ebook Medycyna Rodzinna Bożydar Latkowski, Witold Lukas, Maciej Godycki-Ćwirko

Spis treści ebooka Medycyna Rodzinna

Przedmowa XII

1. Podstawy medycyny rodzinnej 1

1.1. Zarys historii podstawowej opieki zdrowotnej w Polsce – Maciej Godycki-Ćwirko, Adam Windak, Katarzyna Kosiek 1
1.1.1. Ewolucja lecznictwa otwartego do 1918 roku 1
1.1.2. Lecznictwo otwarte w latach 1918–1939 2
1.1.3. Otwarta opieka zdrowotna w latach 1945–1989 3
1.1.4. Rozwój koncepcji instytucji lekarza rodzinnego w Polsce 4

1.2. Pryncypia medycyny rodzinnej – Adam Windak, Maciej Godycki-Ćwirko 6
1.2.1. Koncepcja wszechstronnej medycyny 6
1.2.2. Kompetencje lekarza rodzinnego 8
1.2.3. Sześć podstawowych zasad dyscypliny 10
Pytania kontrolne 11

2. Lekarz rodzinny w systemie opieki zdrowotnej 13

2.1. Uwarunkowania stanu zdrowia – Jacek R. Łuczak 13
2.1.1. Stan zdrowia społeczeństwa polskiego 13
2.1.2. Czynniki warunkujące stan zdrowia 15
2.1.3. Rola lekarza rodzinnego w kształtowaniu stanu zdrowia społeczeństwa 19

2.2. Współpraca z władzami regionu oraz innymi środowiskami zawodowymi – Jarosław Pinkas, Agnieszka Jankowska-Zduńczyk 21
2.2.1. Zasady organizacji opieki społecznej w Polsce 21
2.2.2. Rola lekarza rodzinnego w zakresie komunikowania pacjenta z placówkami pomocy społecznej 26
2.2.3. Współpraca lekarza rodzinnego z samorządem terytorialnym 27
Pytania kontrolne 28

3. Przygotowanie lekarza rodzinnego 29

3.1. Charakterystyka specjalizacji – Witold Lukas, Elżbieta Mizgała-Izworska 29
3.1.1. Struktura programu specjalizacji 29
3.1.2. Rola kierownika specjalizacji 31

3.2. Kształcenie w praktyce lekarza rodzinnego – Witold Lukas, Zbigniew J. Król 32
3.2.1. Cele kształcenia 32
3.2.2. Zalecane zasady doboru lekarza rodzinnego-nauczyciela do szkoleń w praktyce 33
3.2.3. Sposób doboru lekarza rodzinnego-nauczyciela oraz rezydenta-ucznia 34
3.2.4. Lista podstawowych cech i zasad funkcjonowania praktyki lekarza rodzinnego 38
3.2.5. Lista zagadnień związanych z organizacją praktyki lekarza rodzinnego i zarządzaniem nią 39
3.2.6. Lista praktycznych umiejętności dotyczących opieki nad pacjentem 40
3.2.7. Zasady praktycznego kształcenia rezydenta 41
Pytania kontrolne 42
Piśmiennictwo 42

4. Charakterystyka praktyki lekarza rodzinnego 43

4.1. Organizacja praktyki lekarza rodzinnego i zarządzanie nią – Maciej Godycki-Ćwirko, Katarzyna Kosiek 43
4.1.1. Praktyka 43
4.1.2. Osoby 43
4.1.3. Rzeczy 47
4.1.4. Finanse 50
4.1.5. Informacja 51
4.1.6. Czas 52
4.1.7. Opieka 54

4.2. Akredytacja jakości praktyk lekarzy rodzinnych – Jan Leszek Wolańczyk 56
4.2.1. Co to jest akredytacja jakości? 56
4.2.2. Akredytacja jakości na świecie 57
4.2.3. Dlaczego taka akredytacja, a nie ISO 58
4.2.4. Krótka historia programu akredytacji w Polsce 58
4.2.5. Standardy akredytacyjne 60
4.2.6. Wizytatorzy 64
4.2.7. Procedury akredytacyjne 65
Pytania kontrolne 67
Piśmiennictwo 67

5. Opieka lekarza rodzinnego nad pacjentem w kontekście rodziny 69

5.1. Rola rodziny w zdrowiu i chorobie – Bogusława Franek 69
5.1.1. Systemowe rozumienie rodziny 69
5.1.2. Cykl życia rodziny 70
5.1.3. Wpływ rodziny na proces chorowania 71
5.1.4. Wpływ choroby przewlekłej na sytuację rodziny 72

5.2. Badania przesiewowe – Sławomir Chlabicz 73
5.2.1. Charakterystyka badań przesiewowych 73
5.2.2. Programy badań przesiewowych i ich rodzaje 74
5.2.3. Pożądane cechy testów przesiewowych 75
5.2.4. Kryteria oceny testu przesiewowego 75
5.2.5. Korzyści i ryzyko związane z zastosowaniem badań przesiewowych 76
5.2.6. Testy przesiewowe do wykrywania schorzeń u dzieci i młodzieży 77
5.2.7. Testy przesiewowe u kobiet w ciąży 78
5.2.8. Testy przesiewowe do wykrywania chorób nowotworowych u osób dorosłych 78
5.2.9. Testy przesiewowe u osób dorosłych do wykrywania chorób nienowotworowych 80

5.3. Orzecznictwo lekarskie – Konstanty Radziwiłł 81
5.3.1. Informacje ogólne 81
5.3.2. Orzekanie w sprawach dotyczących ubezpieczenia społecznego 82
5.3.3. Orzekanie w sprawach dotyczących zatrudnienia i nauki 84
5.3.4. Orzekanie w sprawach dotyczących kierowania pojazdami 85
5.3.5. Orzekanie na potrzeby sądów 85
5.3.6. Orzekanie w pozostałych sprawach 86
Piśmiennictwo 86

5.4. Opieka nad dzieckiem – Agnieszka Jankowska-Zduńczyk 86
5.4.1. Definicja 86
5.4.2. Charakterystyka populacji dzieci 87
5.4.3. Opieka nad dzieckiem 89
5.4.4. Profilaktyka 90
Piśmiennictwo 92

5.5. Osoba niepełnosprawna – Małgorzata Prędka 93
5.5.1. Definicje i orzecznictwo 93
5.5.2. Rola rodziny w postępowaniu z osobą niepełnosprawną 95
5.5.3. Rehabilitacja zawodowa 95
5.5.4. Rehabilitacja społeczna 96
5.5.5. Rehabilitacja lecznicza 96
5.5.6. Rola lekarza w postępowaniu z osobą niepełnosprawną 96
5.5.7. Podsumowanie 97
Pytania kontrolne 97

6. Jakość opieki medycznej 99

6.1. Jakość opieki – Tomasz Tomasik, Adam Windak 99
6.1.1. Podstawowe pojęcia i definicje 99
6.1.2. Cykl poprawy jakości 100
6.1.3. Metody zapewnienia jakości 105
6.1.4. Ustawiczny rozwój zawodowy lekarzy rodzinnych 108
Pytania kontrolne 109
Piśmiennictwo 109

6.2. Elementy EBM – Roman Topór-Mądry, Tomasz Bochenek 110
6.2.1. Co to jest EBM? 110
6.2.2. Praktykowanie EBM 110
6.2.3. Metodyka EBM 111
6.2.4. Podsumowanie EBM 119
Pytania kontrolne 120

6.3. Farmakoekonomika i ocena technologii medycznych – Tomasz Bochenek, Roman Topór-Mądry 120
6.3.1. Farmakoekonomika 120
6.3.2. Rodzaje kosztów 121
6.3.3. Rodzaje analiz farmakoekonomicznych 121
6.3.4. Analizy farmakoekonomiczne „krok po kroku” 123
6.3.5. Praktyczne zastosowania analiz farmakoekonomicznych i HTA 125
Pytania kontrolne 126
Piśmiennictwo 126

7. Psychologia na potrzeby lekarza rodzinnego – Ewa Wojtyna 127

7.1. Wybrane problemy i zaburzenia psychiczne w okresie adolescencji 127
7.1.1. Wprowadzenie 127
7.1.2. Wybrane psychologiczne aspekty dojrzewania 128
7.1.3. Adolescent w systemie rodzinnym – implikacje dla lekarza rodzinnego 129
7.1.4. Wybrane problemy i zaburzenia psychiczne – rola lekarza rodzinnego w diagnozie i leczeniu 132

7.2. Wybrane problemy i zaburzenia psychiczne w okresie dorosłości 138
7.2.1. Psychologiczny aspekt wyzwań okresu dorosłości 138
7.2.2. Zaburzenia związane ze stresem i zaburzenia depresyjno-lękowe 139
7.2.3. Nadużywanie substancji psychoaktywnych, leczniczych i suplementów 144
7.2.4. Zachowania zdrowotne 146
7.2.5. Objawy psychiczne jako skutek problemów somatycznych i efekt zażywanych leków 147
7.2.6. Korzyści wtórne z choroby 147
Pytania kontrolne 148
Piśmiennictwo 148

8. Etyka w praktyce lekarza rodzinnego – Maciej Godycki-Ćwirko, Witold Lukas 149

8.1. Wartości, zasady i postawy etyczne 149

8.2. Tajemnica lekarska 151

8.3. Prawa i odpowiedzialność pacjenta 151
8.3.1. Prawa pacjenta 151
8.3.2. Odpowiedzialność pacjenta 153
Pytania kontrolne 153

9. Informatyzacja w podstawowej opiece zdrowotnej – Rafał Kacorzyk 155

9.1. Wprowadzenie 155

9.2. Informatyzacja praktyki podstawowej opieki zdrowotnej 155

9.3. Ochrona danych osobowych 157

9.4. Telemedycyna 158

9.5. Narzędzia informatyczne wspierające lekarza 159
Pytania kontrolne 160
Piśmiennictwo 160

10. Stany zagrożenia życia w praktyce lekarza rodzinnego – Wojciech Gaszyński 161

10.1. Reanimacja i resuscytacja 161
10.1.1. Definicje 161

10.2. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa 161
10.2.1. Podstawowe zabiegi podtrzymywania życia (ABC) 161
10.2.2. Utrzymanie drożności górnych dróg oddechowych 162
10.2.3. Rozpoczęcie sztucznego oddychania 162
10.2.4. Błędy i niebezpieczeństwa związane z wentylacją 164

10.3. Podjęcie masażu serca – uciskanie klatki piersiowej 165
10.3.1. Pośredni masaż serca 165

10.4. Defibrylacje (mechaniczna i elektryczna) 166
10.4.1. Postępowanie w przypadku resuscytacji dzieci poniżej 8. roku życia (pediatric basic life support, BLS-P) 168

10.5. Wytyczne Polskiej i Europejskiej Rady Resuscytacji 169
10.5.1. A (airway) – utrzymywanie drożności górnych dróg oddechowych 169
10.5.2. B (breathing) – rozpoczęcie sztucznego oddychania 169
10.5.3. C (circulation) – podjęcie masażu serca 169
10.5.4. D (drugs) – farmakoterapia 170
10.5.5. E (electrocardiography) – elektrokardiografia 172
10.5.6. F (fibrillation) – defibrylacja 172
10.5.7. Czynniki mogące zwiększać szanse przeżycia pacjenta 173

10.6. Ostra duszność krtaniowa 173

10.7. Farmakoterapia w niestabilnej chorobie niedokrwiennej serca i zawale mięśnia sercowego 175
10.7.1. Farmakoterapia w niestabilnej chorobie niedokrwiennej serca 175
10.7.2. Farmakoterapia w zawale mięśnia sercowego (MONA) 175
10.7.3. Leki stosowane w niestabilnej chorobie niedokrwiennej i zawale mięśnia sercowego 175

10.8. Wyposażenie gabinetu lekarza rodzinnego w zakresie resuscytacji krążeniowo-oddechowej 176
10.8.1. Sprzęt 176
10.8.2. Leki 176
Pytania kontrolne 176

11. Choroby serca i nadciśnienie – Jan Henryk Goch, Aleksander Goch 177

11.1. Choroba niedokrwienna serca 177
11.1.1. Informacje ogólne 177
11.1.2. Podział kliniczny choroby niedokrwiennej serca 178
11.1.3. Diagnostyka i leczenie stabilnej dławicy piersiowej 179
11.1.4. Ostry zespół wieńcowy z uniesieniem odcinka ST – zawał serca z uniesieniem ST (STEMI) 180
11.1.5. Ostry zespół wieńcowy bez uniesienia odcinka ST – zawał serca bez uniesienia ST (NSTEMI) 181
11.1.6. Niestabilna dusznica bolesna 182
11.1.7. Zawał prawej komory serca 182
11.1.8. Powikłania ostrych zespołów wieńcowych 182
11.1.9. Postępowanie po przebyciu ostrego zespołu wieńcowego 188

11.2. Diagnostyka różnicowa bólów w klatce piersiowej 188
11.2.1. Rozwarstwienie aorty (tętniak rozwarstwiający aorty) typu A (rozwarstwienie obejmuje aortę wstępującą) i B (rozwarstwienie nie obejmuje aorty wstępującej) 188
11.2.2. Zapalenia osierdzia 188
11.2.3. Bóle opłucnowe 189
11.2.4. Zatorowość płucna 189
11.2.5. Bóle mięśniowo-stawowe 189
11.2.6. Choroba refluksowa przełyku 189
11.2.7. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy 190
11.2.8. Choroby wątroby i dróg żółciowych 190

11.3. Zapalenie mięśnia sercowego i wsierdzia 190
11.3.1. Gorączka reumatyczna 190
11.3.2. Pierwotne zapalenie mięśnia sercowego 190
11.3.3. Infekcyjne zapalenie wsierdzia (IZW) 191

11.4. Kardiomiopatie 192
11.4.1. Kardiomiopatie pierwotne 192
11.4.2. Kardiomiopatie wtórne 194

11.5. Wady serca 194
11.5.1. Wrodzone wady serca 194
11.5.2. Nabyte wady serca 195

11.6. Zaburzenia rytmu i przewodzenia 198
11.6.1. Zaburzenia rytmu 198
11.6.2. Zaburzenia przewodzenia 204

11.7. Choroby osierdzia 204
11.7.1. Ostre zapalenie osierdzia 204
11.7.2. Zaciskające zapalenie osierdzia 205
11.7.3. Tamponada serca 205

11.8. Choroby serca u kobiet w ciąży 205

11.9. Niewydolność serca 206

11.10. Nadciśnienie tętnicze 208
11.10.1. Nadciśnienie tętnicze pierwotne 208
11.10.2. Nadciśnienie tętnicze wtórne 211
11.10.3. Leczenie nadciśnienia tętniczego 213
Pytania kontrolne 220

12. Choroby układu oddechowego oraz problemy alergologiczne w praktyce lekarza rodzinnego 221

12.1. Zakażenia układu oddechowego – Iwona Grzelewska-Rzymowska 221
12.1.1. Zapalenie płuc (pneumonia) 221
12.1.2. Ostre zapalenie oskrzeli 228

12.2. Przewlekła obturacyjna choroba płuc – Paweł Górski, Iwona Grzelewska-Rzymowska 229
12.2.1. Fenotypy przewlekłej obturacyjnej choroby płuc 233
12.2.2. Przewlekła obturacyjna choroba płuc jako choroba wielonarządowa 233
12.2.3. Całościowa, zindywidualizowana ocena POChP 234
12.2.4. Postępowanie lecznicze 236
12.2.5. Zaostrzenia przewlekłej obturacyjnej choroby płuc 243
Pytania kontrolne (do podrozdz. 12.1 i 12.2) 244

12.3. Astma – Paweł Górski, Iwona Grzelewska-Rzymowska 244
12.3.1. Fenotypy astmy 247
12.3.2. Ocena stopnia ciężkości astmy 248
12.3.3. Ocena kontroli astmy 248
12.3.4. Długotrwałe leczenie astmy 249
12.3.5. Astma ciężka (oporna na leczenie) 252
12.3.6. Zaostrzenia astmy 253
12.3.7. Astma z nadwrażliwością na ASA (aspirynę) i inne niesteroidowe leki przeciwzapalne 254
12.3.8. Astma a ciąża 254
12.3.9. Zespół nakładania astma–POChP 255
Pytania kontrolne 256

12.4. Ostry napad astmy – Paweł Górski 256
Pytania kontrolne 258

12.5. Wstrząs anafilaktyczny – Paweł Górski 258
Pytania kontrolne 259

12.6. Odma opłucnowa – Adam Antczak, Adam Białas, Paweł Górski 259
12.6.1. Odma pourazowa 259
12.6.2. Odma samoistna 259
Pytania kontrolne 260

12.7. Rak płuca – Iwona Grzelewska-Rzymowska 261
Pytania kontrolne 267

12.8. Choroby śródmiąższowe płuc – Wojciech J. Piotrowski 267
12.8.1. Wybrane choroby śródmiąższowe 269
12.8.2. Zadania lekarza rodzinnego 273
Pytania kontrolne 273

12.9. Alergiczny nieżyt nosa – Piotr Kuna, Marta Kołacińska-Flont 273

12.10. Atopowe i kontaktowe zapalenie skóry – Piotr Kuna, Marta Kołacińska-Flont 279

12.11. Pokrzywki i obrzęk naczynioruchowy – Piotr Kuna, Marta Kołacińska-Flont 283
Pytania kontrolne (do podrozdz. 12.9–12.11) 286

12.12. Obturacyjny bezdech senny w praktyce lekarza rodzinnego – Maciej Król, Dariusz Nowak 286
Pytania kontrolne 289

13. Podstawy onkologii – Piotr Potemski 291

13.1. Profilaktyka pierwotna i wtórna 292
13.1.1. Profilaktyka pierwotna 292
13.1.2. Profilaktyka wtórna 293

13.2. Najczęstsze objawy wskazujące na konieczność wdrożenia diagnostyki w kierunku choroby nowotworowej 294
13.2.1. Nieprawidłowe krwawienia 294
13.2.2. Niegojące się owrzodzenia skóry lub błon śluzowych 294
13.2.3. Zmiany barwnikowe, które zmieniają swój wygląd lub powiększają się 294
13.2.4. Chrypka 294
13.2.5. Kaszel 294
13.2.6. Niedokrwistość 295
13.2.7. Zaburzenia czynności przewodu pokarmowego 295
13.2.8. Objawy dyspeptyczne 295
13.2.9. Zaburzenia połykania 295
13.2.10. Objawy dysuryczne 295
13.2.11. Utrata ciężaru ciała, przewlekła gorączka, osłabienie 295
13.2.12. Ból 295
13.2.13. Guz 295

13.3. Zasady postępowania w wybranych objawach i stanach towarzyszących chorobie nowotworowej 295
13.3.1. Ból 296
13.3.2. Duszność 300
13.3.3. Gorączka 300
13.3.4. Infekcje 300
13.3.5. Krwawienie 301
13.3.6. Niedokrwistość 301
13.3.7. Biegunka 301
13.3.8. Obrzęki 302
13.3.9. Powikłania zakrzepowo-zatorowe 302
13.3.10. Oliguria 302
13.3.11. Niedrożność przewodu pokarmowego 302
13.3.12. Stany psychiatryczne 303
13.3.13. Zespół ciasnoty śródczaszkowej (obrzęk mózgu) 303
13.3.14. Zespół żyły głównej górnej 303
13.3.15. Hiperkalcemia 303

13.4. Postępowanie u chorych z wybranymi objawami niepożądanymi leczenia przeciwnowotworowego 303
13.4.1. Powikłania hematologiczne 303
13.4.2. Nudności i wymioty 304
13.4.3. Zapalenie błon śluzowych jamy ustnej i przewodu pokarmowego 304
13.4.4. Uszkodzenie układu krążenia 305

13.5. Badania kontrolne po zakończonym leczeniu onkologicznym 305
13.5.1. Rak piersi 305
13.5.2. Rak jelita grubego 305
13.5.3. Rak płuca 305
13.5.4. Rak gruczołu krokowego 305
Pytania kontrolne 306

14. Choroby układu pokarmowego w praktyce lekarza rodzinnego – Maciej Gonciarz, Zbigniew Gonciarz 307

14.1. Objawy chorobowe ze strony górnego odcinka przewodu pokarmowego 307
14.1.1. Zgaga (łac. pyrosis) 307
14.1.2. Choroba refluksowa (GERD) 307
14.1.3. Dysfagia 307
14.1.4. Zaburzenia motoryki przełyku 308
14.1.5. Zakażenie bakteriami Helicobacter pylori 309
14.1.6. Profilaktyka uszkodzeń przewodu pokarmowego wywołanych niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (NLPZ) 309
14.1.7. Rak przełyku 310
14.1.8. Zapalenia żołądka 310
14.1.9. Wrzód trawienny żołądka i dwunastnicy 311
14.1.10. Rak żołądka 312

14.2. Choroby jelita cienkiego 312
14.2.1. Choroba trzewna (celiakia) 312
14.2.2. Wrażliwość na gluten niezwiązana z celiakią 313
14.2.3. Alergie pokarmowe i nietolerancje pokarmowe 313
14.2.4. Niedokrwienie jelit 313
14.2.5. Zespół przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego 314
14.2.6. Guzy jelita cienkiego 314

14.3. Objawy chorobowe ze strony dolnego odcinka przewodu pokarmowego 314
14.3.1. Biegunka 314
14.3.2. Choroby czynnościowe jelit 315
14.3.3. Choroby jelita grubego 315

14.4. Choroby wątroby 320
14.4.1. Interpretacja laboratoryjnych testów wątrobowych 320
14.4.2. Ocena zdolności syntetyzujących hepatocytów 321
14.4.3. Badania wskazujące na etiologię chorób wątroby 321
14.4.4. Zapalenia wątroby 322
14.4.5. Metaboliczne choroby wątroby 324
14.4.6. Alkoholowe choroby wątroby 325
14.4.7. Niealkoholowe stłuszczeniowe choroby wątroby (non-alcoholic fatty liver disease, NAFLD) 326
14.4.8. Autoimmunologiczne choroby wątroby 326
14.4.9. Polekowe uszkodzenia wątroby (drug induced liver injury, DILI) 328
14.4.10. Marskość wątroby 328
14.4.11. Choroby naczyniowe wątroby 331
14.4.12. Zmiany ogniskowe wątroby 332
14.4.13. Pierwotne nowotwory złośliwe wątroby 333

14.5. Choroby dróg żółciowych 334
14.5.1. Kamica żółciowa 334
14.5.2. Kamica pęcherzyka żółciowego 334
14.5.3. Ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego 335
14.5.4. Przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego 335
14.5.5. Kamica przewodowa 335

14.6. Choroby trzustki 336
14.6.1. Ostre zapalenie trzustki (OZT) 336
14.6.2. Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) 337
14.6.3. Autoimmunologiczne zapalenie trzustki (AZT) 337
14.6.4. Rak trzustki 337
Pytania kontrolne 338

15. Problemy pediatryczne w praktyce lekarza rodzinnego 339

15.1. Opieka nad noworodkiem – Urszula Godula-Stuglik 339
15.1.1. Pielęgnacja skóry i kikuta pępowiny 340
15.1.2. Odrębności badania przedmiotowego noworodka 341
15.1.3. Żywienie noworodka 343
15.1.4. Szczepienia u noworodków – obowiązki lekarza rodzinnego 347
15.1.5. Najczęstsze problemy zdrowotne noworodka 347
15.1.6. Noworodek matki HIV (+) 354
15.1.7. Postępowanie z noworodkiem z letalną wadą rozwojową (zgodnie z zasadami Deklaracji Helsińskiej i Dyrektywą Unii Europejskiej) 355
15.1.8. Wizyta patronażowa 355

15.2. Wybrane aspekty relacji lekarz–rodzice–dziecko – Witold Lukas, Aleksandra Oleksiak 356
15.2.1. Podejmowanie decyzji o udaniu się do lekarza 358
15.2.2. Wzajemne oddziaływanie – budowanie kontaktu 360
15.2.3. Definiowanie problemu zdrowotnego pacjenta 363
15.2.4. Wyjaśnienie sytuacji zdrowotnej pacjenta 366
15.2.5. Ustalenie zakresu zgodności poglądów i planu działania (sformułowanie zaleceń lekarskich) 366

15.3. Ocena rozwoju psychoruchowego niemowlęcia i małego dziecka – Witold Lukas, Elżbieta Mizgała-Izworska 367
15.3.1. Podstawowe prawa rozwoju dziecka 367
15.3.2. Metody oceny rozwoju psychoruchowego dostępne w praktyce lekarza rodzinnego 368
15.3.3. Czynniki wpływające negatywnie na prawidłową ocenę rozwoju psychoruchowego 368
15.3.4. Funkcjonalna diagnostyka rozwojowa jako ocena kompleksowa rozwoju dziecka 369
15.3.5. Badanie niemowlęcia według Vojty 375

15.4. Ocena rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka w wieku od 3 do 18 lat – Maria Rybakowa 379
15.4.1. Wskaźniki prawidłowego wzrastania i dojrzewania 379
15.4.2. Rozwój psychiczny w okresie wczesnego dzieciństwa, szkolnym i pokwitania – metody oceny 397

15.5. Żywienie dzieci zdrowych – Janusz Książyk 398
15.5.1. Żywienie dzieci w 1. roku życia 398
15.5.2. Żywienie dzieci w 2.–3. roku życia 400
Piśmiennictwo 401

15.6. Prewencja w wieku rozwojowym – Witold Lukas 403
15.6.1. Zapobieganie krzywicy 403
15.6.2. Zapobieganie próchnicy 408
15.6.3. Profilaktyczne badanie lekarskie populacji w wieku rozwojowym – Mirosław Ruciński 412
Piśmiennictwo 418

15.7. Szczepienia ochronne w praktyce lekarza rodzinnego – Honorata Błaszczyk 418
15.7.1. Podstawy prawne wykonywania szczepień ochronnych 418
15.7.2. Organizacja punktu szczepień 420
15.7.3. Ogólne zasady wykonywania szczepień 421
15.7.4. Realizacja szczepień ochronnych w sytuacjach szczególnych 423
15.7.5. Objawy niepożądane i przeciwwskazania do szczepień 425
Piśmiennictwo 426

15.8. Częstość występowania chorób wieku dziecięcego – Urszula Godula-Stuglik 427
15.8.1. Ostre epizody w codziennej praktyce ambulatoryjnej 427
15.8.2. Wybrane choroby uwarunkowane genetycznie i choroby metaboliczne 431
15.8.3. Choroby przewlekłe 433

15.9. Dziecko z gorączką – codzienny gość w poradni i szpitalnym oddziale ratunkowym – Jacek Grygalewicz 438
15.9.1. Gorączka – definicja i charakter zjawiska 438
15.9.2. Pirogeneza 438
15.9.3. Gorączka u dzieci – występowanie 440
15.9.4. Stan gorączkowy – komponenty 440
15.9.5. Bardzo wysoka gorączka i hipertermia 440
15.9.6. Gorączka: granica bezpieczeństwa 441
15.9.7. Gorączka jako sojusznik 441
15.9.8. Postępowanie przeciwgorączkowe 441
15.9.9. Miejsca i sposoby mierzenia ciepłoty ciała u dzieci 443
15.9.10. Gorączka niejasnego pochodzenia u dzieci (fever of unknown origin, FUO, fever without source, FWS) 443
15.9.11. Gorączki okresowe 445
Piśmiennictwo 446

15.10. Symptomatologia i leczenie chorób układu oddechowego – Andrzej Radzikowski, Aleksandra Banaszkiewicz 447
15.10.1. Patofizjologia i leczenie objawowe zakażeń dróg oddechowych 447
15.10.2. Podstawy racjonalnej antybiotykoterapii w zakażeniach dróg oddechowych 453

15.11. Symptomatologia najczęściej występujących chorób układu pokarmowego – Jerzy Socha 461
15.11.1. Wymioty 461
15.11.2. Bóle brzucha 461
15.11.3. Biegunka 463
15.11.4. Nieswoiste zapalenie jelit 464
15.11.5. Zaparcia 465
15.11.6. Żółtaczka 465
15.11.7. Ostra i przewlekła niewydolność wątroby 467
15.11.8. Niedożywienie 467

15.12. Diagnostyka i leczenie chorób układu krążenia w wieku rozwojowym – Lesław Szydłowski, Maria Popczyńska-Marek 469
15.12.1. Fizjologiczne odrębności układu krążenia w wieku rozwojowym 469
15.12.2. Symptomatologia wad i chorób serca 472
15.12.3. Badania pomocnicze w podstawowej diagnostyce układu krążenia 473
15.12.4. Postępowanie doraźne w stanach naglących pochodzenia kardiogennego 478
15.12.5. Udział i rola lekarza rodzinnego w kompleksowym leczeniu wad i chorób serca u dzieci 484

15.13. Wybrane problemy z zakresu hematologii – Danuta Sońta-Jakimczyk 486
15.13.1. Podział niedokrwistości 486
15.13.2. Podstawowe badania laboratoryjne 486
15.13.3. Niedokrwistości niedoborowe 486
15.13.4. Zwiększony rozpad krwinek czerwonych (niedokrwistość hemolityczna) 488
15.13.5. Sferocytoza wrodzona 488
15.13.6. Hemoglobinopatie 488
15.13.7. Skazy krwotoczne 489
15.13.8. Białaczki i chłoniaki złośliwe 493
15.13.9. Powiększone węzły chłonne 495

15.14. Wybrane problemy endokrynologiczne – Maria Rybakowa 497
15.14.1. Opóźnione wzrastanie 498
15.14.2. Choroby tarczycy u dzieci i młodocianych 501
15.14.3. Zaburzenia odżywiania 504
15.14.4. Wrodzony przerost nadnerczy 508
15.14.5. Choroba i zespół Cushinga 509

15.15. Reumatologia wieku rozwojowego – Lidia Rutkowska-Sak 510
15.15.1. Gorączka reumatyczna 510
15.15.2. Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS) 511
15.15.3. Młodzieńcze zapalenie skórno-mięśniowe (MZSM) 514
15.15.4. Toczeń rumieniowaty układowy (TRU) 515
15.15.5. Twardzina 516
15.15.6. Zapalenia naczyń 517
Piśmiennictwo 519

15.16. Pediatria metaboliczna na potrzeby lekarza rodzinnego – Ewa Pronicka 519
15.16.1. Rola i zasady konsultacji metabolicznej w pracy lekarza rodzinnego 522
15.16.2. Formy konsultacji metabolicznej 524
15.16.3. Szczegółowa symptomatologia wad metabolizmu 525

15.17. Problemy nastolatków i młodocianych w praktyce lekarza rodzinnego – Maria Rybakowa 527
15.17.1. Układ hormonalny w okresie pokwitania i dojrzewania 528
15.17.2. Konstytucyjne opóźnienie wzrostu i rozwoju 529
15.17.3. Zaburzenia miesiączkowania u dziewcząt 530
15.17.4. Hirsutyzm 531
15.17.5. Ginekomastia 531
15.17.6. Psychospołeczne zaburzenia wieku młodzieńczego i ich profilaktyka 531

15.18. Wybrane zagadnienia z nefrologii dziecięcej w praktyce lekarza rodzinnego – Danuta Zwolińska 533
15.18.1. Podstawowe badania w diagnostyce chorób układu moczowego 533
15.18.2. Wskaźniki funkcji nerek 536
15.18.3. Diagnostyka radiologiczna chorób układu moczowego 536
15.18.4. Zakażenie układu moczowego u dzieci 537
15.18.5. Kamica układu moczowego 545
15.18.6. Moczenie nocne 548
15.18.7. Kłębuszkowe zapalenie nerek (KZN) 554
15.18.8. Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek (OKZN) 554
15.18.9. Nefropatia IgA 555
15.18.10. Zewnątrzwłośniczkowe kłębuszkowe zapalenie nerek 556
15.18.11. Błoniaste kłębuszkowe zapalenie nerek (nefropatia błoniasta) 557
15.18.12. Błoniastorozplemowe kłębuszkowe zapalenie nerek (mezangiokapilarne kłębuszkowe zapalenie nerek) 558
15.18.13. Zespół nerczycowy (ZN) 559
15.18.14. Ostre uszkodzenie nerek (acute kidney injury, AKI) 563
15.18.15. Przewlekła choroba nerek (PChN) 567
Piśmiennictwo 569

15.19. Wady postawy. Skrzywienia kręgosłupa – Ireneusz M. Kowalski 570
Piśmiennictwo 586

15.20. Problemy chirurgii dziecięcej – Józef Dzielicki, Wojciech Korlacki 587
15.20.1. Rany 587
15.20.2. Zakażenia tkanek miękkich 590
15.20.3. Złamania kości 592
15.20.4. Stłuczenia, skręcenia i zwichnięcia 593
15.20.5. Oparzenia 594
15.20.6. Obrażenia i schorzenia chirurgiczne w obrębie głowy 596
15.20.7. Schorzenia chirurgiczne w obrębie szyi 598
15.20.8. Urazy, wady rozwojowe i schorzenia klatki piersiowej 599
15.20.9. Urazy i schorzenia chirurgiczne jamy brzusznej 604
15.20.10. Pojęcia „ostrego brzucha” i „ostrej moszny” 608
15.20.11. Wady zewnętrznych narządów płciowych 608
15.20.12. Podstawowe zasady znieczulania 610
15.20.13. Współpraca z oddziałem chirurgii jednego dnia 611
15.20.14. Chirurgia małoinwazyjna 612

15.21. Najczęstsze choroby zakaźne – Urszula Godula-Stuglik 613
15.21.1. Choroby wysypkowe 613
15.21.2. Inne choroby zakaźne 618
15.21.3. Choroby odzwierzęce 621

15.22. Problemy HIV i AIDS u dzieci i młodzieży – Magdalena Marczyńska, Małgorzata Szczepańska-Putz 625
15.22.1. Drogi zakażenia HIV 625
15.22.2. Przebieg zakażenia wertykalnego HIV u dzieci 626
15.22.3. Diagnostyka dzieci matek HIV-dodatnich 626
15.22.4. Klasyfikacja zakażenia HIV u dzieci 627
15.22.5. Zasady leczenia zakażenia HIV 628
15.22.6. Profilaktyka zakażeń oportunistycznych 629
15.22.7. Program szczepień ochronnych 630
Pytania kontrolne 631

16. Problemy położnictwa i ginekologii w praktyce lekarza rodzinnego – Jacek Suzin, Wiesław Tyliński, Grzegorz Surkont, Edyta Wlaźlak, Maria Szubert, Katarzyna Kowalczyk-Amico 633

16.1. Fizjologia układu rozrodczego 633
16.1.1. Anatomia żeńskich narządów płciowych 633
16.1.2. Cykl miesiączkowy 633
16.1.3. Zapłodnienie 635
16.1.4. Menopauza 635
16.1.5. Badanie ginekologiczne 636

16.2. Stany nagłe w ginekologii 637
16.2.1. Nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych 637
16.2.2. Stany zapalne żeńskich narządów płciowych 639
16.2.3. Bóle podbrzusza 644

16.3. Uroginekologia 645
16.3.1. Dolegliwości w obrębie pęcherza moczowego i cewki moczowej 646
16.3.2. Leczenie wysiłkowego nietrzymania moczu i pęcherza nadreaktywnego 647
16.3.3. Inne postacie nietrzymania moczu 650
16.3.4. Zaburzenia statyki 650
16.3.5. Skierowanie pacjentki z dolegliwościami uroginekologicznymi do specjalisty z dziedziny uroginekologii 651

16.4. Ciąża i stany nagłe w położnictwie 651
16.4.1. Określanie długości trwania ciąży i spodziewanego terminu porodu 654
16.4.2. Zmiany ogólnoustrojowe w przebiegu ciąży 655
16.4.3. Ogólne zalecenia dla ciężarnych 656
16.4.4. Poród 656
16.4.5. Połóg 657
16.4.6. Patologia połogu 658
16.4.7. Stany nagłe w położnictwie 659

16.5. Leczenie hormonalne w ginekologii 660
16.5.1. Antykoncepcja 660
16.5.2. Menopauza 670
16.5.3. Leczenie hormonalne z innych wskazań 673

16.6. Niepłodność 673
16.6.1. Przyczyny niepłodności 673
16.6.2. Metody umożliwiające ocenę owulacji 675
16.6.3. Badanie nasienia 675
16.6.4. Metody stosowane w medycynie rozrodu 676

16.7. Onkologia ginekologiczna 676
16.7.1. Rak sromu 676
16.7.2. Rak pochwy 677
16.7.3. Rak szyjki macicy 678
16.7.4. Rak endometrium 679
16.7.5. Rak jajnika 680
16.7.6. Rozrosty i nowotwory trofoblastu 682
Pytania kontrolne 683

17. Cukrzyca – Józef Drzewoski 685

17.1. Patogeneza cukrzycy 686

17.2. Główne czynniki sprzyjające rozwojowi T2DM 688

17.3. Insulinooporność 689

17.4. Osłabienie czynności i redukcja masy komórek β 690

17.5. Rola lekarza medycyny rodzinnej w zapobieganiu stanom hiperglikemicznym (prediabetes i cukrzyca) oraz ich leczeniu 691
17.5.1. Kryteria rozpoznania cukrzycy 691
17.5.2. Leczenie zaburzeń gospodarki węglowodanowej 693

17.6. Podsumowanie 696
Pytania kontrolne 697

18. Podstawy otorynolaryngologii dla dorosłych i dzieci – red. J. Bożydar Latkowski 699

18.1. Wybrane choroby uszu oraz współistniejące uszkodzenia słuchu i układu równowagi – J. Bożydar Latkowski, Alina Morawiec-Sztandera 699

18.1.1. Narząd słuchu 699
18.1.2. Układ równowagi 708

18.2. Częste choroby nosa, gardła i krtani oraz stany zakłócające ich sprawność – J. Bożydar Latkowski, Jerzy Kopczyński 712
18.2.1. Nos i zatoki przynosowe 712
18.2.2. Gardło 719
18.2.3. Krtań 723

18.3. Otorynolaryngologia dziecięca – Anna Zakrzewska 726
18.3.1. Stany nagłe w otolaryngologii dziecięcej 726
18.3.2. Najczęstsze choroby laryngologiczne u dzieci 728
Pytania kontrolne 732

19. Choroby reumatyczne w praktyce lekarza rodzinnego – Irena Zimmermann-Górska 733

19.1. Uogólnione choroby tkanki łącznej 733
19.1.1. Reumatoidalne zapalenie stawów 733
19.1.2. Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów 736
19.1.3. Toczeń rumieniowaty układowy 736
19.1.4. Twardzina układowa 737
19.1.5. Zapalenie wielomięśniowe 737
19.1.6. Zespół antyfosfolipidowy 738
19.1.7. Polimialgia reumatyczna 738
19.1.8. Zespół Sjögrena 739
19.1.9. Rumień guzowaty 740

19.2. Spondyloartropatie 740
19.2.1. Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa 740
19.2.2. Łuszczycowe zapalenie stawów 743
19.2.3. Reaktywne zapalenie stawów 744

19.3. Zapalenia stawów spowodowane bezpośrednio zakażeniem bakteryjnym 745

19.4. Zapalenie stawów wywoływane przez kryształy 746
19.4.1. Dna moczanowa 747

19.5. Choroba zwyrodnieniowa stawów 749

19.6. Osteoporoza 751

19.7. Choroby reumatyczne a ciąża 753
19.7.1. Reumatoidalne zapalenie stawów 753
19.7.2. Toczeń rumieniowaty układowy 753
19.7.3. Zespół antyfosfolipidowy 753
19.7.4. Leczenie farmakologiczne chorób reumatycznych w okresie ciąży i karmienia piersią 753
Pytania kontrolne 754

20. Problemy neurologiczne w praktyce lekarza rodzinnego – Antoni Prusiński 755

20.1. Diagnostyka najczęstszych objawów i zaburzeń neurologicznych 755
20.1.1. Bóle głowy 755
20.1.2. Zawroty głowy 757
20.1.3. Bóle barku 758
20.1.4. Bóle okolicy lędźwiowo-krzyżowej 758
20.1.5. Zaburzenia czynności ruchowych 758
20.1.6. Zaburzenia przytomności 759
20.1.7. Zaburzenia mowy 760
20.1.8. Zaburzenia snu 761

20.2. Krótki przegląd wa