni pracy
N.N., Wstaję rano, jak najraniej 204
N.N., A ty orzesz, a ty siejesz (przeł. z jidysz Dariusz Dekiert) 205
N.N., Fabryczna dziewczyna 206
N.N., Motor 207
Walenty Kotarski, Bóg się rodzi 208
1.3. Pieśni wiary
Jan Gutner, Gdybyś się Jezuniu w Łodzi urodził 208
[Szymon Frug], Piasek i gwiazdy (przeł. z jidysz Dariusz Dekiert) 209
1.4. Pieśni walki (o upodmiotowienie w społeczeństwie klasowym)
N.N., Boże, coś Polskę 210
Eugeniusz Pottier, Międzynarodówka 212
Bolesław Czerwieński, Czerwony sztandar 214
N.N., 1 maj 1896 roku 215
N.N., Śmierć prowokatora 216
N.N., Na barykady 217
N.N., Oprawcom Łodzi 218
N.N., Ballada o Okrzei 219
N.N., Śmierć Kunitzera 220
Zygmunt Ból, Łodzianka 221
N.N., Jest na Długiej kamienica 222
N.N., Pieśń więzienna 223
Aleksy Rżewski, Bez pracy i chleba 224
Jan Gutner, Kolęda dziadowska 226
Zula Pacanowska, Pieśń o Łodzi 227
1.5. Ludyczne pieśni masowe (zabawa, rozrywka, sensacja, miłość)
N.N., Zawsze klawo jest w zapusty 228
N.N., W czynszowej kamienicy 229
N.N., Kominiarz 230
Walenty Kotarski, W bałuckiej cichej dzielnicy 231
N.N., Moc było zbrodni na świecie 233
N.N., Na jednym cmentarzu 234
N.N., Życie złodzieja 237
2.1. Pieśni o mieście
Antoni Teodorczyk, W mieście Łodzi na Szlezyngu 238
N.N., Cztery mile lasu 239
N.N., Niedziela w Czarnocinie 240
N.N., Przyjechał Wojtek do Łodzi 241
N.N., Hej, Łodzianko, czemuś smutna 242
Anna Eckersdorf-Kalinowska, Stara Łódź 243
N.N., Bałuty 245
N.N., Nie ma jak to w mieście Łodzi 246
2.2. Ulica i plac
Carl Heinrich Schultz, Szlagiery łódzkiej ulicy (przeł. z niemieckiego Małgorzata Półrola) 247
N.N., Panna Franciszka 250
N.N., Dorożkarz łódzki 251
N.N., Hej, na Rynku Geyera 251
2.3. Szynki
Carl Heinrich Schultz, Szlagiery łódzkiej ulicy (przeł. z niemieckiego Małgorzata Półrola). 252
2.4. Podwórka
Mojżesz Puławer, Żydowscy muzykanci podwórkowi w Łodzi (przeł. z jidysz Dariusz Diekiert) 253
Mojżesz Puławer, Ślepy Maks (przeł. z jidysz Julia Makosz) 255
Mojżesz Puławer, Berke – śpiewak podwórkowy z laską (przeł. z jidysz Krystyna Radziszewska) 257
Alfred Renner, Podwórkowi muzykanci (przeł. z niemieckiego Krystyna Radziszewska) 259
Mojżesz Puławer, Kataryniarze (przeł. z jidysz Natalia Krynicka) 261
2.5. Majówki w parkach i na terenach zamiejskich
N.N., Na majówkę w Mani lesie 264
N.N., W Łagiewnikach na majówce 265
2.6. Imieniny
N.N., Na Bałutach klawa dzisiaj jest zabawa 266
N.N., Mańki imieniny 267

II. ŁÓDZKIE KUPLETY
J. Ciechanowski, Ja nie, już nie 269
N.N., Obrazki łódzkie 270
N.N., Na Bałutach 273
As-Pik, Niedziela na Bałutach 274
N.N., Andzia z Kozin 276
Stanisław Śliwiński, Frajda w Helenowie 277
Stanisław Śliwiński, Oj-ra łódzka 278
B. Bronowski, Kominiarczyk 280
N.N., Karnawał w Łodzi 281
Walenty Kotarski, Boże Narodzenie w Łodzi 282

III. HUMOR I SATYRA WIELOJĘZYCZNEJ ŁODZI
… po polsku
Hieronim Schiff, Łódzkich rymów kilkoro 283
X.X., Szopka łódzka 283
Mi-mo, Czekaj tatka… 289
Daktyl, Kraina płócien 290
N.N., 30-lecie 292
N.N., Strofy o Łodzi i łodzianach [I] 292
Daktyl, Łódzki asymilator 297
N.N., Strofy o Łodzi i łodzianach [II] 298
Loup, Sąd 301
Karol Śmich, Łódź 304
N.N., Bije Kuba… 305
H.Pł., Lew 305
Wacław Drozdowski, Budowa teatru. Komedia w 3 aktach 306
H. Płochocki, Pod pręgierz: BUDUJĄ, BUDUJĄ 307
Pierrot, Oda do łodzianki 307
Wład., Łódzkie bajki 308
Meteor, Poetom z łaski swojej 310
… w jidysz (przeł. Agnieszka Żółkiewska)
Josef Miler, Dzisiejsi narzeczeni 311
[Lejb Berman], Pytania 311
Graf Kali, Minuta dla śmiechu 312
[Lejb Berman], Moja kuczka 313
Graf Kali, Zarobek mojego wujka Eliego. Humoreska 314
Ge-Ka, Żydowski nudnik 314
Graf Kali, Purimowy liścik z Zakopanego. Od żony do męża 316
Graf Kali, Zarobek po amerykańsku 317
Kowner, Moja żona 319
Graf Kali, Wielki spadek 320
Graf Kali, Nasza kuczka 322
Bag., Moje spotkanie z cadykiem aleksandrowskim, oby żył długo i szczęśliwie, amen… 323
… po niemiecku (przeł. Małgorzata Półrola)
Wilfried Spectator, Łódź stoi na głowie 324
Wilfried Spectator, Wolny jak ptak... (Piosenka o forsie) 324
Wilfried Spectator, Idzie plajta 325
Wilfried Spectator, Sekutnica albo jak to wygląda w gazecie „Echo” 325
… po rosyjsku (przeł. Anna Bednarczyk)
Wujek Mitia, Pieśń bałuciarza 326

IV. POWIEŚĆ BRUKOWA W ODCINKACH
Ludwik Starski, Helena Ordężanka, Tajemnice łódzkiego cmentarza. Sensacyjny romans z życia Łodzi 327

V. ODCINKOWE HISTORYJKI OBRAZKOWE
O żywocie Moryca Konto – rapsody frywolne. Wielki łódzki film obyczajowo-kryminalno-manufakturowy w aktach i częściach 341
Łódź w dobie chłopczycy. Wielka rewia karnawałowa „Expressu” w 4 seriach. Rys. St. Dobrzyński 345

VI. TEKSTY REKLAMOWE
6.1. Teksty reklamowe z kalendarza „Łodzianka” i tygodnika „Śmiech”, 1903–1913 350
6.2. Teksty reklamowe Grafa Kali (Lejba Bermana) z jednodniówki Akdumos, 1936 (przeł. z jidysz Julia Makosz) 355

Indeks nazwisk 365