ebook Żyć i pracować w domu pomocy społecznej. Socjologiczne studium interakcji personelu z upośledzonymi umysłowo Jakub Niedbalski

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

Rok wydania: 2013

Książka Jakuba Niedbalskiego to imponujące studium empiryczne przeprowadzone zgodnie z zasadami metodologii teorii ugruntowanej. Autor dokonuje wszechstronnej, pogłębionej analizy miejsca, w którym z całą jaskrawością wychodzą na jaw reguły rządzące konstruowaniem ładu społecznego. Miejscem tym jest dom pomocy społecznej dla osób upośledzonych umysłowo. Oglądając to miejsce możemy, podążając za wskazaniami Autora, odnaleźć reguły, którymi na co dzień posługujemy się w naszym społecznym życiu – jednak zwielokrotnione, przerysowane, a więc tym bardziej przemawiające do naszej ospałej wyobraźni.

Autor książki symbolizuje postawę, zgodnie z którą o upośledzeniu umysłowym może wypowiadać się tylko ktoś, kto z upośledzonymi „zjadł beczkę soli”. Mam nieodparte wrażenie, że większość specjalistów od „niepełnosprawności intelektualnej” upośledzonego człowieka widziała tylko z daleka, a w dodatku na krótko. Książka Jakuba Niedbalskiego ma szansę stać się publikacją, która to zmieni.

Z recenzji prof. dr hab. Elżbiety Zakrzewskiej-Manterys

Spis treści ebooka Żyć i pracować w domu pomocy społecznej. Socjologiczne studium interakcji personelu z upośledzonymi umysłowo

Wstęp 9

Rozdział I. Podstawy teoretyczne badań 13

1.1. Ład społeczny w teorii myśli socjologicznej 14
1.2. Ład społeczny w ujęciu normatywnym 16
1.3. Ład społeczny w ujęciu interpretatywnym 20
1.3.1. Symboliczny interakcjonizm a problematyka ładu społecznego 20
1.3.2. Ład społeczny w socjologii fenomenologicznej i etnometodologii 24
1.3.3. Ład interakcji i porządek społeczny w koncepcji Ervinga Goffmana 27
1.3.4. Instytucjonalne ujęcie ładu społecznego w koncepcji Petera Bergera i Thomasa Luckmanna 32
1.4. Ład interakcji i porządek społeczny – podsumowanie 34

Rozdział II. Niepełnosprawność intelektualna w ujęciu naukowym i społecznej percepcji 35

2.1. Upośledzenie umysłowe w dyskursie naukowym 36
2.2. Przyczyny upośledzenia umysłowego i ich klasyfikacje – ujęcie interdyscyplinarne 43
2.3. Upośledzenie umysłowe a choroba psychiczna – podobieństwa i różnice 47
2.4. Niepełnosprawność intelektualna jako kategoria społeczna 49
2.5. Miejsce osoby niepełnosprawnej intelektualnie w społeczeństwie 51
2.6. Realizacja idei podmiotowości osoby upośledzonej umysłowo 55

Rozdział III. Miejsce osoby niepełnosprawnej intelektualniew systemie pomocy społecznej 61

3.1. Polityka państwa wobec osób niepełnosprawnych intelektualnie – rozwiązania systemowe 62
3.2. Instytucjonalizacja opieki nad osobami upośledzonymi umysłowo 67
3.2.1. Dom pomocy społecznej w strukturze polityki społecznej i systemie prawa 68
3.2.2. Realizacja zadań pomocowych w instytucjonalnych w warunkach domu pomocy społecznej 71
3.3. Miejsce osoby upośledzonej umysłowo w instytucjonalnym systemie pomocy społecznej – podsumowanie 74

Rozdział IV. Metodologia badań 79

4.1. Cel i przedmiot badań 79
4.2. Charakterystyka terenu badań 79
4.3. Techniki badawcze 81
4.3.1. Wywiad swobodny 82
4.3.2. Obserwacja uczestnicząca 84
4.3.3. Analiza materiałów zastanych 85
4.4. Metody jakościowe zastosowane w badaniu środowiska osób upośledzonych umysłowo 86
4.4.1. Metodologia teorii ugruntowanej 89
4.4.2. Badanie etnograficzne 91
4.4.3. Etnografia a teoria ugruntowana – porównanie metod 94
4.5. Uzasadnienie wyboru określonych metod i technik badawczych 97
4.6. Charakterystyka badań w środowisku osób upośledzonych umysłowo 98
4.6.1. Poziom percepcji i kompetencje językowe badanych a zdobywanie danych empirycznych 98
4.6.2. Neutralność a zaangażowanie emocjonalne badacza-obserwatora 100
4.6.3. Przemiana roli oraz dynamika tożsamości badacza 101
4.7. Etyka badań a niepełnosprawność intelektualna – moralne granice eksploracji terenowej 104

Rozdział V. Porozumiewanie się, rozumienie, porozumienie – proces budowania ładu interakcji w społecznej przestrzeni DPS 107

5.1. Analiza funkcji komunikacyjnych 107
5.1.1. Sens i znaczenie komunikowania się w instytucji opiekuńczej 107
5.1.2. Rodzaje i sposoby porozumiewania się podopiecznych z opiekunami 110
5.1.3. Reguły komunikowania się personelu z mieszkańcami 119
5.1.4. Poziomy porozumienia – problematyka intencjonalność i istotności komunikatu 122
5.1.5. Znaczenie aktu komunikacji i porozumiewania się – podsumowanie 123
5.2. Konstruowanie „rzeczywistości” instytucjonalnej DPS 125
5.2.1. Rekonstruowanie biografii mieszkańca 125
5.2.2. Reinterpretacje znaczeń dokonywane na poziomie językowo-pojęciowym 131
5.2.3. Proces typifikacji i kategoryzowania 137
5.2.4. Środowiskowe normy i metanormy 142
5.2.5. Instytucjonalne rytuały i zwyczaje 145
5.2.6. System wartości funkcjonujących w domu pomocy społecznej 147
5.3. Negocjacyjny wymiar relacji interpersonalnych 151
5.3.1. Relacje partnerskie a wymagania profesjonalizacji pracy 151
5.3.2. Percepcja potrzeb podopiecznych i ich realizacja przez personel 154
5.3.3. Podejmowanie ról quasi-rodzinnych versus perspektywa zadaniowa 160
5.4. Porozumiewanie się, rozumienie, porozumienie – podsumowanie 166

Rozdział VI. Elementy (dez-)organizujące ład społeczny DPS 169

6.1. Kontekst niepewność relacji interpersonalnych personelu i podopiecznych 169
6.2. Aktywne działania mieszkańców destabilizujące porządek instytucjonalny 173
6.2.1. Sytuacje konfliktowe i konflikty 174
6.2.2. Agresja i autoagresja podopiecznych 178
6.3. Zaniechania działań mieszkańców prowadzących do destabilizacji instytucjonalnego porządku 182
6.3.1. Bierność i wycofanie podopiecznych 183
6.3.2. Roszczeniowa postawa mieszkańców 187
6.4. Emocjonalny kontekst pracy personelu 190
6.4.1. Odwrażliwiająca rutynizacja pracownika 192
6.4.2. Emocjonalna nadwrażliwość pracownika 194
6.5. Konsekwencje emocji w miejscu pracy 196
6.5.1. Błędy popełnianie przez personel jako efekt zaangażowania emocjonalnego 196
6.5.2. Konsekwencje interpersonalne popełnianych błędów 198
6.5.3. Emocje w miejscu pracy – stres i destrukcja tożsamości zawodowej 201

Rozdział VII. Kontrola i podporządkowanie versus autonomia i niezależność 207

7.1. Ład interakcji – między autonomią a kontrolą 207
7.2. Płaszczyzny kontroli i autonomii w domu pomocy społecznej 220
7.2.1. Przestrzeń i czas 220
7.2.2. Ciało i cielesność 225
7.2.3. Manipulowanie i zarządzanie wrażeniami 230
7.2.4. Rola autorytetu i bliskich relacji 234
7.2.5. Samodzielność, niezależność – aktywność mieszkańców 238
7.3. Kontrola versus autonomia – podsumowanie 241

Rozdział VIII. Dom pomocy społecznej i jego otoczenie 245

8.1. Przestrzenne i systemowe powiązania oraz społeczne zależności 245
8.2. Mikrośrodowisko społeczne otoczenia domu pomocy 248
8.3. Reguły wzajemności i obszary sporne – społeczny wymiar otoczenia DPS 251

Rozdział IX. Proces socjalizacji pracownika i mieszkańca 255

9.1. Nabywanie umiejętności przystosowawczych 255
9.2. Przenikanie się życia zawodowego i prywatnego osób zatrudnionych w domu pomocy 257
9.3. Wydarzenia przełomowe w biografii pracownika domu pomocy społecznej 259
9.4. Satysfakcja z pracy jako element budowania i podtrzymywania tożsamości zawodowej pracownika DPS 261
9.5. Proces socjalizacji pracownika i mieszkańca – podobieństwa i różnice 263
9.5.1. Dom pomocy społecznej jako miejsce życia oraz miejsce pracy 263
9.5.2. Nabywanie perspektywy mieszkańca przez osobę upośledzoną umysłowo 265
9.5.2.1. Proces przyjmowania roli i stawania się członkiem instytucji opiekuńczej 265
9.5.2.2. Instytucjonalne uwarunkowania percepcji siebie osób upośledzonych umysłowo 267
9.5.2.3. Rola środowiska społecznego oraz otoczenia instytucjonalnego w procesie stawania się mieszkańcem domu pomocy 270
9.5.3. Praca, zawód, profesjonalizm – proces stawania się pracownikiem domu pomocy społecznej dla osób upośledzonych umysłowo 276

Podsumowanie 285
Bibliografia 291
Spis tabel 303
Aneksy 305