ebook Słowa klucze Anna Wierzbicka

Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego

Rok wydania: 2020

Prezentowana książka to pierwszy pełny przekład polski Understanding Cultures through Their Key Words. English, Russian, Polish, German, and Japanese, wydanej przez Oxford University Press w 1997 roku, będącej próbą przekrojowego spojrzenia na kulturę (tradycje, wartości, sposób myślenia o świecie) różnych grup etnicznych poprzez języki używane przez te grupy. Najważniejsze założenie tej książki, jak i innych etnolingwistycznych książek Anny Wierzbickiej, jest takie, że kultura danego narodu odzwierciedla się w jego języku i że objaśniając kluczowe słowa danej kultury możemy zrozumieć tę kulturę.

Książka zainteresuje studentów kierunków filologicznych i kulturoznawstwa, a także innych kierunków humanistycznych, z powodzeniem będzie ona służyć jako podręcznik akademicki.

The presented book is the first full Polish translation of Understanding Cultures through Their Key Words. English, Russian, Polish, German, and Japanese, published by Oxford University Press in 1997, which is an attempt at a cross-sectional look at the culture (traditions, values, way of thinking about the world) of various ethnic groups through the languages used by these groups. The most important assumption of this book, as well as of other ethnolinguistic books by Anna Wierzbicka, is that the culture of a given nation is reflected in its language and that by explaining the key words of a given culture, we can understand this culture.

The book will be of interest to students of philology and cultural studies, as well as other humanities, it will be successfully used as an academic textbook.

Spis treści ebooka Słowa klucze

Przedmowa do wydania polskiego 11

Rozdział I. Wprowadzenie 15
1. Analiza kulturowa i semantyka lingwistyczna 15
2. Słowa i kultury 16
3. Różne słowa – różne sposoby myślenia? 22
4. Model kultury a słownictwo języka 32
5. Częstotliwość słów a kultura 35
6. Słowa klucze a podstawowe wartości kultury 41
7. Czy „kultura” to niebezpieczna idea? 44
8. Uniwersalia językowe i pojęciowe 53
9. Jak się wydostać z wieży Babel: „naturalny metajęzyk
semantyczny” 56
Elementarne jednostki semantyczne 59
Uniwersalia leksykalne 60
Kategorie i części mowy 61
Uniwersalna składnia znaczeń 63
Polisemia 65
Aloleksja 65
„Opcje walencyjne” 67
Metoda prób i błędów 67
10. Podsumowanie 69

Rozdział II. Słownictwo jako klucz do etnosocjologii
i psychologii kultury. Wzorce „przyjaźni” w różnych kulturach 72
1. Czy „przyjaźń” jest uniwersalna? 72
2. Zmiany znaczeniowe angielskiego słowa friend 78
Ilu mamy „friends”? 78
Przyjaciel w potrzebie 86
„Friends od serca” a „friends dla miłego towarzystwa” 88
„Grono friends” a wyłączny charakter przyjaźni 89
Making friends 98
„Prawdziwi friends” a „bliscy friends” 102
Przyjaciele a wrogowie 106
„Drodzy friends” a „sympatyczni friends” 108
Podsumowanie i wnioski 111
3. Wzorce „przyjaźni” w kulturze rosyjskiej 116
Rosyjskie odpowiedniki angielskiego słowa friend
– przegląd 120
Drug 123
Podruga 134
Prijatel’ 141
Tovarišč 144
Tovarišč2 154
Rodnye 157
4. Wzorce przyjaźni w kulturze polskiej 166
Koledzy i koleżanki 169
Przyjaciel 179
Znajomi 183
Rodzina 189
Podsumowanie 194
5. Mate – klucz do kultury australijskiej 195
Różne znaczenia słowa mate 201
Mate2: etap przejściowy pomiędzy mate1 a mate3? 204
Mates i mateship 206
Stosunek do „mate” 213
Próba zdyskredytowania „mateship”? 227
6. Podsumowanie 230
Dodatek: Zestawienie formuł eksplikacyjnych 234

Rozdział III. Słownictwo jako klucz do etnofi lozofi i,
historii i polityki. „Wolność” w językach: łacińskim,
angielskim, rosyjskim i polskim 239
1. „Wolność” – pojęcie kulturowo względne 239
2. Łacińska „libertas” 241
3. Angielskie „freedom” 245
4. Angielskie „liberty” 254
5. Dawne znaczenie słowa freedom 261
6. Rosyjska „svoboda” 265
7. Rosyjska „volja” 276
8. Polska „wolność” 282
9. Podsumowanie 289
Dodatek: Zestawienie formuł eksplikacyjnych 292

Rozdział IV. Słownictwo jako klucz do zrozumienia
historii, narodu i społeczeństwa. „Ojczyzna”
w językach: niemieckim, polskim i rosyjskim 295
1. Różne „ojczyzny” − różne „patriotyzmy” 295
2. Niemiecki „Heimat” 296
3. Niemiecki „Vaterland” 304
„Vaterland” jako całostka nadrzędna 305
Szacunek, miłość i duma 306
„Vaterland” i naród 309
Służba i obowiązek 313
„Vaterland” w Niemczech powojennych 322
Podsumowanie: pełna eksplikacja słowa Vaterland 325
4. Polska „ojczyzna” 326
„Ojczyzna” − kraj urodzenia? 330
Zbiorowa pamięć o męczeństwie 334
Moralny wymiar „ojczyzny” 340
„Ojczyzna” jako kultura i tradycja 343
„Ojczyzna” − kraj naszych przodków? 345
Podsumowanie: pełna eksplikacja pojęcia „ojczyzny” 346
5. Rosyjska „rodina” 347
6. Podsumowanie 355
Dodatek: Zestawienie formuł eksplikacyjnych 355

Rozdział V. Australijskie słowa klucze a podstawowe
wartości australijskiej kultury 358
1. „Kultura australijska” 358
2. Australijskie czasowniki aktów mowy 366
Chiack (chyack) 366
Yarn 373
Shout 379
Dob in 384
Whinge 389
3. Australijskie „słowa-na-b” (przekleństwa) 395
Bloody 397
Bastard 402
Bugger 410
Bullshit 418
4. Podsumowanie 426
Dodatek: Zestawienie formuł eksplikacyjnych 427

Rozdział VI. Japońskie słowa klucze a podstawowe
wartości japońskiej kultury 431
1. Jak „unikalna” jest kultura japońska? 431
2. Amae 437
3. Enryo 445
4. Wa 455
5. On 465
Wstępna analiza pojęcia „on” 465
„On” i „dobre uczucia” 467
Jakiego rodzaju „długi” wchodzą w zakres „on”? 471
„On” i hierarchia społeczna 474
Czy „on” nadal istnieje w Japonii? 477
„On” − końcowa ilustracja 478
6. Giri 479
Co to jest „giri”? Dyskusja wstępna 479
Czy „giri” dotyczy relacji międzyludzkich? 481
Czy „giri” jest relacją trwałą? 484
Czy „giri” jest formą odpłaty? 486
Moralny i społeczny charakter „giri” 490
„Giri” jako ciężar 493
7. Seishin 495
8. Omoiyari 502
9. Podsumowanie 507
Dodatek: Zestawienie formuł eksplikacyjnych 509

Bibliografia 512
Indeks 539