ebook Języki afrykańskie Nina Pawlak

Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego

Rok wydania: 2010

Unikalna na rynku polskim monografia uwzględniająca aktualny stan badań, a zarazem podręcznik akademicki i kompendium wiedzy na temat języków Afryki. Zainteresuje nie tylko studentów afrykanistyki oraz etnolingwistyki, lecz także etnologów i geografów, a obfitość materiału językowego, wybór i układ charakteryzowanych zagadnień wzbogaci warsztat i wiedzę językoznawców nieafrykanistów.

Publikację cechuje niezwykła rzetelność w przedstawianiu faktów językowych pochodzących z ogromnego materiału źródłowego, jak również czytelność przekazu. Przykłady stanowiące ilustrację zagadnień teoretycznych zostały dobrane z wielką umiejętnością i stanowią właściwą reprezentację poszczególnych rodzin i grup językowych.

Część pierwsza poświęcona jest klasyfikacji języków Afryki z danymi dotyczącymi ich rozmieszczenia, wielkości populacji użytkowników, statusu itp., część druga – fonologii, część trzecia – składni oraz semantyce kategorialnej, część czwarta – morfologii, natomiast ostatnia część piąta omawia ewolucję afrykańskich systemów językowych.

Spis treści ebooka Języki afrykańskie

Wykaz skrótów 11
Wstęp 13
Charakter badań afrykanistycznych 13
Tematyczny zakres publikacji 15
Ortografia i zasady cytowania 16

KOMPARATYSTYKA JĘZYKOWA I KLASYFIKACJE 19

1. Rodziny językowe Afryki 21
1.1. Nazewnictwo rodzin i grup językowych 21
1.2. Charakterystyka rodzin językowych Afryki 24
1.2.1. Rodzina afroazjatycka 24
1.2.2. Rodzina nilosaharyjska 28
1.2.3. Rodzina nigerokongijska 31
1.2.4. Rodzina khoisan 37
1.3. Granice i status afrykańskich rodzin językowych 38

2. Podstawy klasyfikacji genetycznej języków Afryki 39
2.1. Komparatystyka językowa 40
2.1.1. Porównywanie zasobu leksykalnego. Metoda masowych porównań 40
2.1.2. Porównywanie morfemów gramatycznych 43
2.2. Zapożyczenia 44
2.3. Innowacje strukturalne i semantyczne 46
2.4. Rekonstrukcja 47
2.4.1. Metoda historyczno-porównawcza w językoznawstwie afrykańskim 48
2.4.2. Prawa głosowe 49
2.4.3. Rekonstrukcja wewnętrzna 52
2.5. Geografia lingwistyczna w badaniach diachronicznych 54
2.6. Świadectwa wspólnoty genetycznej rodzin językowych Afryki 55
2.7. Zmiany językowe wywołane kontaktem 62

FONEMY I TONY 65

3. Systemy fonologiczne języków afrykańskich 67
3.1. Spółgłoski zwarte 68
3.1.1. Spółgłoski implozywne i ejektywne 69
3.1.2. Spółgłoski labiowelarne (wargowo-tylnojęzykowe) 71
3.1.3. Spółgłoski przydechowe (aspirowane) 71
3.1.4. Spółgłoski labializowane i palatalizowane 72
3.1.5. Mlaski 73
3.2.Spółgłoski zwarto-szczelinowe 74
3.3.Spółgłoski nosowe 74
3.4.Spółgłoski szczelinowe 76
3.5.Spółgłoski płynne 77
3.6.Półsamogłoski (ślizgi) 78
3.7.Spółgłoska wargowa jednouderzeniowa 78
3.8.Geminaty. Kontrastywna długość spółgłosek 79
3.9.Fonemy samogłoskowe 80
3.9.1. Samogłoski nosowe 82
3.9.2. Znacząca długość samogłosek 83
3.10. Dyftongi 84
3.11. Afryka jako teren odrębności fonologicznych 85

4. Afrykańskie systemy prozodyczne 89
4.1.Języki tonalne 89
4.2.Leksykalna funkcja tonu 91
4.3.Gramatyczna funkcja tonu 93
4.4.Kontekstowa realizacja tonu 94
4.4.1. Zmiana wysokości tonu (downdrift i downstep) 94
4.4.2. Tony ruchome 94
4.4.3. Sylaba bez tonu 95
4.4.4. „Wędrówki” tonu 96
4.5.Języki akcentowe 97
4.6.Ton a akcent 98
4.7.Struktura sylaby 100
4.7.1. Sekwencje fonemów w sylabie 100
4.7.2. Sekwencje sylab w wyrazie 102

5. Procesy morfofonemiczne jako zjawiska synchroniczne i diachroniczne 104
5.1.Asymilacja i dysymilacja 104
5.1.1. Asymilacja spółgłosek nosowych 106
5.1.2. Odpodobnienie (dysymilacja) 107
5.2.Harmonia spółgłoskowa 107
5.3.Harmonia wokaliczna 108
5.4.Kontekstowe osłabienie/wzmocnienie głoski 113
5.5.Nagłosowa alternacja spółgłosek (permutacja) 115
5.6.Palatalizacja 117
5.7.Labializacja i labiowelaryzacja 118
5.8.Inne procesy morfofonemiczne i fonotaktyczne 119
5.8.1. Zwarcie krtaniowe w wygłosie 119
5.8.2. Metateza 120
5.8.3. Analogia jako odrębny proces morfofonologiczny 121
5.8.4. Kontrakcja i elizja 122
5.9.Reguły morfotoniczne 123

SKŁADNIA ZDANIA I KATEGORIE GRAMATYCZNE 127

6. Kategoryzacja leksykalna 129
6.1.Definiowanie wyrazu 129
6.2.Części mowy 131
6.2.1. Kryteria wyróżniania rzeczowników i czasowników 132
6.2.2. Przymiotniki 132
6.2.3. Przysłówki 134
6.2.4. Liczebniki 136
6.2.5. Nominalne formy czasownika 138
6.2.6. Zaimki 140
6.2.7. Przyimki 144
6.2.8. Partykuły 147
6.3. Ideofony 148

7. Zdanie pojedyncze 154
7.1. Szyk wyrazów 154
7.1.1. Modyfikacje szyku zdania 157
7.1.2. Szyk wyrazów a rekonstrukcje 159
7.2. Emfaza (focus) 160
7.3. System zgody 164
7.4. Odrębności typologiczne zdań języków afrykańskich 168

8. Różnice typologiczne języków a wyrażanie relacji 169
8.1. Typologia morfologiczna 169
8.2. Typologia składniowa 170
8.3. Kategorie leksykalne w kontekście zdaniowym 172
8.3.1. Klasy i rodzaj 172
8.3.2. Liczba 174
8.3.3. Przypade 176
8.3.4. Strona 182
8.3.5. Tryb 184
8.4. Kategorie zaznaczane w określonych typach struktur 185
8.4.1. Przechodniość 185
8.4.2. Osobowość (żywotność) 189
8.4.3. Lokatywność 190
8.4.4. Nazwy części ciała w wyrażaniu relacji 191

9. Konstrukcje złożone 193
9.1. Kompozycje leksykalne 193
9.1.1. Złożenia nominalne 193
9.1.2. Rzeczowniki złożone wyrażające posiadanie 194
9.1.3. Człony nominalne w apozycji 195
9.1.4. Złożenia czasownikowe 195
9.2. Związki frazeologiczne z czasownikami 195
9.3. Zdania z czasownikiem posiłkowy 197
9.4. Orzeczenie z dopełnieniem pokrewnym 199
9.5. Zdanie w funkcji członu nominalnego 199
9.6. Seryjne konstrukcje czasownikowe 200
9.6.1. Semantyczne typy seryjnych konstrukcji czasownikowych 201
9.6.2. Czasowniki tworzące konstrukcje seryjne 205
9.6.3. Konstrukcje seryjne w historycznym rozwoju języków 206

10. Zróżnicowanie strukturalnych wzorów zdań 208
10.1. Zdania egzystencjalne i posesywne 208
10.1.1. Zdania bezczasownikowe 212
10.2. Zdania pytające 217
10.2.1. Pytania rozstrzygające 218
10.2.2. Pytania uzupełniające 219
10.3. Zdania rozkazujące 221
10.4. Zdania zaprzeczone 222
10.4.1. Morfemy negacji 222
10.5. Zdania złożone 224
10.5.1. Zdania względne 225

BUDOWA MORFOLOGICZNA WYRAZÓW 229

11. Status gramatyczny morfemów. Fleksja i derywacja 231
11.1. Struktura morfologiczna wyrazu w paradygmacie fleksyjnym 231
11.2. Derywacja 235
11.3. Współistnienie morfemów fleksyjnych i derywacyjnych 238
11.4. Znaczenie reduplikacji w strukturze morfologicznej 239
11.4.1. Reduplikacja jako proces morfologiczny 241

12. Morfologia rzeczownika 244
12.1. Morfemy klas nominalnych 245
12.1.1. Podklasy rzeczownikowe o wspólnych cechach formalnych 248
12.2. Morfemy rodzaju/liczby 250
12.3. Rodzaje konstrukcji dopełniaczowej 251
12.3.1. Status constructus 251
12.3.2. Konstrukcja z partykułą dopełniaczową 252
12.3.3. Konstrukcja dopełniaczowa w językach z klasami 254
12.3.4. Konstrukcja bez partykuły dopełniaczowej 255

13. Morfologia czasownika 257
13.1. Klasy czasownikowe 257
13.2. Morfemy koniugacji czasownikowej 261
13.2.1. Zaimki podmiotowe i dopełnieniowe 262
13.2.2. Wyrażanie czasów i aspektów 265
13.3. Morfemy tematów czasownikowych (verbal extensions) 267

EWOLUCJA SYSTEMÓW JĘZYKOWYCH 271

14. Procesy gramatykalizacyjne 273
14.1. Przekształcenia w obrębie jednostek leksykalnych 274
14.2. Gramatykalizacja konstrukcji 278
14.3. Gramatykalizacja funkcji 282
14.4. Gramatykalizacja jako przekształcenie systemowe 283

15. Języki pidgin i kreolskie 285
15.1. Pidgin English 285
15.2. Uproszczone wersje francuskiego 287
15.3. Afrykańskie języki typu pidgin 288
15.4. Język kreolski jako typ struktury 289

Bibliografia 292

ANEKSY 298

Aneks nr 1: Mapa językowa Afryki 300
Aneks nr 2: Rodziny językowe Afryki w klasyfikacji Josepha Greenberga (1963) 302
Aneks nr 3: Rodziny językowe Afryki i ważniejsze języki w nowych ujęciach klasyfikacyjnych 303
Aneks nr 4: Klasyfikacja języków Afryki Josepha Greenberga a jej modyfikacje 305
Aneks nr 5: Symbole fonetyczne i znaki diakrytyczne 308
Aneks nr 6: Bajka w języku hausa Hasara da Riba 310
Aneks nr 7: Bajka w języku suahili Mwanamke na paka 312
Aneks nr 8: Bajka w języku amharskim Milas-inna goro-wočč 314

Indeks języków i grup językowych 316
Indeks terminów 324