ebook Rzeźba nowożytna w kręgu Jasnej Góry i Polskiej Prowincji Zakonu Paulinów. Część 1: Ośrodek rzeźbiarski w Częstochówce pod J... Michał Wardzyński

Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego

Rok wydania: 2009

Prezentowana książka poświęcona jest jednemu z najważniejszych centrów rzeźbiarskich w dawnej Rzeczypospolitej - wsi Częstochówka pod Jasną Górą. Zakres chronologiczny obejmuje lata 1620-1705. Ośrodek snycerski w należącej do klasztoru paulinów na Jasnej Górze wsi Częstochówka został utworzony i był zarządzany przez ten zakon.

O wyjątkowości środowiska artystycznego Jasnej Góry i Częstochówki na tle sztuki dawnej Rzeczypospolitej decyduje także specyfika jego organizacji, wynikająca ze współpracy dwóch różnych grup artystów: rzeźbiarzy świeckich, lokujących swoje warsztaty w tej miejscowości, oraz rzemieślników paulińskich z klasztoru, ograniczonych klauzurą i eremicką regułą zakonną. Fenomen ośrodka w Częstochówce wiąże się nierozerwalnie ze szczególną pozycją, jaką w epoce nowożytnej zajmowało sanktuarium cudownego obrazu jasnogórskiej Hodegetrii.

Spis treści ebooka Rzeźba nowożytna w kręgu Jasnej Góry i Polskiej Prowincji Zakonu Paulinów. Część 1: Ośrodek rzeźbiarski w Częstochówce pod J...

TOM 1

Wstęp 9

Rozdział I. Historia Częstochówki, miejsce i rola w dominium klasztoru jasnogórskiego 19

Położenie geograficzne i przynależność administracyjna Jasnej Góry i Częstochówki 19
Powstanie Częstochówki, fundacja i rozwój konwentu paulinów na Jasnej Górze oraz wsi klasztornej do początku XVII w. 20
Dzieje centrum pielgrzymkowego na Jasnej Górze i rola Częstochówki w jego funkcjonowaniu w XVII i na początku XVIII w. 23
Współczesna lokalizacja topograficzna 34

Rozdział II. Artyści i rzemieślnicy na usługach paulinów z Jasnej Góry w XVII w. 35
Rozbudowa konwentu paulinów na Jasnej Górze w XVII w. i jej wpływ na ukształtowanie się lokalnego ośrodka artystycznego 35
Procedury zakonne w polskiej prowincji zakonnej paulinów w sprawach artystycznych 37
Rola kapituł prowincjalnych 37
Rola urzędników zakonnych poszczególnych szczebli 40
Drogi i sposoby pozyskiwania artystów świeckich i zakonnych 44
Architekci sprowadzeni w XVII w. na Jasną Górę 46
Pozostali artyści świeccy 47
Artyści i rzemieślnicy – paulini 49
Artyści i rzemieślnicy czynni w Częstochówce w XVII w. 50
Rola i miejsce Częstochówki w funkcjonowaniu ośrodka artystyczno-rzemieślniczego na usługach paulinów jasnogórskich 55

Rozdział III. Biogramy snycerzy czynnych w Częstochówce i na Jasnej Górze od 1620 do 1705 r. 57

Wprowadzenie 57
Georg Zimmermann 58
Stan badań 58
Rys biograficzny 60
Tobias Scholtz 67
Rys biograficzny 67
Christian Kregel 68
Stan badań 69
Rys biograficzny 69
Marcin Kregel 72
Stan badań 72
Rys biograficzny 72
Christian Gabe 75
Rys biograficzny 75
Jan Garlicki 76
Stan badań 76
Rys biograficzny 77
Andrzej Siarczyński OSPPE 79
Stan badań 79
Rys biograficzny 80

Rozdział IV. Twórczość snycerzy czynnych w Częstochówce i na Jasnej Górze od 1620 do 1705 r. 85

Georg Zimmermann 85
Dzieła niezachowane, potwierdzone archiwalnie 85
Tobias Scholtz 93
Dzieła niezachowane, potwierdzone archiwalnie i atrybuowane 93
Christian Kregel 98
Dzieła niezachowane, potwierdzone archiwalnie 98
Dzieła atrybuowane 99
Grupa dzieł wykonanych przez nieustalone warsztaty snycerskie w latach 1620-1655 102
Dzieła zachowane 103
Dzieła niezachowane 106
Marcin Kregel 116
Dzieła potwierdzone archiwalnie, niezachowane 116
Christian Gabe 118
Dzieła atrybuowane 119
Dzieła atrybuowane (prace warsztatu) 122
Jan Garlicki 123
Dzieła potwierdzone archiwalnie 123
Dzieła atrybuowane 130
Dzieła atrybuowane (prace warsztatu) 141
Andrzej Siarczyński OSPPE 147
Dzieła potwierdzone archiwalnie 147
Dzieła atrybuowane 152
Dzieła atrybuowane bratu Andrzejowi Siarczyńskiemu z oeuvre wstępnie przypisanego anonimowemu „Mistrzowi Beszowej” 156
Grupa dzieł wykonanych przez nieustalone warsztaty snycerskie w latach 1655-1670 190
Dzieła zachowane 190
Dzieła niezachowane, znane z archiwaliów 195
Grupa dzieł wykonanych przez nieustalone warsztaty snycerskie i Stanisława Wolnowicza ok. 1700 r. 198
Dzieła atrybuowane 198

Rozdział V. Wartości artystyczne 202

Wprowadzenie 202
Mała architektura 202
Geneza jasnogórskich dzieł Georga Zimmermanna i Tobiasa Scholtza 202
Typologia ołtarzy i ambon w ośrodku w Częstochówce w 2. połowie XVII w. 208
Ornamentyka 230
Ołtarz Matki Bożej Częstochowskiej (ok. 1620-1630) 231
Ornamentyka w ołtarzach atrybuowanych Christianowi Kreglowi 233
Nowe motywy ornamentalne w ołtarzach Christiana Gabego, Jana Garlickiego i brata Andrzeja Siarczyńskiego 235
Ornament w twórczości snycerzy z Częstochówki – uwagi generalne 235
Projekty 240
Rzeźba figuralna 244
Inspiracje graficzne 244
Rzeźba w Częstochówce na tle plastyki figuralnej na Śląsku, w Krakowie, Małopolsce i krajach ościennych w 2. i 3. tercji XVII w. 253
Dzieła warsztatów snycerskich z Częstochówki i Jasnej Góry a dorobek innych pracowni na pograniczu Małopolski, Wielkopolski i Śląska Opolsko-Raciborskiego 276

Rozdział VI. Ośrodek rzeźbiarski w Częstochówce w latach 1620–1705 280

Etap I. Lata 1620-1655. Działalność warsztatu rzeźbiarskiego Georga Zimmermanna 280
Etap II. Lata 1655-1662. Stagnacja w okresie potopu szwedzkiego i późniejszych klęsk 284
Etap III. Lata 1662-1690. Działalność wielkich warsztatów i szczytowy okres rozwoju ośrodka 285
Etap IV. Lata 1690-1705. Kryzys ośrodka rzeźbiarskiego w Częstochówce. Ostatnie prace anonimowych warsztatów trzeciego pokolenia oraz działalność Stanisława Wolnowicza 302

Rozdział VII. Funkcjonowanie ośrodka rzeźbiarskiego w Częstochówce 304

Wprowadzenie 304
Czynniki decydujące o rozwoju ośrodka w szczytowym okresie jego aktywności w 2. połowie XVII w. 305
Dysponenci spoza zakonu paulinów 306
Fundacje innych zgromadzeń zakonnych 307
Fundacje kleru diecezjalnego 308
Fundacje magnackie i szlacheckie 308
Fundacje na terenie Śląska Opolsko-Raciborskiego 309
Podsumowanie 311
Snycerze z Częstochówki i Jasnej Góry a organizacja życia artystycznego w Rzeczypospolitej w XVII w. 312
Zawód snycerza w Europie Środkowej w późnym średniowieczu i okresie nowożytnym 312
Snycerze w Rzeczypospolitej w XV-XVII w. 314
Status prawny, ekonomiczny i społeczny snycerzy jasnogórskich w XVII w. 319
Rzeźbiarze – niezależni przedsiębiorcy artystyczni 320
Artyści świeccy na usługach klasztoru 321
Rzeźbiarze zakonni 323
Kontakty snycerzy z Częstochówki z innymi centrami rzeźbiarskimi 327
Między Wrocławiem, Ołomuńcem, Raciborzem i Krakowem 327
Pińczów 330
Ośrodek w Częstochówce a inicjatywy artystyczne w zakresie plastyki ołtarzowej w innych wielkich ośrodkach klasztornych w Rzeczypospolitej i w krajach ościennych 333
Organizacja pracy snycerzy w opactwach i klasztorach na Śląsku 337
Wielkie opactwa mnisze i kanonickie w Górnej Austrii i Styrii 341
Rekonstrukcja procesu inwestycyjnego w Częstochówce na tle innych ośrodków w Rzeczypospolitej i krajach ościennych 351

Zakończenie 359

Summary 370
Mapy i wykresy 380
Ilustracje barwne 395

TOM 2

Katalog 7
Wprowadzenie 7
Wykaz skrótów 8
Georg Zimmermann 9
Dzieła niezachowane, potwierdzone archiwalnie 9

POKOLENIE I 12

Tobias Scholtz 12
Dzieła niezachowane, potwierdzone archiwalnie 12
Dzieła niezachowane, domniemane 14
Christian Kregel 15
Dzieła niezachowane, potwierdzone archiwalnie 15
Dzieła atrybuowane 16

POKOLENIE II 25

Marcin Kregel 25
Dzieła potwierdzone archiwalnie, niezachowane 25
Christian Gabe 27
Dzieła atrybuowane 27
Dzieła niezachowane, atrybuowane (prace warsztatu) 30
Jan Garlicki 32
Dzieła potwierdzone archiwalnie 32
Dzieła niezachowane, potwierdzone archiwalnie 35
Dzieła atrybuowane 35
Dzieła atrybuowane, niezachowane 46
Dzieła atrybuowane (prace warsztatu) 47
Dzieła niezachowane, atrybuowane lub domniemane (prace warsztatu) 56
Andrzej Siarczyński OSPPE 58
Dzieła potwierdzone archiwalnie 58
Dzieła atrybuowane 63
Dzieła atrybuowane, niezachowane 92
Dzieła nieustalonych autorów, pochodzące z lat 1655-1670 99
Dzieła niezachowane, nieustalonych autorów, pochodzące z lat 1655-1670 104

POKOLENIE III 106

Stanisław Wolnowicz 106
Dzieła atrybuowane 106

Chronologiczny spis dzieł rzeźbiarzy pracujących w Częstochówce w XVII wieku 109

Aneksy archiwalne 115

Spis źródeł i literatury 161
Źródła rękopiśmienne 161
Rękopisy archiwalne 161
Rękopisy biblioteczne 169
Źródła drukowane i wydawnictwa źródłowe 170
Literatura 172
Druki do 1801 r. 172
Traktaty architektoniczne i wydawnictwa wzornikowe do 1801 r. 173
Opracowania 175
Literatura z historii Rzeczypospolitej i Śląska 175
Opracowania 179

Spis ilustracji 219

Indeksy 241
Osobowy 241
Topograficzno-rzeczowy 266

Ilustracje czarno-białe 291