ebook Trust i inne stosunki powiernicze w prawie porównawczym i prawie prywatnym międzynarodowym Maciej Zachariasiewicz

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

Rok wydania: 2016

Praca poświęcona jest angloamerykańskiej konstrukcji trustu oraz innym stosunkom powierniczym znanym na kontynencie Europejskim. W dobie wzmożonego obrotu międzynarodowego, trust coraz częściej wchodzi w styczność z obszarami państw, w których nie jest znany. Pojawia się też w Polsce, bądź polskie podmioty działające za granicą coraz częściej napotykają na tego typu konstrukcję. Stanowi on dla organów stosujących prawo i praktyków źródło zasadniczych trudności w procesie poszukiwania prawa właściwego i jego stosowania. Korzystając z dorobku literatury i judykatury zagranicznej, autor formułuje propozycje konkretnych rozwiązań na użytek sądów i praktyki prawniczej co do sposobów kolizyjnoprawnego postępowania z tego typu nieznaną w Polsce instytucją prawną.

Praca skierowana jest do wszystkich, którzy mają do czynienia ze sprawami o charakterze transgranicznym, czy to w sytuacjach, w których międzynarodowy stosunek prawny ma być oceniany w Polsce, czy też na skutek prowadzenia określonej działalności na terytorium innych państw, niezależnie od tego czy chodzi o działalność o charakterze gospodarczym, czy indywidualnym. Książka będzie użyteczna dla doradców prawnych stron, którzy w swojej pracy mają do czynienia z transgranicznym inwestowaniem i zarządzaniem majątkiem. Przydatna będzie również dla sędziów i notariuszy, którzy mogą się zetknąć z trustowym stosunkiem prawnym ukształtowanym na terenie obcego państwa, który następnie „pojawia się” w Polsce. Ze względu na istotne walory teoretyczne i dogmatyczne praca powinna zainteresować także teoretyków prawa interesujących się prawem prywatnym.

Spis treści ebooka Trust i inne stosunki powiernicze w prawie porównawczym i prawie prywatnym międzynarodowym

Spis treści

Wykaz skrótów / 13
Akty prawne i zbiory reguł pozanormatywnych / 13
Organy orzekające / 16
Czasopisma i zbiory orzecznictwa / 17
Inne / 20
Wprowadzenie / 21
1. Uwagi ogólne / 21
2. Zagadnienie kwalifikacji / 24

Rozdział I
Analiza historyczna — rozwój stosunków powierniczych na przestrzeni dziejów / 31
1. Klasyczna angielska konstrukcja trustu / 31
1.1. Equity / 31
1.2. Geneza angielskiego trustu / 34
1.3. Trust jako instytucja prawa rzeczowego / 37
2. Niektóre instytucje powiernicze kręgu kontynentalnej tradycji prawnej / 38
2.1. Fideicommissum w prawie rzymskim / 38
2.2. Fideikomisy i ordynacje w Europie kontynentalnej / 40
2.3. Fiducia cum amico w prawie rzymskim / 41
2.4. Powiernictwo w prawie Kościoła katolickiego / 43
3. Trust i ius commune / 44
3.1. Wpływ prawa rzymskiego na rozwój angielskiego common law i equity oraz na ewolucję trustów / 44
3.2. Ius commune i prawo szkockie / 47
3.3. Ewolucja trustu w Republice Południowej Afryki / 49
3.4. Trust w stanie Luizjana / 50
3.5. Podsumowanie i wnioski / 51

Rozdział II
Społeczno-gospodarcze funkcje realizowane za pomocą trustów i innych stosunków powierniczych / 53
1. Uwagi ogólne / 53
1.1. Trust — wszechstronne zastosowanie / 53
1.2. Rozwój trustu w państwach anglosaskich i na świecie / 56
1.3. Klasyfikacja ogólnych funkcji trustu / 57
1.4. Przyczyny sukcesu trustów / 58
2. Społeczno-gospodarcze zastosowania stosunków powierniczych / 61
2.1. Zarząd majątkiem prywatnym / 61
2.1.1. Planowanie losów majątku za życia i po śmierci darczyńcy za pomocą trustu (estate planning) / 61
2.1.2. Fideikomisy / 65
2.1.3. Wykonawca testamentu / 70
2.1.4. Relacja pomiędzy trustem a dziedziczeniem / 72
2.1.5. Zarząd majątkiem rodzinnym powierzonym między żyjącymi w systemach kontynentalnych / 75
2.1.6. Inne funkcjonalne ekwiwalenty trustu / 79
2.2. Powiernicze nabycie, zbycie i dzierżenie majątku / 88
2.2.1. Powiernicze nabycie / 88
2.2.2. Współwłasność nieruchomości / 89
2.2.3. Prawo do domu rodzinnego / 89
2.2.4. Roszczenie o wydanie rzeczy w umowie sprzedaży / 91
2.2.5. Testamenty wspólne / 92
2.2.6. Darowizna mortis causa / 94
2.2.7. Darowizna inter vivos / 94
2.3. Sposoby wykorzystania trustów w działalności gospodarczej (trusty handlowe) / 95
2.3.1. Wprowadzenie / 95
2.3.2. Fundusze inwestycyjne / 96
2.3.3. Pracownicze fundusze emerytalne / 98
2.3.4. Sekurytyzacja / 99
2.3.5. Zarządzanie przedmiotem zabezpieczenia / 101
2.3.6. Podział środków uzyskanych w postępowaniu sądowym / 101
2.3.7. Wypełnianie obowiązków administracyjnych / 102
2.4. Trusty pożytku publicznego (charitable trusts) / 102
2.5. Restytucja składników majątku za pomocą constructive i resulting trusts / 104
2.5.1. Stany faktyczne, w których powstaje trust umożliwiający restytucję z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia / 104
2.5.2. Odpowiedzialność akcesoryjna (knowing assistance i knowing receipt) / 106

Rozdział III
Elementy struktury normatywnej trustów i innych stosunków powierniczych / 108
1. Konstrukcja trustów angloamerykańskich / 108
1.1. Definicja / 109
1.2. Konstrukcja / 110
1.3. Klasyfikacja trustów / 116
1.3.1. Express trust / 116
1.3.2. Rodzaje express trusts / 118
1.3.3. Trusty powstające ex lege / 119
1.3.4. Trust ustawowy / 122
1.4. Stosunek fiducjarny / 122
2. Pomiędzy stosunkiem obligacyjnym a rzeczowym — natura trustu / 124
2.1. Trust jako instrument prawa rzeczowego / 125
2.2. Trusty a umowy / 127
2.3. Pozycja beneficjenta względem osób trzecich / 129
2.4. Wewnętrzny stosunek powierniczy / 133
2.5. Trust jako jednostka organizacyjna / 136
2.6. Element zaufania / 138
2.7. Podsumowanie / 139
3. Trust w „mieszanych” systemach prawnych / 141
3.1. Szkocja / 142
3.2. Republika Południowej Afryki / 144
4. Wybrane instytucje powiernicze systemów prawa stanowionego / 145
4.1. Niemiecki Treuhand / 145
4.1.1. Ochrona beneficjentów powiernictwa niemieckiego / 146
4.1.2. Porównanie niemieckiego Treuhand z angloamerykańskim trustem / 148
4.2. Szwajcaria / 150
5. Sprzeczność trustu z zasadami kontynentalnego porządku prawnego / 152
5.1. Sprzeczność trustu z zasadą numerus clausus praw rzeczowych / 155
5.2. Sprzeczność trustu z zasadą jednolitej własności / 158
5.3. Sprzeczność trustu z zasadą jedności majątku / 159
5.4. Kilka ważnych zasad w systemach prawnych tradycji kontynentalnej i common law — porównanie / 159
5.4.1. Zasada numerus clausus praw rzeczowych w systemach prawnych common law / 160
5.4.2. Zasada jednolitej własności w systemach kontynentalnej tradycji prawnej / 161
6. Trust jako instrument umożliwiający restytucję z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia w systemach prawnych kręgu common law / 162

Rozdział IV
Trust w prawie prywatnym międzynarodowym państw kręgu common law / 169
1. Uwagi wstępne / 169
2. Tradycyjne sposoby poszukiwania prawa właściwego dla trustów w państwach kręgu common law / 170
2.1. Prawo właściwe dla ważności trustu / 171
2.2. Prawo właściwe dla zarządu trustem /173
3. Wpływ podziału na common law i equity na kwalifikację kolizyjną / 175
4. Constructive i resulting trust jako instrumenty umożliwiające restytucję
z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia / 177
4.1. Kwalifikacja kolizyjnoprawna / 177
4.2. Prawo właściwe / 181
4.3. Procesowy charakter remedial constructive trust w prawie USA / 183

Rozdział V
Trust w prawie prywatnym międzynarodowym państw kontynentalnej tradycji prawnej / 185
1. Uwagi wstępne / 185
1.1. Przyczyny trudności / 185
1.2. Podstawowe rodzaje problemów kolizyjnych / 189
1.3. Stosunki wewnętrzne i zewnętrzne trustu / 190
1.4. Uznawanie trustów i ochrona porządku publicznego / 191
2. Kwalifikacja kolizyjnoprawna / 201
2.1. Specyfika trudności kolizyjnoprawnych w odniesieniu do trustów / 201
2.2. Metody kwalifikacji / 204
2.3. Kwalifikacja kolizyjnoprawna trustów w orzecznictwie i doktrynie / 206
2.3.1. Trusty inter vivos / 206
2.3.2. Trusty mortis causa / 216
3. Prawo właściwe dla trustu / 223
3.1. Uwagi wstępne / 223
3.2. Poszukiwania prawa właściwego w ramach kwalifikacji kontraktowej / 223
3.2.1. Wybór prawa / 223
3.2.2. Prawo właściwe w braku wyboru prawa / 228
3.3. Poszukiwanie prawa właściwego w ramach kwalifikacji korporacyjnej / 232
3.4. Znaczenie rozstrzygnięcia kwalifikacyjnego — poszukiwanie prawa na podstawie norm kolizyjnych miarodajnych dla umów i dla osób prawnych / 234
3.5. Prawo właściwe dla trustów mortis causa / 235
3.6. Normy kolizyjne miarodajne dla trustów w nowych kodyfikacjach prawa prywatnego międzynarodowego / 237
4. Rozgraniczenie zakresów statutu trustu z polem zastosowania innych statutów.
Szczególne zagadnienia stosowania prawa właściwego / 238
4.1. Legitymacja powiernika przed organami w państwach kontynentalnej tradycji prawnej / 238
4.2. Powiernik a wykonawca testamentu / 242
4.3. Szczególne trudności w stosowaniu jako właściwego prawa nieznającego instytucji trustu / 244
4.4. Dopuszczalność i ważność trustu ustanowionego w testamencie pod rządami statutu spadkowego nieznającego tej instytucji / 247
4.5. Ochrona spadkobierców koniecznych wyłączonych od dziedziczenia w następstwie ustanowienia trustu / 251
4.5.1. Przyczyny trudności / 251
4.5.2. Trust a uprawnienia spadkobierców koniecznych / 253
4.5.3. Ochrona spadkobierców koniecznych a ordre public / 255
4.5.4. Sposób dochodzenia ochrony z tytułu rezerwy lub zachowku / 258
4.6. Zakaz podstawień powierniczych / 260
4.7. Łaciński system praw rzeczowych a ochrona porządku publicznego / 262
4.8. Ingerencja statutu rzeczowego / 263
5. Przegląd najważniejszych orzeczeń dotyczących trustów wydanych przez sądy państw Europy kontynentalnej / 265
5.1. Harrison v. Crédit Suisse / 265
5.2. Courtois v. de Ganay / 266
5.3. Société des Editions Hermann v. Mac Henry i inni / 270
5.4. Francis Spence v. Thierry de Ganay / 271
5.5. Caron v. Odell / 274
5.6. Sprawa rodziny Loiseau / 275
5.7. Sprawa pani B. (orzeczenie Tribunal de grande instance w Bayonne z 1975 r.) / 278
5.8. Rybolovlev v. Rybolovleva / 279

Rozdział VI
Konwencja haska o prawie właściwym dla trustów i ich uznawaniu / 282
1. Uwagi wprowadzające. Cele konwencji o prawie właściwym dla trustów / 282
1.1. Szczególny charakter konwencji / 282
1.2. Dopuszczalność poddania trustu prawu obcemu mimo braku elementu obcego / 289
2. Zakres zastosowania konwencji haskiej o prawie właściwym dla trustów i ich uznawaniu / 294
2.1. Wyłączenie z zakresu zastosowania konwencji „kwestii wstępnych” (art. 4 konwencji) / 294
2.2. Konwencyjny model trustu — podstawowe cechy konstrukcji / 297
2.3. Kwalifikacja kolizyjnoprawna / 303
2.4. Szczegółowy zakres zastosowania konwencji o prawie właściwym dla
trustów / 308
3. Prawo właściwe / 315
3.1. Wybór prawa /316
3.2. Prawo właściwe w braku wyboru prawa / 317
4. Zakres zastosowania prawa właściwego, dopuszczalność i skuteczność trustu / 320
4.1. Pojęcie uznawania trustu na tle konwencji / 320
4.2. Zakres zastosowania prawa właściwego dla trustu / 322
4.3. Uznanie trustu / 325
4.4. Ocena zakresu „uznawania” na podstawie art. 11 i art. 15 HTC / 333
4.5. Ujawnianie trustów w rejestrach / 335
4.6. Przepisy wymuszające swoje zastosowanie i klauzula porządku publicznego / 337
5. Ocena potrzeby przystąpienia do konwencji przez Polskę / 339

Rozdział VII
Trust i inne stosunki powiernicze w polskim prawie prywatnym międzynarodowym / 343
1. Uwagi wstępne i zasadnicze kierunki poszukiwania prawa właściwego dla trustu w polskim prawie prywatnym międzynarodowym / 343
2. Kwalifikacja kolizyjnoprawna / 348
2.1. Uwagi wstępne / 348
2.2. Spadkowy model kwalifikacji / 349
2.3. Model kwalifikacji kontraktowej / 352
2.4. Trust jako jednostronna czynność prawna / 361
2.5. Model kwalifikacji korporacyjnej / 364
2.6. Optymalny model kwalifikacji kolizyjnoprawnej w odniesieniu do trustów / 365
2.6.1. Zaszeregowanie trustów do ogólnej klauzuli najściślejszego związku z art. 67 p.p.m. z 2011 r. / 365
2.6.2. Zakres art. 67 p.p.m. z 2011 r. w obszarze trustowych i powierniczych stosunków prawnych / 368
2.6.3. Podsumowanie / 371
3. Prawo właściwe / 372
3.1. Uwagi wstępne / 372
3.2. Stosowanie klauzuli najściślejszego związku z art. 67 p.p.m. z 2011 r. / 372
3.3. Prawo właściwe dla trustów przyporządkowanych do zakresu statutu personalnego osób prawnych / 374
3.4. Prawo właściwe dla stosunków powierniczych przyporządkowanych do zakresu normy kolizyjnej miarodajnej dla umów / 377
4. Zakres zastosowania statutu trustu i rozgraniczenie z polem zastosowania innych statutów. Szczególne zagadnienia stosowania prawa właściwego / 380
4.1. Legitymacja powiernika do występowania przed polskimi organami / 380
4.1.1. Powiernik w stosunkach zewnętrznych trustu / 380
4.1.2. Rejestracja praw przysługujących powiernikowi / 382
4.1.3. Trust jako kwestia wstępna / 382
4.1.4. Rozgraniczenie statutu trustu i procesowej lex fori / 383
4.2. Trust a statut spadkowy / 384
4.2.1. Ustanowienie trustu w testamencie lub za pomocą innej czynności prawnej mortis causa pod rządami polskiej legis successionis / 384
4.2.2. Zakaz podstawień powierniczych / 396
4.2.3. Ochrona zachowku w przypadku ustanowienia trustu z naruszeniem uprawnień spadkobierców koniecznych / 400
4.3. Trust a statut rzeczowy i inne statuty majątkowe składników wchodzących w skład trustu / 406
4.3.1. Uwagi wstępne / 406
4.3.2. Dopuszczalność ustanowienia trustu obejmującego składniki majątkowe położone w Polsce / 408
4.3.3. Powiernik jako pełnoprawny właściciel składników majątku powierniczego / 408
4.3.4. Rozgraniczenie statutu trustu i statutu rzeczowego / 412
4.3.5. Rozgraniczenie statutu trustu i innych statutów miarodajnych do oceny skutków rozporządzających / 418
4.3.6. Ochrona wierzycieli założyciela trustu i wierzycieli beneficjentów trustu / 422
4.3.7. Ochrona beneficjenta trustu na tle prawa polskiego / 423
4.4. Statut trustu a upadłość / 427
4.5. Prawo do domu rodzinnego / 431
5. Trust jako instrument umożliwiający restytucję z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia w polskim prawie prywatnym międzynarodowym / 434
5.1. Uwagi wstępne / 434
5.2. Kwalifikacja / 436
5.3. Nienależne świadczenie / 441
5.4. Rozporządzenie Rzym II / 442
5.5. Pomieszanie, połączenie, przetworzenie / 443
5.6. Nieuprawnione osiągnięcie korzyści ze stosunku fiducjarnego / 444
5.7. Procesowy charakter remedial constructive trust / 445
6. Inne przypadki constructive trusts / 446
6.1. Odpowiedzialność akcesoryjna / 446
6.2. Trustee de son tort / 450
6.3. Roszczenie o wydanie rzeczy w umowie sprzedaży / 451

Podsumowanie / 453
Konwencja haska o prawie właściwym dla trustów i ich uznawaniu z 1985 roku / 463
Bibliografia / 473
Summary / 501
Résumé / 503