ebook Psychofarmakologia kliniczna

Spis treści ebooka Psychofarmakologia kliniczna

Przedmowa XXIX

Wykaz wybranych akronimów XXXI

WSTĘP 1

1. Rys historyczny psychofarmakologii klinicznej Janusz Rybakowski 3
1. Narodziny psychofarmakologii klinicznej 3
2. Rozwój leków przeciwpsychotycznych 4
3. Rozwój leków przeciwdepresyjnych 7
4. Rozwój leków normotymicznych 11
5. Rozwój leków anksjolitycznych 15
6. Rozwój leków prokognitywnych 16
Na zakończenie... 17
Piśmiennictwo 19

2. Anatomia funkcjonalna mózgu Małgorzata Kossut 21
1. Ogólna organizacja ośrodkowego układu nerwowego 21
2. Kresomózgowie – półkule mózgu 22
3. Międzymózgowie – wzgórze, nadwzgórze i podwzgórze 25
4. Układ limbiczny 25
5. Obszary asocjacyjne kory mózgowej 27
Kora przedczołowa 27
Tylna kora ciemieniowa 28
Skroniowa kora asocjacyjna 29
Kora wyspowa 29
6. Sieci funkcjonalne mózgu 30
7. Przykłady neuroanatomicznego podłoża funkcji specyficznych dla ludzkiego mózgu 33
Język i mowa 33
Liczby i matematyka 35
Na zakończenie... 37
Piśmiennictwo 37

3. Podstawy neurochemii ośrodkowego układu nerwowego Piotr Maciejak 39
1. Wprowadzenie 39
2. Neuroprzekaźniki o budowie aminokwasowej 45
3. Acetylocholina oraz neuroprzekaźniki monoaminowe 52
Acetylocholina 52
Neuroprzekaźniki katecholaminowe 55
Dopamina 55
Noradrenalina, adrenalina 59
Serotonina 64
Histamina 69
4. Neuroprzekaźniki purynowe 72
5. Neuroprzekaźniki o budowie peptydowej 74
Opioidy 76
Substancja P 79
Neuropeptyd Y 81
Kortykoliberyna 83
6. Neuroprzekaźniki o budowie lipidowej 85
Endokannabinoidy 85
Neurosteroidy 87
7. Neurotransmitery gazowe 89
Tlenek azotu (NO) 89
Siarkowodór (H2S) 90
Tlenek węgla (CO) 90
Na zakończenie... 91
Piśmiennictwo 91

LEKI PSYCHOTROPOWE 93

4. Przegląd aktualnej nomenklatury leków psychotropowych i wprowadzenie do nomenklatury opartej na neuronauce Jerzy Samochowiec 95
1. Aktualna nomenklatura 95
2. Nomenklatura oparta na neuronauce (neuroscience-based nomenclature, NbN) 98
Na zakończenie... 106
Piśmiennictwo 107

5. Leki przeciwpsychotyczne Marcin Siwek, Krzysztof Wojtasik-Bakalarz 109
1. Mechanizmy działania leków przeciwpsychotycznych 109
2. Działania niepożądane leków przeciwpsychotycznych 113
Działania niepożądane leków przeciwpsychotycznych wspólne dla wszystkich grup LPP 113
Objawy pozapiramidowe 113
Hiperprolaktynemia 118
Wzrost masy ciała i zespół metaboliczny 120
Sedacja 121
Sercowo-naczyniowe działania niepożądane 122
Działanie antycholinergiczne 124
Hepatotoksyczność 124
Niewydolność oddechowa i zapalenie płuc 125
Drgawki 125
Reakcje skórne 126
Okulistyczne działania niepożądane 126
Hematologiczne działania niepożądane 127
Hiponatremia 128
Zaburzenia funkcji tarczycy 129
Hipotermia 129
Zaburzenia połykania 130
Uszkodzenie nerek 130
Objawy obsesyjno-kompulsyjne 130
Zaburzenia kontroli impulsów 131
Ryzyko śmierci 131
Działania niepożądane LPP – podsumowanie 131
3. Charakterystyka poszczególnych leków przeciwpsychotycznych 134
Leki I generacji 134
Chlorpromazyna 134
Flufenazyna (lek niedostępny w Polsce od 2004 r.) 135
Perfenazyna (lek niedostępny w Polsce od 2013 r.) 136
Lewomepromazyna (metotrimeprazyna) 137
Perazyna 138
Haloperidol 139
Chlorprotiksen 140
Zuklopentiksol 141
Flupentiksol 142
Loksapina (lek niedostępny w Polsce) 144
Sulpiryd 145
Tiapryd 146
Leki II generacji 147
Klozapina 147
Olanzapina 150
Kwetiapina 152
Risperidon 153
Paliperidon 155
Iloperidon (lek niedostępny w Polsce) 157
Ziprasidon 158
Lurasidon 159
Asenapina (lek niedostępny w Polsce) 160
Sertindol 162
Amisulpryd 163
Lumateperon (lek niedostępny w Polsce) 164
Leki III generacji 166
Aripiprazol 166
Brekspiprazol (lek niedostępny w Polsce) 167
Kariprazyna 168
Pozostałe 170
Pimawanseryna (lek niedostępny w Polsce) 170
4. Leki przeciwpsychotyczne w fazie badań klinicznych 171
5. Terapia monitorowana (therapeutic drug monitoring, TDM) 171
Na zakończenie... 174
Piśmiennictwo 174

6. Leki przeciwdepresyjne Piotr Gałecki, Katarzyna Bliźniewska-Kowalska 177
1. Podział i mechanizm działania leków przeciwdepresyjnych 177
2. Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) 178
Citalopram 178
Escitalopram 179
Fluoksetyna 180
Fluwoksamina 182
Paroksetyna 183
Sertralina 184
3. Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI) 185
Duloksetyna 185
Milnacipran 187
Wenlafaksyna 188
4. Zespół serotoninergiczny 189
5. Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD) 190
Amitriptylina 191
Amoksapina 192
Doksepina 193
Imipramina 194
Klomipramina 195
Opipramol 197
Inne leki przeciwdepresyjne o budowie trójpierścieniowej 198
Dezipramina 198
Nortriptylina 199
6. Zespół antycholinergiczny 200
7. Inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny (i dopaminy) 201
Bupropion 201
Reboksetyna 202
8. Antagoniści receptorów adrenergicznych i serotonergicznych 203
Mianseryna 203
Mirtazapina 204
Trazodon 205
Wortioksetyna 206
9. Inhibitory monoaminoksydazy (MAOI) 207
Fenelzyna 208
Tranylcypromina 209
Moklobemid 210
10. Pozostałe leki przeciwdepresyjne 211
Tianeptyna 211
Agomelatyna 212
Esketamina 213
Breksanolon 213
Na zakończenie... 214
Piśmiennictwo 214

7. Leki normotymiczne Janusz Rybakowski 217
1. Leki normotymiczne I generacji 218
Sole litu 218
Walproiniany 226
Karbamazepina 230
Okskarbazepina 233
2. Leki normotymiczne II generacji 234
Atypowe leki przeciwpsychotyczne 234
Klozapina 234
Olanzapina 235
Kwetiapina 236
Aripiprazol 237
Risperidon 238
Lamotrigina 238
3. Inne leki o własnościach normotymicznych 240
Na zakończenie... 240
Piśmiennictwo 241

8. Leki prokognitywne Jakub Kaźmierski, Radosław Magierski 243
1. Leki prokognitywne o różnych zastosowaniach 244
Leki działające na błony komórkowe 244
Piracetam 244
Cytykolina 245
Leki o działaniu naczyniowym 247
Winpocetyna 247
Nicergolina 248
Preparaty ziołowe i witaminy 249
Ginkgo biloba 249
Żeń-szeń 250
Witaminy 250
Leki o innym mechanizmie działania 250
Cerebrolizyna 250
2. Leki prokognitywne zarejestrowane w chorobie Alzheimera 251
Leki biologiczne (przeciwciała monoklonalne) 251
Adukanumab 251
Inhibitory cholinoesterazy 252
Takryna 252
Donepezil 253
Riwastigmina 255
Galantamina 257
Antagonista receptora NMDA 258
Memantyna 258
Na zakończenie... 260
Piśmiennictwo 260

9. Leki anksjolityczne i nasenne Adam Wichniak 263
9A. Leki anksjolityczne 263
1. Pochodne benzodiazepiny 263
Alprazolam 266
Bromazepam 267
Chlordiazepoksyd 268
Diazepam 269
Estazolam 269
Klobazam 270
Klonazepam 271
Klorazepat 272
Lorazepam 272
Lormetazepam 273
Midazolam 274
Nitrazepam 274
Oksazepam 275
Temazepam 276
2. Inne leki anksjolityczne 276
Hydroksyzyna 277
Pregabalina 278
Buspiron 279
9B. Leki nasenne 281
1. Niebenzodiazepinowe leki nasenne 281
Zolpidem 283
Zopiklon i eszopiklon 284
Zaleplon 285
2. Inne leki nasenne 286
Doksylamina 286
Difenhydramina 288
Doksepina i sedatywne leki przeciwdepresyjne 289
Melatonina i leki melatoninergiczne 289
Antagoniści receptorów oreksynowych 291
Na zakończenie... 291
Piśmiennictwo 292

10. Leki stymulujące Adam Wichniak, Aleksandra Wierzbicka 293
1. Leki stosowane w leczeniu nadmiernej senności 293
Modafinil i armodafinil 293
Pitolisant 295
Solriamfetol 296
Selegilina 298
Leki o innym mechanizmie działania (niestymulujące) 298
2. Leki stosowane w leczeniu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) 299
Metylofenidat 299
Pochodne amfetaminy 301
Lisdeksamfetamina 301
Leki o innym mechanizmie działania (niestymulujące) 302
Atomoksetyna 302
Guanfacyna 303
Wiloksazyna 305
Na zakończenie... 306
Piśmiennictwo 307

11. Leki stosowane w terapii uzależnień Bogusław Habrat 309
1. Leki stosowane głównie w terapii uzależnień i niektórych stanów im towarzyszących (zespoły abstynencyjne, ostre zatrucia) 309
Długo działający antagoniści receptora opioidowego: naltrekson i nalmefen 309
Naltrekson 310
Nalmefen 311
Akamprozat 312
Disulfiram 313
2. Leki stosowane w terapii substytucyjnej: agoniści i częściowi agoniści receptorów opioidowych 315
Metadon 315
Buprenorfina i łączone preparaty buprenorfiny z naltreksonem 316
Inne opioidy 318
Wolno uwalniająca się doustna morfina (slow-release oral morphine, SROM) 318
Kodeina (dihydrokodeina) 319
Heroina (diacetylomorfina) 319
Nalokson 320
3. Leki stosowane w terapii uzależnień innych niż od alkoholu, opioidów i nikotyny 321
Baklofen 321
Flumazenil 322
4. Leki stosowane w terapii uzależnienia od nikotyny 323
Wareniklina i cytyzyna 323
Na zakończenie... 325
Piśmiennictwo 325

12. Inne leki o działaniu psychotropowym lub stosowane w psychiatrii Janusz Rybakowski 327
1. Środki działające poprzez układ neuroendokrynny 327
Hormony tarczycy 327
Leki działające na oś reprodukcyjną 328
Estrogeny 328
Syntetyczni agoniści gonadoliberyny 329
Syntetyczne pochodne progesteronu 329
Leki o działaniu hamującym na oś podwzgórze–przysadka–nadnercza 330
Melatonina 331
2. Środki działające na neuroprzekaźnictwo 332
Antagoniści receptorów β-adrenergicznych: propranolol i pindolol 332
Antagoniści receptorów α-adrenergicznych: klonidyna 333
Leki antycholinergiczne: biperiden i triheksfenidyl 334
Leki dopaminergiczne: amantadyna, bromokryptyna, apomorfina 335
3. Inhibitory fosfodiesterazy typu 5 (PDE5) 337
Sildenafil 337
Wardenafil i tadalafil 338
4. Kwasy tłuszczowe nienasycone 339
5. Środki psychodeliczne i podobne 340
Psylocybina 341
3,4-Metylenodioksymetamfetamina (MDMA) 342
Kannabidiol 343
Na zakończenie... 344
Piśmiennictwo 344

13. Badania kliniczne leków psychotropowych Tomasz Szafrański 347
1. Wprowadzenie 347
2. Badanie kliniczne leku – definicja 348
3. Fazy badań leków 350
Badania przedkliniczne 350
Badania kliniczne 351
4. Rejestracja nowego leku 353
Leki generyczne i leki biopodobne 354
Rozwój psychofarmakologii i problem „me-too” 355
5. Zagadnienia etyczne i regulacje prawne 356
6. Wybrane zagadnienia dotyczące specyfiki badań klinicznych leków psychotropowych 358
Zgoda na udział w badaniach klinicznych 359
Placebo w psychiatrii 360
Standard raportowania prowadzenia badań i wyników 363
Skale kliniczne używane w badaniach leków psychotropowych 363
Ocena ryzyka zachowania samobójczego 366
Badania dotyczące substancji psychodelicznych 366
Na zakończenie... 368
Piśmiennictwo 369

FARMAKOTERAPIA WYBRANYCH JEDNOSTEK PSYCHIATRYCZNYCH 371

14. Farmakoterapia schizofrenii Marek Jarema 373
1. Obraz kliniczny choroby 373
2. Ogólne zasady farmakoterapii schizofrenii 375
Wskazania do leczenia farmakologicznego 375
Dobór LPP do potrzeb pacjenta 375
Dobór dawki leku przeciwpsychotycznego 376
Ocena skuteczności farmakoterapii 376
Ocena współpracy chorego w leczeniu (compliance, adherence to treatment), tzn. przestrzegania zaleceń w kwestii przyjmowania leków według zaleceń lekarskich 378
Okres leczenia 380
Zmiana leczenia i leczenie skojarzone 384
3. Leczenie pierwszego epizodu schizofrenii 387
4. Leczenie zaostrzeń i nawrotów schizofrenii 390
5. Leczenie objawów negatywnych schizofrenii 394
6. Leczenie schizofrenii lekoopornej 395
7. Leczenie zaburzeń z kręgu (spektrum) schizofrenii 398
8. Oddziaływania pozafarmakologiczne 400
Na zakończenie... 401
Piśmiennictwo 401

15. Farmakoterapia choroby afektywnej dwubiegunowej Janusz Rybakowski 403
1. Obraz kliniczny choroby 403
2. Farmakoterapia ChAD 406
3. Farmakoterapia zespołu maniakalnego 406
4. Farmakoterapia zespołu depresyjnego w przebiegu ChAD 409
5. Farmakoterapia epizodów mieszanych ChAD 412
Stan mieszany maniakalny 412
Stan mieszany depresyjny 412
6. Farmakoterapia choroby afektywnej dwubiegunowej z szybką zmianą faz 412
7. Farmakologiczna profilaktyka nawrotów ChAD 413
Lit 413
Walproinian 416
Karbamazepina 417
Olanzapina 418
Kwetiapina 418
Lamotrigina 419
Klozapina 419
Aripiprazol 420
Risperidon 420
Leki przeciwpsychotyczne w iniekcjach o przedłużonym działaniu 420
Leki przeciwdepresyjne 420
Inne leki 421
8. Ogólne rekomendacje farmakologicznej profilaktyki ChAD 421
9. Niektóre czynniki wyboru leku normotymicznego dla kuracji profilaktycznej 423
10. Metody psychoterapeutyczne wspomagające farmakoterapię ChAD 424
Na zakończenie... 426
Piśmiennictwo 427

16. Farmakoterapia depresji 429
16A. Obraz kliniczny depresji Piotr Gałecki, Katarzyna Bliźniewska-Kowalska 429
1. Kryteria diagnostyczne 430
2. Kliniczne postacie depresji 432
Na zakończenie... 433
Piśmiennictwo 433
16B. Zasady farmakoterapii depresji Piotr Gałecki, Katarzyna Bliźniewska-Kowalska 435
1. Cele leczenia depresji 435
2. Psychoedukacja pacjenta 436
3. Wybór leku przeciwdepresyjnego 436
4. Algorytm leczenia epizodu depresyjnego 441
5. Postępowanie w depresji lekoopornej 442
6. Leczenie podtrzymujące 444
7. Leczenie przeciwdepresyjne kobiet w wieku rozrodczym 445
Na zakończenie... 446
Piśmiennictwo 446
16C. Farmakologiczna profilaktyka nawrotów depresji Jan Jaracz 448
1. Nawroty depresji 448
2. Metody zapobiegania nawrotom depresji w przebiegu ZDN 449
Leki przeciwdepresyjne i sole litu 449
Niefarmakologiczne metody biologiczne 452
Psychoterapia 453
Sekwencyjna i okresowa profilaktyka nawrotów depresji 453
Leczenie okresowe 454
3. Standardy leczenia profilaktycznego depresji nawracającej 454
4. Skutki długotrwałego stosowania leków przeciwdepresyjnych 457
Upadki 457
Wydłużenie odcinka Qtc 457
Krwawienia 458
Leki przeciwdepresyjne a otępienie 458
Na zakończenie... 459
Piśmiennictwo 459
16D. Farmakoterapia depresji lekoopornej Dominika Dudek, Krzysztof Wojtasik-Bakalarz 462
1. Definicja depresji lekoopornej 462
2. Zaawansowanie lekooporności 463
3. Postępowanie w depresji lekoopornej 464
Optymalizacja dawki 465
Dalsze postępowanie 465
Zmiana leku 466
Dołączenie drugiego leku przeciwdepresyjnego 467
4. Augmentacja 468
Lit 468
Leki przeciwpsychotyczne 468
Hormony tarczycy 470
Lamotrigina 470
Leki psychostymulujące 471
Esketamina 471
Inne metody augmentacji 472
5. Oddziaływania pozafarmakologiczne 472
Psychoterapia 472
Metody neuromodulacyjne 472
Chronoterapia 473
Na zakończenie... 473
Piśmiennictwo 474
16E. Psychoterapia wspomagająca farmakoterapię depresji Dominika Dudek, Anna Wasik 476
1. Wprowadzenie 476
2. Korzyści płynące z psychoterapii stosowanej bez połączenia i w połączeniu z farmakoterapią w leczeniu depresji 478
3. Ograniczenie i korzyści psychoterapii depresji 480
Współwystępowanie innych zaburzeń 480
Zaburzenia architektury snu 484
Na zakończenie... 484
Piśmiennictwo 485

17. Farmakoterapia zaburzeń ze spektrum autyzmu Filip Rybakowski 487
1. Objawy i rozpowszechnienie zaburzeń ze spektrum autyzmu 487
2. Farmakoterapia zaburzeń współwystępujących 488
Drażliwość i leki przeciwpsychotyczne 488
Leki psychostymulujące, przeciwpadaczkowe i przeciwdepresyjne 489
3. Nowe perspektywy farmakoterapii autyzmu 490
4. Farmakoterapia w kontekście psychoterapii zaburzeń ze spektrum autyzmu 493
Na zakończenie... 494
Piśmiennictwo 494

18. Farmakoterapia zespołu obsesyjno-kompulsyjnego Piotr Gałecki, Katarzyna Bliźniewska-Kowalska 497
1. Wprowadzenie 497
2. Charakterystyka kliniczna zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego (OCD) 497
Kryteria diagnostyczne zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego 498
Główne objawy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego 499
Rozpowszechnienie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych 500
3. Ogólne zasady leczenia zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych 500
4. Farmakoterapia zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych 501
Leki przeciwdepresyjne 501
Postępowanie w przypadku OCD opornego na leczenie 502
5. Zaburzenia pokrewne 504
Cielesne zaburzenie dysmorficzne (dysmorfofobia) 504
Zbieractwo patologiczne (zaburzenia gromadzenia, syllogomania) 504
Trichotillomania (zaburzenie z wyrywaniem włosów) 504
Dermatotillomania 505
Na zakończenie... 505
Piśmiennictwo 505

19. Farmakoterapia zespołów lękowych Sławomir Murawiec, Piotr Gałecki 507
1. Rozpowszechnienie zaburzeń lękowych 507
2. Zespoły lękowe według ICD-11 507
Zaburzenie lękowe uogólnione 508
Zaburzenia lękowe z paniką 508
Agorafobia 509
Fobia specyficzna 509
Zaburzenie z lękiem społecznym 509
Zaburzenia z lękiem separacyjnym 510
Hipochondria (zaburzenie z lękiem dotyczącym zdrowia) 510
3. Zaburzenia lękowe w DSM-5 510
Rozpoznanie zespołu lęku uogólnionego według ICD-11 i DSM-5 511
Zaburzenie z lękiem przed chorobą (illness anxiety disorder, IAD) według DSM-5 511
4. Różnice między lękiem niepatologicznym a patologicznym 512
5. Lęk a depresja 513
6. Farmakoterapia zespołów lękowych 514
Zalecenia Brytyjskiego Towarzystwa Psychofarmakologii (BAP) 515
Zalecenia niemieckie 518
Zalecenia polskie 519
Farmakoterapia w ciąży i okresie poporodowym 520
Profile działania klinicznego substancji zalecanych w terapii zespołów lękowych 521
Dawkowanie leków 521
Uwagi dotyczące zastosowania benzodiazepin 521
Czynniki subiektywne 522
7. Psychoterapia 522
8. Inne metody stosowane w leczeniu zaburzeń lękowych 523
Na zakończenie... 524
Piśmiennictwo 524

20. Farmakoterapia zespołów stresowych Janusz Heitzman 527
1. Traumatyczny stres i jego konsekwencje kliniczne 527
2. Zaburzenia potraumatyczne i ich objawy 528
Trwała zmiana osobowości 528
Zaburzenia adaptacyjne 529
Ostre zaburzenie stresowe (ASD) 529
Zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD) 529
Złożone zaburzenie stresowe pourazowe (complex PTSD, C-PTSD) 531
3. Obszary diagnostyczne PTSD i C-PTSD wymagające szczególnej interwencji terapeutycznej 533
Objawy natrętne 533
Objawy zaburzeń nastroju 533
Objawy dysocjacyjne 534
Objawy unikania 534
Objawy nadmiernej pobudliwości 534
Objawy intruzywne 534
4. Oddziaływania psychologiczne i psychoterapia jako zasadnicza metoda leczenia zespołów stresowych 535
5. Leczenie farmakologiczne zespołów stresowych 537
Neurobiologia reakcji na traumę określa potrzebę farmakoterapii 538
Zaburzenia regulacji noradrenergicznej 538
Zaburzenie układu serotonergicznego 539
Dysfunkcja osi podwzgórze–przysadka–nadnercza (hypothalamic–pituitary–adrenal axis, HPA) 539
Zaburzenia układu glutaminianergicznego 540
Kindling 540
Podwyższony poziom reagowania i predyspozycja do zachorowalności 540
Ograniczenia dla włączenia farmakoterapii 541
Leczenie farmakologiczne – rekomendacje 541
Benzodiazepiny 542
Leki adrenolityczne 543
Leki przeciwdepresyjne 544
Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (selective serotonin reuptake inhibitors, SSRI) 544
Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny (serotonin and norepinephrine reuptake inhibitors, SNRI) 545
Inne leki przeciwdepresyjne 545
Leki przeciwdrgawkowe 546
Leki przeciwpsychotyczne (LPP) II generacji 547
Nowe kierunki farmakoterapii 551
Na zakończenie... 551
Piśmiennictwo 552

21. Farmakoterapia ADHD u dzieci i dorosłych Tomasz Wolańczyk 555
1. Obraz kliniczny choroby 555
2. Klasyfikacje diagnostyczne 557
3. Zagadnienia epidemiologiczne 559
4. Etiologia i patofizjologia zespołu nadpobudliwości psychoruchowej 559
5. Współchorobowość w zespole nadpobudliwości psychoruchowej 563
6. Leczenie 563
Farmakoterapia 565
Leki psychostymulujące 565
Metylofenidat 566
Amfetaminy (lisdeksamfetamina i deksamfetamina) 568
Inne leki 568
Atomoksetyna 569
α2-Agoniści: klonidyna i guanfacyna 570
Wiloksazyna 571
Metody niefarmakologiczne 571
Na zakończenie... 572
Piśmiennictwo 573

22. Farmakoterapia zespołów otępiennych Tomasz Sobów 575
1. Wprowadzenie 575
2. Elementy obrazu klinicznego i diagnostyki różnicowej zespołów otępiennych 576
3. Uwagi ogólne dotyczące leczenia otępień 580
4. Farmakoterapia zespołów otępiennych 582
Kliniczne zastosowanie inhibitorów cholinoesterazy 583
Kliniczne zastosowanie memantyny 586
Stosowanie leków skonstruowanych na podstawie modelu etiopatogenezy choroby Alzheimera (hipoteza kaskady amyloidowej) 587
5. Farmakoterapia zaburzeń behawioralnych i objawów psychotycznych towarzyszących otępieniom 588
Leki przeciwpsychotyczne w BPSD 590
Leki przeciwdepresyjne w BPSD 592
Inne leki psychotropowe w leczeniu BPSD 594
6. Specyfika stosowania leków prokognitywnych, przeciwpsychotycznych i przeciwdepresyjnych w poszczególnych rodzajach otępienia 595
Otępienia z patologią typu ciał Lewy’ego (DLB/PDD) 595
Inne otępienia przebiegające z parkinsonizmem (postępujący zanik ponadjądrowy, zanik wieloukładowy) 595
Otępienia czołowo-skroniowe 595
Otępienia naczyniopochodne 595
Otępienie w chorobie Huntingtona 596
Otępienie w przebiegu padaczki 596
Na zakończenie... 596
Piśmiennictwo 597

23. Farmakoterapia uzależnienia od alkoholu Marcin Wojnar 599
1. Wprowadzenie 599
2. Zaburzenia związane z używaniem alkoholu 599
3. Leczenie uzależnienia od alkoholu 601
Leczenie alkoholowego zespołu abstynencyjnego (AZA) 602
Leczenie farmakologiczne uzależnienia od alkoholu 605
Leki zarejestrowane we wskazaniu do leczenia uzależnienia od alkoholu 606
Disulfiram 607
Akamprozat 608
Naltrekson 609
Nalmefen 610
Leki stosowane w leczeniu uzależnienia od alkoholu we wskazaniach pozarejestracyjnych 612
Baklofen 612
Gabapentyna 614
Topiramat 614
Zonisamid 615
Ondansetron 615
Wareniklina 615
Na zakończenie... 617
Piśmiennictwo 617

24. Farmakoterapia zaburzeń używania substancji/uzależnień od wybranych substancji innych niż alkohol Bogusław Habrat 619
1. Zakres pojęciowy i kryteria zaburzeń używania substancji/uzależnienia 619
2. Specyfika zaburzeń używania substancji/uzależnień i wynikające z niej cele leczenia 622
3. Farmakoterapia uzależnienia od opioidów 622
Leczenie substytucyjne 623
Leczenie długo działającymi antagonistami opioidowymi 624
4. Farmakoterapia uzależnienia od leków uspokajających, nasennych i innych o wpływie na przekaźnictwo GABA-ergiczne 625
Benzodiazepiny 625
Niebenzodiazepinowe leki nasenne 628
Kwas γ-hydroksymaslowy (GHB) 629
Gabapentoidy 629
5. Uzależnienie od substancji stymulujących 630
Amfetamina i jej pochodne (metamfetamina) 630
Kokaina 631
Kofeina 632
6. Zaburzenia używania kannabisu 633
7. Uzależnienie od nikotyny (tytoniu) 635
8. Zaburzenia używania tzw. nowych substancji psychoaktywnych (NPS) 637
Na zakończenie... 639
Piśmiennictwo 639

25. Farmakoterapia tzw. nałogów behawioralnych Bogusław Habrat 641
1. Charakterystyka kliniczna zaburzeń 641
2. Kierunki farmakoterapii 643
Metody oparte na założeniach „nałogowości” i doświadczeniach w leczeniu uzależnień od substancji psychoaktywnych 644
Antagoniści receptorów opioidowych 644
Akamprozat, disulfiram i baklofen 644
Bupropion 645
Terapie wywodzące się z koncepcji spektrum upośledzenia kontroli impulsów 645
Terapie wywodzące się z koncepcji współwystępowania zaburzeń nałogowych z zaburzeniami nastroju 645
Terapie zakładające współwystępowanie nałogów behawioralnych z ADHD 645
Terapie wywodzące się z traktowania nałogów behawioralnych jako jednej z form zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (OCD) 646
3. Zaburzenia uprawiania hazardu (dawniej „hazard patologiczny”) 646
4. Zaburzenia korzystania z gier komputerowych 647
5. Nałogowe zaburzenia korzystania z internetu 648
6. Zaburzenia kompulsywnego kupowania: nałogowe kupowanie, patologiczne kupowanie, nałogowe chodzenie po sklepach, nadmierne wydawanie pieniędzy, oniomania (gr. ṓnios – na sprzedaż) 649
7. Nałogowe formy hiperseksualizmu 650
8. Zespół dysregulacji dopaminergicznej 650
Na zakończenie... 651
Piśmiennictwo 651

26. Farmakoterapia zaburzeń odżywiania Katarzyna Kucharska, Dariusz Włodarek 653
1. Definicja, rodzaje i rozpowszechnienie zaburzeń odżywiania 653
2. Jadłowstręt psychiczny (JP, anorexia nervosa, AN) 654
Kryteria diagnostyczne według DSM-5 oraz obraz kliniczny 654
Leczenie jadłowstrętu psychicznego i jego powikłań 655
Farmakoterapia jadłowstrętu psychicznego 656
Leki przeciwpsychotyczne (LPP) II generacji 656
Leki przeciwdepresyjne 657
Agoniści receptorów kannabinoidowych 657
Leki prokinetyczne 658
Błonnik 658
Benzodiazepiny 658
Cynk 658
Leki stosowane w zaburzeniach mineralizacji tkanki kostnej 658
Oksytocyna 658
Neuromodulacja (głęboka stymulacja mózgu, przezczaszkowa stymulacja magnetyczna, bezpośrednia przezczaszkowa stymulacja prądem) 659
3. Bulimia psychiczna (bulimia nervosa, BN) 659
Kryteria diagnostyczne według DSM-5 oraz obraz kliniczny 659
Leczenie bulimii psychicznej 660
Farmakoterapia bulimii psychicznej 660
Leki przeciwdrgawkowe 660
Przezczaszkowa stymulacja magnetyczna 661
4. Zespół kompulsywnego jedzenia (binge eating disorder, BED) 661
Kryteria diagnostyczne według DSM-5 oraz obraz kliniczny 661
Leczenie BED 661
Farmakoterapia BED 661
5. Zaburzenia odżywiania polegające na unikaniu lub ograniczaniu przyjmowania pokarmów (avoidant restrictive food intake disorder, ARFID) 662
Obraz kliniczny oraz kryteria diagnostyczne według DSM-5 662
Leczenie ARFID 663
6. Oddziaływania psychoterapeutyczne w leczeniu zaburzeń odżywiania 663
7. Rehabilitacja żywieniowa 664
Jadłowstręt psychiczny 664
Uwagi dotyczące diety 667
Bulimia psychiczna 668
Zespół kompulsywnego jedzenia 669
Zaburzenia odżywiania polegające na unikaniu lub ograniczaniu przyjmowania pokarmów 670
Na zakończenie... 671
Piśmiennictwo 671

27. Farmakologiczne leczenie zaburzeń seksualnych Marek Krzystanek, Robert Krysiak, Artur Pałasz 673
1. Model reakcji seksualnej 673
2. Podział zaburzeń seksualnych 675
3. Leczenie zaburzeń seksualnych 676
Leczenie zaburzeń pożądania seksualnego 679
Leczenie zaburzeń podniecenia seksualnego 688
Leczenie zaburzeń orgazmu 692
Leczenie bolesności genitalno-miedniczej/dyspareunii i pochwicy 694
Leczenie zaburzeń ejakulacji 694
Przedwczesna ejakulacja 694
Wytrysk opóźniony 696
Wytrysk wsteczny 696
Bolesna ejakulacja 696
Leczenie hiperseksualności 696
Na zakończenie... 697
Piśmiennictwo 697

28. Farmakoterapia zaburzeń snu Adam Wichniak, Aleksandra Wierzbicka 699
1. Rola farmakoterapii w leczeniu zaburzeń snu 699
2. Farmakologiczne leczenie bezsenności 700
3. Farmakologiczne leczenie hipersomnii pochodzenia ośrodkowego 703
4. Farmakologiczne leczenie zaburzeń rytmu okołodobowego snu i czuwania 704
5. Farmakologiczne leczenie parasomnii 706
6. Farmakologiczne leczenie zaburzeń ruchowych związanych ze snem 708
Na zakończenie... 710
Piśmiennictwo 710

29. Farmakologiczne próby leczenia zaburzeń osobowości Marek Krzystanek 713
1. Model patogenezy zaburzeń osobowości 713
2. Metody leczenia zaburzeń osobowości 715
Koncepcja farmakologicznego leczenia zaburzeń osobowości 716
Wyniki badań klinicznych 719
Amitriptylina 720
Aripiprazol 720
Asenapina 720
Duloksetyna 721
Fenelzyna 721
Fluoksetyna 721
Flupentiksol 721
Fluwoksamina 721
Haloperidol 721
Hydrokortyzon 721
Klonidyna 722
Kwasy omega-3 722
Kwetiapina 722
Kwas walproinowy 722
Lamotrigina 722
Nalmefen 723
Okskarbazepina 723
Oksytocyna 723
Olanzapina 723
Paliperidon 724
Risperidon 724
Sertralina 724
Topiramat 724
Na zakończenie... 724
Piśmiennictwo 725

ZAGADNIENIA SPECJALNE 727

30. Farmakogenetyka leków psychotropowych Joanna Pawlak, Monika Dmitrzak-Węglarz 729
1. Wprowadzenie 729
2. Farmakogenetyka w praktyce klinicznej 731
3. Polimorfizm genetyczny cytochromu P450 733
4. Farmakogenetyka leków przeciwpsychotycznych (LPP) 735
Klasyczne leki przeciwpsychotyczne (LPP I generacji, LPPI) 737
Atypowe leki przeciwpsychotyczne (LPP II generacji, LPPII) 738
Nowe leki przeciwpsychotyczne (LPP III generacji, LPPIII) 740
5. Farmakogenetyka leków przeciwdepresyjnych 741
6. Farmakogenetyka leków normotymicznych 746
7. Farmakogenetyka leków anksjolitycznych 749
8. Farmakogenetyka leków psychostymulujących i prokognitywnych 750
Na zakończenie... 751
Piśmiennictwo 752

31. Psychofarmakoterapia wieku dziecięco-młodzieżowego – odrębności farmakokinetyki oraz leczenia schizofrenii, depresji i choroby afektywnej dwubiegunowej Agnieszka Słopień, Barbara Remberk 755
1. Wprowadzenie 755
2. Profil farmakokinetyczny leków u dzieci i młodzieży 756
3. Postępowanie w wybranych zaburzeniach psychicznych dzieci i młodzieży (ze szczególnym uwzględnieniem farmakoterapii) 757
Postępowanie w schizofrenii 757
Postępowanie w depresji 763
Postępowanie w zaburzeniach afektywnych dwubiegunowych 770
4. Działania niepożądane omawianych leków u dzieci i młodzieży 773
Na zakończenie... 774
Piśmiennictwo 775

32. Psychofarmakoterapia u chorych w wieku podeszłym Tomasz Sobów 777
1. Wprowadzenie 777
2. Zmiany w farmakokinetyce a psychofarmakoterapia starszych chorych 777
Wchłanianie leków 777
Dystrybucja leków 778
Usuwanie ksenobiotyków (w tym leków) 778
3. Zmiany farmakodynamiczne dotyczące leków psychotropowych u starszych chorych 779
Zmiany receptorowe 779
Metabolizm i interakcje lekowe 779
4. Typowe problemy związane ze stosowaniem leków psychotropowych u osób w wieku podeszłym 779
Ryzyko hipotensji i upadków 781
Parkinsonizm i inne powikłania ze strony układu pozapiramidowego 781
Hiponatremia 782
Zespół serotoninowy 782
Złośliwy zespół neuroleptyczny 783
Niepożądane efekty hematologiczne 783
Zaparcia 784
Leki o działaniu antycholinergicznym a starsi pacjenci 784
5. Ogólne zasady psychofarmakoterapii u chorych w wieku podeszłym 785
6. Odrębności farmakoterapii depresji u chorych w wieku podeszłym 786
7. Odrębności farmakoterapii choroby afektywnej dwubiegunowej (ChAD) w wieku podeszłym 787
8. Odrębności farmakoterapii schizofrenii w wieku podeszłym 788
9. Odrębności farmakoterapii zaburzeń lękowych w wieku podeszłym 790
Na zakończenie... 790
Piśmiennictwo 790

33. Psychofarmakoterapia ciąży i okresu okołoporodowego Dominika Dudek 793
1. Wprowadzenie – zasady ogólne leczenia kobiet w okresie ciąży 793
2. Psychofarmakoterapia i karmienie piersią – zasady ogólne 796
3. Stosowanie leków przeciwdepresyjnych (LPD) u kobiet w wieku rozrodczym 797
4. Stosowanie leków przeciwlękowych i nasennych 799
5. Leki normotymiczne: lit i leki przeciwpadaczkowe 801
6. Leki przeciwpsychotyczne (LPP) 803
7. Leki psychostymulujące 804
8. Breksanolon – nowa możliwość w depresji poporodowej 804
Na zakończenie... 805
Piśmiennictwo 805

34. Leczenie zaburzeń psychicznych w przebiegu chorób somatycznych Jan Jaracz 807
1. Wprowadzenie 807
2. Ogólne zasady psychofarmakoterapii w chorobach somatycznych i neurologicznych 809
3. Choroby neurologiczne 810
Udar mózgu 810
Choroba Parkinsona 812
Stwardnienie rozsiane 814
Padaczka 815
4. Choroby internistyczne 816
Choroba niedokrwienna serca 816
Cukrzyca 817
Choroby reumatyczne 818
Choroby nowotworowe 819
Na zakończenie... 821
Piśmiennictwo 821

35. Leczenie skojarzone za pomocą leków psychotropowych Janusz Rybakowski 823
1. Wprowadzenie 823
2. Polifarmakoterapia za pomocą leków przeciwpsychotycznych w schizofrenii 823
3. Polifarmakoterapia w chorobie afektywnej dwubiegunowej (ChAD) 826
Polifarmakoterapia w leczeniu manii 826
Polifarmakoterapia w leczeniu depresji w przebiegu ChAD 826
Polifarmakoterapia w profilaktyce nawrotów ChAD 827
Polifarmakoterapia w chorobie afektywnej dwubiegunowej z szybką zmianą faz 829
4. Polifarmakoterapia za pomocą leków przeciwdepresyjnych w depresji okresowej 829
Na zakończenie... 831
Piśmiennictwo 832

36. Psychofarmakoterapia zgodnie z zaleceniami Dominika Dudek, Anna Wasik 835
1. Wprowadzenie 835
2. Adherencja w zaburzeniach psychicznych 837
Adherencja w schizofrenii 838
Adherencja w zaburzeniach afektywnych dwubiegunowych 841
Adherencja w depresji okresowej nawracającej 844
Adherencja w zaburzeniach lękowych 847
Na zakończenie... 848
Piśmiennictwo 849

37. Farmakologiczne aspekty terapii elektrowstrząsowej (EW) Łukasz Święcicki 851
1. Wprowadzenie 851
2. Krótki rys historyczny 852
3. Zastosowanie i skuteczność zabiegów EW 853
4. Leki stosowane przed rozpoczęciem zabiegów EW 854
Podawanie atropiny przed zabiegiem EW 855
5. Leki stosowane do znieczulenia podczas zabiegu EW 856
Metoheksital 856
Tiopental 856
Propofol 858
Ketamina 859
Etomidat 861
6. Leki stosowane do zwiotczenia podczas zabiegów EW 863
Depolaryzujące środki zwiotczające 863
Niedepolaryzujące środki zwiotczające 864
Rokuronium 864
Miwakurium 865
7. Stosowanie leków psychotropowych podczas trwania kuracji EW 865
8. Farmakoterapia w zapobieganiu nawrotów 866
9. Farmakoterapia zaburzeń funkcji poznawczych 868
Na zakończenie... 868
Piśmiennictwo 869

Skorowidz 871