ebook Sytuacja gospodarcza i społeczna na Górnym Śląsku w okresie międzywojennym i jej wpływ na ubezpieczenia brackie Barbara Danowska-Prokop

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach

Rok wydania: 2012

Ubezpieczenia brackie funkcjonujące na Górnym Śląsku były najstarszymi historycznie (pojawiły się już w XV wieku, a okrzepły w XIX wieku wraz z rozwojem górnictwa węgla kamiennego) i jedynymi w Polsce zawodowymi ubezpieczeniami robotników, które gwarantowały zabezpieczenie nie tylko dla górnika, ale także dla jego rodziny w razie wystąpienia niekorzystnego zdarzenia losowego. Prawidłowe funkcjonowanie ubezpieczenia brackiego było uzależnione od tempa rozwoju przemysłu węglowego (stanu koniunktury) i od systematycznego przyrostu liczby zatrudnionych robotników w tym przemyśle. Sytuacja finansowa ubezpieczenia brackiego zależała natomiast od bieżącego stanu koniunktury, który determinował dochody przedsiębiorców oraz robotników, dlatego też górnośląscy przedsiębiorcy byli zainteresowani utrzymaniem dobrej koniunktury, bo tylko wówczas relatywnie malały ich zobowiązania wobec ubezpieczenia brackiego.
Wraz z narodzinami niepodległego państwa polskiego pojawił się problem roli i miejsca ubezpieczenia brackiego w systemie ogólnych ubezpieczeń, a także stosunku górnośląskich górników oraz pracodawców do działań władz centralnych zmierzających do ujednolicenia ubezpieczeń społecznych.
W pracy wyraźnie określono zakres badań i granice terytorialne: Górny Śląsk oraz ramy chronologiczne: 1918-1939. Pod nazwą Górny Śląsk rozumie się tę jego część, która po plebiscycie w marcu 1921 roku przypadła Polsce i weszła w skład województwa śląskiego. Z powyższej analizy wyłączono Śląsk Cieszyński, który wchodził także w skład województwa śląskiego, ale różnił się pod względem społeczno-gospodarczym i prawnym. Praca dotyczy okresu międzywojennego, czyli w przypadku Górnego Śląska od czerwca 1922 roku do września 1939 roku. Jednak poszukując genezy ubezpieczeń społecznych, w tym ubezpieczenia brackiego, trzeba było cofnąć się do okresów wcześniejszych i zapoznać się z powstałymi wówczas teoriami oraz praktycznymi rozwiązaniami kwestii społecznych. Przyjęto następującą tezę badawczą: rozwój ubezpieczeń społecznych w pierwszej połowie XX wieku jest powiązany z rozwojem gospodarki rynkowej i ze wzrostem ekonomicznych oraz prawnych kompetencji państwa.

Spis treści ebooka Sytuacja gospodarcza i społeczna na Górnym Śląsku w okresie międzywojennym i jej wpływ na ubezpieczenia brackie

WYKAZ SKRÓTÓW 7

WSTĘP 9

I. ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNE W NOWOŻYTNEJ MYŚLI EKONOMICZNEJ 15
1. Problematyka zabezpieczeń społecznych w dorobku ekonomii klasycznej 15
1.1. Problematyka zabezpieczeń społecznych w angielskiej ekonomii klasycznej 20
1.2. Problematyka zabezpieczeń społecznych we francuskiej ekonomii klasycznej 37
2. Szkoła historyczna i jej wpływ na powstanie współczesnego systemu zabezpieczeń społecznych 49

II. GÓRNY ŚLĄSK W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM 64
1. Walka o powrót do Polski 64
2. Różnice prawno-ustrojowe w województwie śląskim 67
3. Rola przemysłu górnośląskiego w polskiej gospodarce w latach 1922-1939 73
3.1. Śląski przemysł w pierwszych latach po powrocie do Polski (1922-1929) 78
3.2. Wpływ wielkiego kryzysu ekonomicznego na kondycję górnośląskiego przemysłu 88
3.3. Górnośląski przemysł w okresie ożywienia pokryzysowego (1935-1939) 97
4. Zmiany na śląskim rynku pracy 102
5. Ludność oraz jej struktura społeczno-zawodowa 111
6. Skład narodowościowy i jego wpływ na stosunki własnościowe 117

III. UBEZPIECZENIA BRACKIE NA GÓRNYM ŚLĄSKU NA TLE POWSZECHNYCH UBEZPIECZEŃ W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM 131
1. Ubezpieczenia brackie na Górnym Śląsku przed podziałem 131
2. Ubezpieczenia brackie w górnośląskiej części województwa śląskiego 140
2.1. Świadczenia chorobowe oferowane przez brackie kasy chorych 152
2.2. Świadczenia pensyjne oferowane przez brackie kasy pensyjne 155
3. Polskie i śląskie ustawodawstwo w kwestii ubezpieczeń społecznych 160
3.1. Ubezpieczenia na wypadek choroby 167
3.2. Ubezpieczenia na wypadek inwalidztwa 168
3.3. Ubezpieczenia na wypadek bezrobocia 168

IV. UBEZPIECZENIA BRACKIE W OCENIE WŁADZ PAŃSTWOWYCH, GÓRNIKÓW ORAZ PRZEDSIĘBIORCÓW 173
1. Stosunek władz państwowych oraz śląskich władz samorządowych do ubezpieczeń brackich 173
2. Ubezpieczenia brackie w ocenie górnośląskich górników 181
2.1. Wpływ zmian w koniunkturze na stanowisko górników 182
3. Stosunek górnośląskich przedsiębiorców do ubezpieczeń brackich 191
3.1. Wpływ warunków ekonomicznych na stanowisko właścicieli zakładów brackich 194

ZAKOŃCZENIE 199
BIBLIOGRAFIA 203
SPIS TABEL 221