ebook Stymulatory i bariery rozwoju zakładowych systemów emerytalnych na przykładzie Polski Marek Szczepański

Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej

Rok wydania: 2010

Ze wstępu:

Do tej pory najlepiej rozpoznane zostały zjawiska i procesy związane z funkcjonowaniem i reformowaniem bazowych, publicznych systemów emerytalnych. Mniejsze zainteresowanie, przynajmniej w piśmiennictwie polskim, budziły systemy dodatkowe, zwłaszcza zakładowe systemy emerytalne. Ten fakt oraz słaby jak do tej pory rozwój zakładowych systemów emerytalnych w Polsce (pracownicze programy emerytalne objęte pewnymi zachętami fiskalno-kosztowymi, obejmują zaledwie ok. 2% ogółu pracujących, również programy niekwalifikowane skupiają w naszym kraju podobną, niewielką grupę pracobiorców) stanowiły dla autora niniejszej pracy inspirację do podjęcia badań nad uwarunkowaniami rozwoju zakładowych systemów emerytalnych.

Chodziło przy tym o uchwycenie prawidłowości i wypracowanie pewnej metodyki badań, która mogłaby znaleźć szersze zastosowanie. Zbadanie uwarunkowań procesu rozwojowego systemów zakładowych – w wybranym okresie i w jednym kraju – stanowić ma jedynie egzemplifikację dla głównego zamysłu pracy: próby wypracowania i sprawdzenia przydatności wieloczynnikowego modelu analizy zakładowych systemów emerytalnych, który mógłby znaleźć zastosowanie do ich badania w różnych krajach i w różnych okresach. Model ten uwzględnia zarówno zmienne ekonomiczne, jak i pozaekonomiczne – społeczne i kulturowe, które ponadto podzielono na czynniki wewnętrzne, endogeniczne – odnoszące się do pracodawców i pracowników, oraz zmienne zewnętrzne, egzogeniczne – odnoszące się do otoczenia przedsiębiorstw (w tym także uwarunkowania wynikające z poziomu rozwoju i konstrukcji publicznego systemu emerytalnego).

Ze względu na duże znaczenie czynników o charakterze instytucjonalnym w kształtowaniu i rozwoju zarówno publicznych, jak i dodatkowych systemów emerytalnych autor nawiązuje do dorobku nowej ekonomii instytucjonalnej, zwłaszcza do teorii agencji i teorii kosztów transakcyjnych (w wersji O. Williamsona). Wykorzystanie tych koncepcji pozwala m.in. na głębsze przeanalizowanie pewnych aspektów funkcjonowania zakładowych systemów emerytalnych, takich jak zarządzanie ryzykiem, asymetria informacji w relacjach między stronami kontraktu, jakim jest zakładowa umowa emerytalna w fazie startu i w okresie dalszego funkcjonowania programu, czy też porównanie kosztów działania i efektywności różnych form programów zakładowych. Niezależnie od tych kwestii szczegółowych wyeksponowanie czynników instytucjonalnych pomaga w całościowym, wieloaspektowym ujęciu badanego problemu, a więc w identyfikacji zmiennych działających stymulująco i hamująco na rozwój zakładowego zabezpieczenia emerytalnego, ich siły oddziaływania oraz wzajemnych powiązań.

W rozdziałach 1 i 2 omówiono przyjęte w pracy założenia koncepcyjne i metodyczne, prezentacji modelu poświęcono rozdział 3, rozdział 4 zawiera opis funkcjonowania rynku pracowniczych programów emerytalnych w badanym okresie, a pozostała część książki poświęcona jest egzemplifikacji (na przykładzie Polski) proponowanego wieloczynnikowego modelu analizy zmiennych stymulujących i hamujących rozwój zakładowych systemów emerytalnych (rozdział 5) oraz weryfikacji hipotezy o występowaniu problemu agencji w zarządzaniu tego typu programami (rozdział 6).

Spis treści ebooka Stymulatory i bariery rozwoju zakładowych systemów emerytalnych na przykładzie Polski

WPROWADZENIE 7

1. PODEJŚCIE DO PROBLEMU BADAWCZEGO 11

1.1. Uzasadnienie podjęcia tematu badań 11
1.2. Przedmiotowy, podmiotowy i czasowy zakres badań 18
1.3. Cel badań i główny problem badawczy 23
1.4. Hipotezy badawcze 29
1.5. Metody badawcze 31
1.5.1. Przesłanki wyboru metod badawczych 31
1.5.2. Zastosowane metody badawcze 35
1.6. Źródła 37
1.7. Stan badań nad zakładowymi systemami emerytalnymi w Polsce 39

2. TEORETYCZNE PODSTAWY ANALIZY ZAKŁADOWYCH SYSTEMÓWEMERYTALNYCH 60

2.1. Systematyka pojęć związanych z zabezpieczeniem emerytalnym 60
2.2. Istota i cele zakładowych systemów emerytalnych 76
2.2.1. Kryteria wyodrębnienia zakładowych systemów emerytalnych 76
2.2.2. Miejsce emerytur zakładowych w trójwarstwowym systemiezabezpieczenia emerytalnego 80
2.3. Rozwój historyczny zakładowych systemów emerytalnych 88
2.4. Organizacja i sposób finansowania emerytur zakładowych 104
2.4.1. Klasyfikacja zakładowych systemów emerytalnych 105
2.4.2. Zarządzanie aktywami zakładowych systemów emerytalnych a rynki finansowe 131
2.4.3. Opodatkowanie zakładowych systemów emerytalnych 134
2.4.4. Kontrola zakładowych systemów emerytalnych 136
2.5. Perspektywy rozwoju zakładowego zabezpieczenia emerytalnego 141
2.6. Możliwości wykorzystania instytucjonalizmu w analizie zakładowych systemów emerytalnych 144
2.7. Zakładowe systemy emerytalne jako przejaw społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa 160
2.8. Zakładowe systemy emerytalne jako element polityki personalnej 164

3. MODEL ANALIZY ZAKŁADOWYCH SYSTEMÓW EMERYTALNYCH 173

3.1. Wprowadzenie – istota i rodzaje modeli stosowanych w naukach ekonomicznych 173
3.2. Modele w nauce o polityce społecznej 175
3.3. Proponowany model analizy uwarunkowań rozwoju zakładowych systemów emerytalnych 178
3.3.1. Zewnętrzne (egzogeniczne) determinanty rozwoju pracowniczych programów emerytalnych 180
3.3.2. Wewnętrzne (endogeniczne) determinanty zakładowego zabezpieczenia emerytalnego 188

4. FUNKCJONOWANIE PRACOWNICZYCH PROGRAMÓW EMERYTALNYCH W POLSCE W LATACH 1999-2008 193

4.1. Struktura rynku według liczby programów emerytalnych 194
4.2. Charakterystyka rynku PPE ze względu na liczbę uczestników 203
4.3. Wartość opłaconych składek 206
4.4. Aktywa zgromadzone w PPE 213
4.5. Instytucje finansowe zarządzające środkami zgromadzonymi w programach 220
4.6. Rynek PPP w układzie geograficznym 223
4.7. Struktura rynku ze względu na wielkość przedsiębiorstwa, jego formę prawną oraz charakter działalności gospodarczej 224
4.8. Udział pracowniczych programów emerytalnych w III filarze zreformowanego systemu emerytalnego 227
4.9. Rozwój rynku PPE – podsumowanie 230

5. ZMIENNE STYMULUJĄCE I HAMUJĄCE ROZWÓJ PRACOWNICZYCH PROGRAMÓW EMERYTALNYCH – EGZEMPLIFIKACJA 233

5.1. Analiza wewnętrznych (endogenicznych) zmiennych wpływających na rozwój PPE w Polsce 233
5.1.1. Czynniki dotyczące pracodawców – wyniki badań własnych 233
5.1.2. Czynniki dotyczące pracodawców – wyniki badań innych autorów 246
5.1.3. Czynniki mikroekonomiczne 258
5.1.4. Pracownicze programy emerytalne jako element polityki zarządzania zasobami ludzkimi 267
5.2. Czynniki endogeniczne dotyczące pracowników 274
5.2.1. Świadomość emerytalna pracowników 274
5.2.2. Poziom zainteresowania dodatkowym, długoterminowym oszczędzaniem 276
5.3. Zewnętrzne (egzogeniczne) uwarunkowania rozwoju pracowniczych programów emerytalnych o charakterze instytucjonalnym 287
5.3.1. Uwarunkowania transformacyjno-systemowe 287
5.3.2. Uwarunkowania instytucjonalne ze strony bazowej części systemu emerytalnego 292
5.3.3. Regulacje odnoszące się do konstrukcji PPE 304
5.3.4. Zachęty systemowe adresowane do pracowników 328
5.3.5. Zachęty systemowe adresowane do przedsiębiorców i ich wpływ na sytuację finansową firmy 341
5.3.6. Czynniki instytucjonalno-organizacyjne dotyczące struktur państwa i systemu finansowego 344
5.3.7. Tradycja instytucjonalna (path-dependency) 351
5.4. Uwarunkowania zewnętrzne (egzogeniczne) o charakterze pozainstytucjonalnym 357
5.4.1. Uwarunkowania makroekonomiczne 357
5.4.2. Uwarunkowania społeczno-polityczne 368
5.4.3. Uwarunkowania demograficzne 373

6. ANALIZA PORÓWNAWCZA POSZCZEGÓLNYCH FORM PRACOWNICZYCH PROGRAMÓW EMERYTALNYCH Z WYKORZYSTANIEM WYBRANYCH ELEMENTÓW NOWEJ EKONOMII INSTYTUCJONALNEJ 380

6.1. Alokacja ryzyka w PPE i możliwości jej optymalizacji 382
6.2. Asymetria dostępu do informacji, problem agencji i koszty transakcyjne w odniesieniu do pracowniczych programów emerytalnych 391

7. PODSUMOWANIE I REKOMENDACJE 403

Literatura 415
Summary 455
Spis rysunków 467
Spis wykresów 468
Spis tabel 471