Za darmo

ebook Wybór tekstów z dziejów języka polskiego

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

Rok wydania: 2015

Dwutomowa antologia pod red. prof. Marka Cybulskiego przynosi uporządkowany chronologicznie zbiór ponad pięciuset tekstów polskich. Obejmuje ogół piśmiennictwa, utrwala w całości lub we fragmentach teksty od najstarszych po współczesne: od średniowiecznej bulli papieskiej do internetowego flejmu. Zawiera zabytki kanoniczne, powszechnie znane, ale także dotąd niepublikowane i trudno dostępne, teksty wybitne i nietypowe oraz niewybitne i typowe: wielką poezję i nieudolną rymowankę, artykuł sławnego uczonego i pracę domową ucznia-nieuka. Odkryjemy zabawny barokowy przepis kucharski i ponury list skazańca pisany w dniu egzekucji, sensacyjny protokół sprawy o czary i pedantyczny regulamin strzelania z muszkietu. Odnajdziemy świadectwa ekspansji i porażek naszego języka, grzęźnięcia w prymitywie i dorastania do nowoczesności, ulegania obcym wpływom i wybijania się na językową niepodległość.
Książka umożliwia śledzenie ewolucji stylów funkcjonalnych, społecznych odmian języka, świadomości językowej i wiedzy o języku. Informuje o sytuacji językowej w Polsce, o polityce językowej Polaków i wobec Polaków. Pokazuje ewolucję fonetyki, gramatyki, słownictwa i ortografii. Teksty opatrzono omówieniami zjawisk, które w nich wystąpiły lub które stanowiły dla nich konteksty. Wyjaśnienia te umieszczono w komentarzach, przypisach, słownikach i w indeksie.
Wybór… ma przede wszystkim pomóc studentom i pracownikom filologii polskiej w studiowaniu i nauczaniu historii języka, gramatyki historycznej, stylistyki, retoryki, leksykologii, genologii, dialektologii, ale z pewnością zainteresuje każdego, kogo fascynują sprawy Polski i Polaków.

Spis treści ebooka Wybór tekstów z dziejów języka polskiego

WSTĘP 11
1. Dobór tekstów 12
2. Sposób prezentacji 16
Układ tekstów 16
Tytuły 16
Pisownia. Zasady transliteracji i symbole edytorskie 17
Symbole edytorskie 19
Przypisy dolne 20
Komentarze 20
Słowniki 22
Indeks 22
3. Autorstwo 23

1. Bulla gnieźnieńska (1136) 25
2. Kazania świętokrzyskie (XIV w.) 27
3. Krystus zmartwychwstał je (1365) 31
4. [Roty sądowe z Wielkopolski] (1387–1400) 32
5. Psałterz floriański (1398–1399) 35
6. Bogurodzica (początek XV w.) 38
7. Kazania gnieźnieńskie (początek XV w.) 39
8. Przecław Słota, Wiersz o chlebowym stole (początek XV w.) 43
9. Psałterz floriański (część III) (początek XV w.) 47
10. Cantilena inhonesta (1416 lub 1417) 49
11. [List miłosny] (ok. 1428) 50
12. Kodeks Świętosława (1449) 51
13. Żywot świętego Błażeja (koniec 1. połowa XV w.) 55
14. Biblia królowej Zofii (1455) 58
15. Kazanie na dzień Wszech Świętych (połowa XV w.) 61
16. Pieśń o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego (1462–1463) 64
17. Lament świętokrzyski (ok. 1470) 66
18. Jakub Parkosz, Traktat o ortografii polskiej (ok. 1470) 68
19. Modlitwy codzienne (1475) 71
20. Modlitwy Wacława (między 1476 a 1489) 72
21. Ortyle magdeburskie (ok. 1480) 75
22. Chytrze bydlą z pany kmiecie... (ok. 1483) 76
23. Psałterz puławski (koniec XV w. lub 1. ćwierć XVI w.) 77
24. Rozmyślanie przemyskie (początek XVI w.) 80
25. Reguła zakonu św. Klary (początek XVI lub przełom XV i XVI w.) 86
26. Modlitwy codzienne (początek XVI w.) 91
27. Jan Konarski, Mowa powitalna (między 1512 a 1515) 92
28. Biernat z Lublina, [Przypowieści] (1522) 93
29. [Rozmówki polsko-niemieckie] (1523) 95
30. [Przepisy] (1. połowa XVI w.) 96
31. Walenty Wróbel, Żołtarz Dawida Proroka (1528) 98
32. Stanisław Kucieński, List do Mikołaja Szydłowieckiego (1529) 102
33. List do burmistrza i rajców miasta Bardiowa (1530) 103
34. Olbracht Gasztołd, List do Mikołaja Nipszyca (1531) 104
35. Stefan Falimirz, O ziołach i mocy ich… (1534) 105
36. Andrzej Glaber, Problemata Aristotelis (1535) 106
37. Zygmunt I Stary, List do Jakuba Wilamowskiego (1539) 109
38. Walenty Wróbel, Żołtarz Dawidow (1539) 111
39. Ludycyje wieśne (1543) 115
40. Sprawa chędoga o męce Pana Chrystusowej (1544) 118
41. Historia trzech króli (1544) 121
42. Ewangelia Nikodema (1544) 123
43. Mikołaj Rej, Psałterz Dawidow (przed 1548?) 126
44. Mikołaj Radziwiłł Czarny, List do brata (1547) 130
45. Bartłomiej Groicki, Porządek sądów… (1558–1559) 133
46. Jakub Lubelczyk, Psałterz Dawida (1558) 136
47. [Zeznanie w procesach] (1559) 142
48. Mikołaj Rej, Przypowieści przypadłe… (1562) 144
49. Lustracja miasta Bolimowa (1564) 148
50. Bartłomiej Groicki, Artykuły prawa majdeburskiego (1565) 153
51. Łukasz Górnicki, Dworzanin polski (1566) 156
52. Stanisław Grzepski, Geometria… (1566) 162
53. Bartłomiej Groicki, Tytuły prawa majdeburskiego (1567) 164
54. [Faktura i korespondencja kupiecka] (1568–1569) 167
55. Mikołaj Rej, Źwierciadło (1567–1568) 169
56. Mikołaj Sęp Szarzyński, Wiersze (między 1568 a 1581) 174
57. Marcin Czechowic, Summariusz Nowego Testamentu (1570) 175
58. Marcin Białobrzeski, Kazanie na pogrzebie Zygmunta Augusta (1574) 180
59. H. C. Agrippa / Maciej Wirzbięta, O ślachetności a zacności płci niewieściej (1575) 185
60. Jan Kochanowski, Przy pogrzebie rzecz (1577) 187
61. Jan Kochanowski, Odprawa posłów greckich (1578) 189
62. Marcin Czechowic, Trzech dni rozmowa… (1578) 192
63. Jan Kochanowski, Psałterz Dawidow (1579) 198
64. Marcin Czechowic, Respons na skrypt… (1581) 201
65. Paweł Szczerbic, Speculum saxonum… (1581) 203
66. Marcin Czechowic, Zwierściadłko panienek chrystyjańskich (1582) 208
67. Marcin Czechowic, Epistomium na wędzidło… (1583) 211
68. Jan Kochanowski, Treny (1583) 214
69. Jan Kochanowski, Fraszki (1584) 217
70. [Wiersz mieszczański] (ostatnia ćwierć XVI w.) 221
71. Sebastian Grabowiecki, Sonet (1590) 223
72. Marcin Łaszcz, Pogrom lewartowski (1592) 224
73. Łukasz Górnicki, Raczył (1598) 233
74. Jakub Wujek, Psalmy 50 (51) i 137 (1599) 236
75. Jan Karol Chodkiewicz, [Listy] (przełom XVI i XVII w.) 241
76. Barwiczka dla ozdoby twarzy… (1605) 243
77. Stanisław Stadnicki, Votum na zjeździe lubelskim (1606) 246
78. [Świadectwa cudownych uzdrowień] (1612–1637) 250
79. Nicolaus Volckmar, Viertzig Dialogi (1612) 252
80. Rożność nacyj, z ich własnościami (1614) 258
81. [Wiersze sowiźrzalskie] (1615) 263
82. [Umowa kupna-sprzedaży] (1616) 266
83. Mateusz Bembus, Kometa, to jest pogrożka… (1619) 267
84. Jan Karol Chodkiewicz, Mowy do wojska pod Chocimiem (1621) 270
85. [Dekret sądu starościńskiego i przysięga] (1622) 273
86. [Protokół rozprawy przed sądem miejskim] (1624) 274
87. [Testament mieszczanki] (1624) 279
88. Jan Brożek, Gratis abo dyskurs… (1625) 280
89. Walerian Nekanda Trepka, Liber generationis plebeanorum… (2. ćwierć XVII w.) 284
90. Walerian Nekanda Trepka, Proemium… (2. ćwierć XVI w.) 287
91. [Ćwiczenia uczniowskie] (1628) 289
92. Jerzy Ossoliński, [Mowa pożegnalna marszałka izby poselskiej] (1631) 290
93. Jurament podwojewodzego (1631) 292
94. Wojciech Dębołęcki, Wywod jedynowłasnego państwa świata… (1633) 293
95. Jacek Mijakowski, [Kazanie przy rozdawaniu kolędy] (1637) 298
96. Adam Grodziecki, [Mowa weselna – dziękowanie za pannę] (1637) 301
97. Fridrich Ledck, [Kwit] (1642) 304
98. Krystyna Gieysztorowa, [Testament ziemianki] (1647) 305
99. Iwan Teteruk, [List do syna] (1649) 308
100. Marcin Smogulecki, [Zaproszenie na pogrzeb] (1650) 309
101. Andrzej Maksymilian Fredro, [Odpowiedzi posłom…] (1652) 310
102. Janusz Radziwiłł, [List do sługi] (1655) 314
103. [Pozew sądowy] (1658) 316
104. Jerzy Niemierzyc, Mowa do króla (1659) 317
105. Błażej Lipowski, Piechotne ćwiczenie… (1660) 321
106. Jan Andrzej Morsztyn, Do trupa sonet (1661) 323
107. Jan Kazimierz, [Uniwersał przedsejmowy] (1666) 324
108. Jan III Sobieski, Mowa in Senatus Consilio (1681) 327
109. Stanisław Czerniecki, Zebranie potraw (1682) 329
110. Kazimierz Sapieha, Podziękowanie (1682) 331
111. Jan III Sobieski, [List do Marii Kazimiery] (l683) 333
112. Stanisław Solski, Geometra polski… (1683) 337
113. [Wyrok sądu miejskiego] (1689) 340
114. Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki (ok. 1690–1695) 342
115. Wojciech Tylkowski, Część czwarta fizyki (1692) 349
116. Jakub Boczyłowic, [Wzory listów] (1694) 352
117. Rejestr wydatku (1694) 355
118. Jan III Sobieski, Mowa in Senatus Consilio (1695) 355
119. [Protokoły sądu wójtowskiego m. Opola] (1698) 358
120. [Protokół posiedzenia rady Tarnowskich Gór] (1700) 362
121. Elżbieta Sieniawska, [Listy] (1700–1707) 363
122. F. W. de Kijau, Obwieszczenie (1712?) 367
123. [Wzory mów weselnych] (1712) 368
124. Cyprian Sapecki, Kazanie o Najświętszej Pannie (1720) 370
125. August II Mocny, Uniwersał przedsejmowy (1720) 373
126. [Protokoły sądu wójtowskiego Opola] (1721) 375
127. [Protestacja] (1722) 378
128. Wawrzyniec Różyński, Nowenny opisanie (1723) 379
129. Antoni Widenski, [List do Elżbiety Sieniawskiej] (1724) 381
130. [Protokół sprawy o czary] (1724) 383
131. Józef Fontana, [List do Elżbiety Sieniawskiej] (1725) 385
132. [Testament mieszczański] (1726) 386
133. Elżbieta Sieniawska, [Wypuszczenie karczmy w arendę] (1728) 388
134. Elżbieta Sieniawska, [Uniwersał] (1728) 390
135. Józef Woronicz, [List] (1728) 392
136. Zwierciadło […] przymiotów… (1728) 393
137. Glejt (1733) 398
138. August III, [Mandat królewski] (1735) 399
139. Hilarion Falęcki, Wojsko […] afektów (1739) 400
140. [Protół posiedzenia rady Tarnowskich Gór] (1740) 404
141. Stanisław Konarski, [List do Józefa Sapiehy] (1740) 405
142. [Tytulatura kancelarii królewskiej] (1745) 407
143. [Protokół posiedzenia cechu] (1748) 409
144. Marcin Matuszewicz, Diariusz życia mego (od 1754) 410
145. [Protokół z posiedzenia cechu] (1755) 415
146. Benedykt Chmielowski, Nowe Ateny (1756) 417
147. Mowa posła na sejmie (ok. 1760) 425
148. [Akt kupna – sprzedaży] (1763) 426
149. Stanisław Konarski, List do szlachty sejmikowej (1764) 427
150. Józef Andrzej Załuski, Objaśnienie błędami zabobonów zarażonych (1766) 429
151. [Ignacy Krasicki], [Artykuł o sposobach wydoskonalenia języka] (1766) 432
152. Franciszek Bohomolec, Ceremoniant (1767) 434
153. Jakub Lanhans, [Dziennik podróży] (1768) 438
154. Tadeusz Krusiński [J. E. Minasowicz], Pragmatografia de legitimo usu… (1769) 441
155. Wiadomość ciekawa (1769) 443
156. [Ogłoszenie] (1774) 447
157. [Protokół posiedzenia cechu] (1777) 448
158. Franciszek Dionizy Kniaźnin, Erotyki (1779) 451
159. Respons pewnej damy… (1779) 454
160. Onufry Kopczyński, O pisaniu głosek (1780) 456
161. Franciszek Zabłocki, Fircyk w zalotach (1781) 458
162. Julian Antonowicz, Mowa z okoliczności uroczystego obchodu… (1783) 463
163. [Wiadomości prasowe] (1784) 466
164. Kwit z podymnego (1784) 468
165. Adam Naruszewicz, Diariusz podróży Najjaśniejszego Stanisława Augusta… (1784) 469
166. Ks. Laskowski, [Mowa powitalna] (1784) 473
167. Stanisław Trembecki, Gość w Heilsbergu (1784) 474
168. Regulamen egzercerunku… (1786) 477
169. Stanisław Staszic, Edukacja (1787) 480
170. [Księga cudów i intencji mszalnych] (1788–1802) 484
171. Józef Kossakowski, Ksiądz pleban (1788) 486
172. Ustawa rządowa […] 3 maja (1791) 488
173. Michał Potulicki, Dziennik na rok 1794 (1794) 489
174. [Ogłoszenia i listy gończe] (1794) 492
175. Odezwa Komisji Porządkowej Powiatu Grodzieńskiego (1794) 496
176. Zarządzenie Komisji Porządkowej Powiatu Grodzieńskiego (1794) 498
177. Hugo Kołłątaj, Uwagi nad snami… (1796) 500
178. Stanisław Szymański, Wzory biletów, listów… (1797) 503
179. Pieśń wasalów pruskich (1798) 506
180. List miejski (1799) 507
181. Uwaga nad czuciem jestestwa (początek XIX w.) 509
182. Franciszek Jelski, [List do Kajetany Oskierczyny] (1802) 510
183. Przegnanie Niemców z Warszawy (1806) 512
184. Franciszek Karpiński, Psalm 50 (1806) 513
185. Julian Antonowicz, Kazanie (1807) 515
186. Onufry Kopczyński, Prawidła przystoyności… (1810) 519
187. [Obwieszczenia urzędowe] (1810) 522
188. Kajetana Oskierczyna, [List do Mikołaja Gadomskiego] (1811) 523
189. [Mianowanie na stopień oficerski] (1812) 524
190. Ignacy Lubicz Czerwiński, Skazówka listowa… (1812) 525
191. Jan Śniadecki, O języku narodowym w matematyce (1813) 527
192. Jan Śniadecki, O języku polskim (1814) 530
193. Julian Antonowicz, Dziennik nauczyciela domowego (1814–1823) 534
194. Zbiór komendnych wyrazów (1815) 537
195. L. Gaultier, St. Borodzicz, Rysy charakterystyczne złego wychowania (1817) 539
196. Obwieszczenia (1818) 541
197. [Ogłoszenie prasowe] (1818) 542
198. Zapozew edyktalny (1818) 543
199. Józef Mroziński, Oblężenie i obrona Saragossy… (1819) 544
200. [Ogłoszenia] (1820) 547
201. Alojzy Feliński, Barbara Radziwiłłówna (1820) 551
202. Adam Mickiewicz, Lilie (1822) 553
203. J. Hautepierre, Wojciech Sitkiewicz, Sztuka pisania listów (1822) 557
204. Ignacy Bobiatyński, O nabijaniu sztućca (1823) 559
205. Józef Mroziński, Odpowiedź na […] recenzję (1824) 560
206. [Ogłoszenia prasowe] (1824) 565
207. [Mianowanie na stopień oficerski] (1812) 566
208. Kwit Magazynu Drewnego (1826) 567
209. Adam Mickiewicz, Sonety krymskie (1826) 568
210. Hieronim Kajsiewicz, [Ćwiczenie studenckie] (1829) 570
211. Jan Nepomucen Kamiński, Czy nasz język jest filozoficzny? (1830) 572
212. Kajetana Oskierczyna, [Polecenie wypłaty] (1830) 575
213. Doniesienia (1831) 576
214. [Ogłoszenia prasowe] (1831) 577
215. Emilia Plater, [Oświadczenie] (1831) 578
216. Aleksander Fredro, Zemsta (1834) 579
217. Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz (1834) 581
218. O C. K. szybko-wozie… (1835) 586
219. Juliusz Słowacki, Testament mój (1839/1840) 587
220. Podział pierścienia Saturnowego (1839) 590
221. Michał Starzewski, [Traktat o szermierce] (ok. 1840) 590
222. Juliusz Słowacki, Beniowski (1841) 593
223. Wieści z teatru (1841) 596
224. L. Wo…ski, [Recenzja teatralna] (1841) 597
225. [Wiadomości prasowe] (1841) 597
226. Juliusz Słowacki, Anioły stoją na rodzinnych polach... (1841) 598
227. Hieronim Kajsiewicz, O rządach Opatrzności. Kazanie… (1842) 599
228. [Adres posłów polskich do króla Prus] (1843) 601
229. Michał Korzeniowski, Nowy sekretarz powszechny… (1843) 602
230. [Ogłoszenie] (1843) 604
231. Roztrząsanie sumienia (1845) 604
232. Zygmunt Krasiński, [List do Izabelli Sanguszkowej] (1846) 607
223. [Ludwik Mierosławski], Regulamin piechoty, kawalerii i artylerii… (1846) 609
234. Juliusz Słowacki, Wielcyśmy byli i śmieszniśmy byli... (1846) 611
235. Kornel Ujejski, Pieśni Salomona (1846) 613
236. Stanisław Jachowicz, Rozmowy matki z Józią (1846) 617
237. Kornel Ujejski, Kwiaty bez woni (1848) 619
238. [Anegdota] (1848) 623
239. Władysław Majewski, [Notatki z wykładu Chemia i technologia] (1848–1850) 623
240. Uwiadomienie (1848) 627
241. [Teksty prasowe] (1849) 628
242. [Nekrologi z prasy poznańskiej] (1850) 631