ebook Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo 15(18) 2025 Cenzury

Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego

Rok wydania: 2025

Artykuły zebrane w numerze \"Cenzury\" dotyczą rozmaitych mechanizmów związanych z oddziaływaniem instytucji kontroli i opresji. Autorzy i Autorki pochylili się nad zagadnieniem różnorodnych przyczyn ingerencji w dzieło literackie (m.in. politycznych, obyczajowych, moralnych, religijnych, światopoglądowych), a także nad złożonością zabiegów cenzurowania oraz autorskich strategii obrony przed cenzurą. Ich zbiorowy wysiłek stworzył szansę na pokazanie relacji twórczość–cenzura jako złożonej, subtelnej i w istocie niezwykle dynamicznej. Stały dział „Pożytki filologiczne” mieści tym razem zarówno studia dotyczące ważnych kwestii staropolskich, jak i problemów literatury współczesnej oraz najnowszej.

Publikacja na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowa (CC BY 4.0) (pełna treść wzorca dostępna pod adresem: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/).

******

The articles collected in the \'Censorship\' issue explore various mechanisms linked to the influence of institutions of control and oppression. The authors examine the diverse reasons for interference in literary works (including political, moral, religious, social, and ideological motives), as well as the complexity of censorial practices and the defensive strategies developed by authors. Their collective effort creates an opportunity to present the relationship between creative work and censorship as a complex, subtle, and inherently dynamic one. This issue\'s regular section, Philology in Use, includes studies on both significant questions in Old Polish literature and issues pertaining to contemporary and most recent literary works.

Publication under the Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) license (full text available at: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/).

Spis treści ebooka Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo 15(18) 2025

Cenzury. Od Redakcji 13

CENZURA I OPRESJE WŁADZY
JOANNA KRÓLAK, Performatywność cenzury 17

ELŻBIETA WESOŁOWSKA, Co wolno było poetom? 31

ANNA TARWACKA, Wieczna cenzura Domicjana w zwierciadle prawa i literatury 45

DAMIAN KUBIK, Między cenzurą i propagandą. Francuska administracja nad Dubrownikiem a aktywność lokalnych elit kulturalnych 57

ALINA MOLISAK, Cenzura we Lwowie w późnych latach trzydziestych. Tygodnik „Kontratak” – studium przypadku 73

EWA POGONOWSKA, Dziennik intymny i państwo totalitarne. Przypadek zapisków radzieckiej uczennicy 89

SYLWIA NOWAK-BAJCAR, Gułag Tity jako terra incognita w polskiej krytyce literackiej czasów PRL-u lat siedemdziesiątych – przypadek Dragoslava Mihailovicia 107

KAMILA BUDROWSKA, Lem, Gławlit i polska cenzura 125

MARZENA WOŹNIAK-ŁABIENIEC, Marek Hłasko i jego twórczość
w dokumentach GUKPPiW (lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte). Rekonesans 149

DARIUSZ PACHOCKI, Redagowany czy cenzurowany? Współpraca Marka Hłaski z „Kulturą” i „Wiadomościami” 165

KONTROLE – WARTOŚCI – ŚWIATOPOGLĄDY
MAGDALENA KURAN, „[...] żeby duch jego i treść opisu bez uszczerbku zachować” – dlaczego w XIX wieku ocenzurowano Żywoty świętych Piotra Skargi (edycja z 1857 roku) 183

JANUSZ KOSTECKI, „Polskiej” Matki Boskiej przykre doświadczenia z carską cenzurą zagraniczną w latach 1865–1904 205

KATARZYNA KOŚCIEWICZ, Cenzorzy, redaktorzy, „ojcowie rodzin” i „matki”. O kilku aspektach cenzurowania twórczości Kazimierza Przerwy-Tetmajera 245

ROMAN KRZYWY, Kapłan i filolog. Zapomniany spór Aleksandra Bru¨cknera z kościelnym stróżem moralności z powodu wydania Ogrodu fraszek Wacława Potockiego 261

MAGDA NABIAŁEK, Dramaturgiczna demaskacja (narodowych) mitów na cenzurowanym: Śmierć na gruszy Witolda Wandurskiego oraz Ecce homo Ewy Szelburg-Zarembiny 281

PIOTR BORDZOŁ, Przedwojenne wydanie Listów Elizy Orzeszkowej. Rozpoznania wstępne 301

BEATA GARLEJ, Ocenzurowany diabeł – casus Andre´ Frossarda 321

AUTOCENZURA I INNE STRATEGIE OBRONY
MARIA JANOSZKA, Erotyka non grata? Autocenzura Rękopisu znalezionego w Saragossie Jana Potockiego 339

MAŁGORZATA KRÓL, Autocenzura w epistolografii i dziełach
wspomnieniowych zesłańców. Rekonesans 355

ANNA PISULA, Z wygnania Tomasza Zana, czyli milczący dziennik. O przejawach autocenzury w tekście intymistycznym 371

JAN POTKAŃSKI, Nieświadoma autocenzura w twórczości i dziennikach Zofii Nałkowskiej 387

DARIUSZ PIOTROWIAK, Chwasty w herbarzu, czyli Poczet herbów nie(dokładnie) wyplewiony. Wacława Potockiego sposoby na obejście cenzury 401

MACIEJ SZARGOT, Koncert skrzypcowy i krowa. O grze Gałczyńskiego z cenzurą, krytyką i czytelnikami w poemacie Niobe 419

POŻYTKI FILOLOGICZNE
RADOSŁAW GRZEŚKOWIAK, Przeoczony XVI-wieczny przekład emblematu Andrei Alciata. Fraszka Na łakomego Melchiora Pudłowskiego na tle renesansowej recepcji zbioru 435

MAGDALENA PISKAŁA, O problemach z edycją epigramatycznej spuścizny Stanisława Niewieskiego 453

MARCIN CAŁBECKI, Komunikacja – pedagogika – miłość. Tancerz Mecenasa Kraykowskiego Witolda Gombrowicza a zworniki kultury 469

KINGA MATUSZKO, MIKOŁAJ GŁOS, „Pętano nas wszystkie przez całe życie, seksualnie, społecznie i kulturowo. Czas odwrócić role! Teraz my będziemy pętać!” – proza Agnieszki Szpili w kontekście postfeminizmu i postpornografii 483

Indeks osób 505

*********

Censorship. From the Editors 13

CENSORSHIP AND OPPRESSIVENESS OF AUTHORITY
JOANNA KRÓLAK, Performativity of Censorship 17

ELŻBIETA WESOŁOWSKA, What Were Poets Allowed to Do? 31

ANNA TARWACKA, Domitian’s Perpetual Censorship in the Mirror of Law and Literature 45

DAMIAN KUBIK, Between Censorship and Propaganda: Dubrovnik under the Control of French Administration and the Activity of Local Cultural Elites 57

ALINA MOLISAK, Censorship in Lviv in the Late 1930s. The Weekly Magazine Kontratak – A Case Study 73

EWA POGONOWSKA, The Intimate Diary and the Totalitarian State: The Case of Diary Notes of a Soviet Schoolgirl 89

SYLWIA NOWAK-BAJCAR, Tito’s Gulag as terra incognita in Polish Literary Criticism of the 1970s’ Polish People’s Republic: The Case of Dragoslav Mihailović 107

KAMILA BUDROWSKA, Lem, Glavlit, and Polish Censorship 125

MARZENA WOŹNIAK-ŁABIENIEC, Marek Hłasko and His Works
in GUKPPiW Documents from the 1950s and 1960s: The Reconnaissance 149

DARIUSZ PACHOCKI, Edited or Censored?: Marek Hłasko’s Collaboration with Kultura and Wiadomości 165

CONTROL – VALUES – WORLDVIEWS
MAGDALENA KURAN, “[...] to preserve his spirit and the content of the description unscathed”: Why the 1857 Edition of Żywoty Świętych by Piotr Skarga Was Censored 183

JANUSZ KOSTECKI, The “Polish” Mother of God: Distressing Encounters with Tsarist Foreign Censorship in the Years 1865 to 1904 205

KATARZYNA KOŚCIEWICZ, Censors, Editors, “Fathers of Families” and “Mothers”: On Several Aspects of Censoring the Work of Kazimierz Przerwa-Tetmajer 245

ROMAN KRZYWY, The Priest and the Philologist: The Forgotten Dispute Between Aleksander Bru¨ckner and the Ecclesiastical Guardian of Public Morals Over the Publication of Wacław Potocki’s Ogród Fraszek 261

MAGDA NABIAŁEK, Dramatic Unmasking of (National) Myths in Śmierć na gruszy by Witold Wandurski and Ecce homo by Ewa Szelburg-Zarembina 281

PIOTR BORDZOŁ, Pre-World War II Edition of Eliza Orzeszkowa’s Listy: Preliminary Recognition 301

BEATA GARLEJ, The Devil Censored: The Case of Andre´ Frossard 321

SELF-CENSORSHIP AND OTHER DEFENCE STRATEGIES
MARIA JANOSZKA, Eroticism non grata? Self-Censorship in Jean Potocki’s Rękopis znaleziony w Saragossie 339

MAŁGORZATA KRÓL, Self-Censorship in Epistolography and Memoirs of Exiles. A Reconnaissance 355

ANNA PISULA, Z wygnania by Tomasz Zan, or the Silent Diary: On the Manifestations of Self-Censorship in the Intimist Text 371

JAN POTKAŃSKI, Unconscious Self-Censorship in the Zofia Nałkowska’s Works and Diaries 387

DARIUSZ PIOTROWIAK, The Weeds in the Heraldry Book – Poczet herbów Not(Entirely) “Weeded out”: Wacław Potocki’s Censorship Evasion Strategies 401

MACIEJ SZARGOT, The Violin Concerto and the Cow: On Gałczyński’s Game with Censorship, Critics and Readers in the Poem Niobe 419

PHILOLOGY IN USE
RADOSŁAW GRZEŚKOWIAK, An Overlooked Sixteenth-Century Translation of Andrea Alciato’s Emblem: Melchior Pudłowski’s Epigram “Na łakomego” in the Context of the Renaissance Reception of the Collection 435

MAGDALENA PISKAŁA, On Some Editorial Challenges with the Epigrammatic Legacy of Stanisław Niewieski 453

MARCIN CAŁBECKI, Communication – Pedagogy – Love: Tancerz Mecenasa Kraykowskiego by Witold Gombrowicz and the Keystones of Culture 469

KINGA MATUSZKO, MIKOŁAJ GŁOS, ‘We have all been shackled throughout our lives, sexually, socially and culturally. Time to reverse the roles! Now we will bind!’: The Prose of Agnieszka Szpila in the Context of Postfeminism and Post-Pornography 483

Index 505