ebook Epidemiologia w medycynie klinicznej i zdrowiu publicznym Wiesław Jędrychowski

Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Rok wydania: 2010

Niniejszy podręcznik jest wprowadzeniem do epidemiologii i medycyny zapobiegawczej, a nie omówieniem szczegółowej epidemiologii chorób. Będzie pomocny w nauczaniu epidemiologii i ochrony zdrowia publicznego, a także w szkoleniu przed- i podyplomowym lekarzy, ponieważ epidemiologia w mnie mniejszym stopniu niż fizjologia czy patologia, stanowi podstawową dyscyplinę niezbędną medycynie klinicznej.

Epidemiologia nie należy do łatwych przedmiotów, trzeba się bowiem zapoznać z całą złożonością wieloczynnikowej etiologii choroby, problemami prawdopodobieństwa i zmienności mierzonych cech zdrowotnych oraz środowiskowych. Musi ona konkurować z atrakcyjną problematyką innych przedmiotów medycznych. Student zapewne odczuwa więcej zadowolenia, stykając się osobiście z chorym niż studiując opisy chorób i profilaktykę, które wydają mu się bezosobowe.

Mam nadzieję, że ten przystępnie napisany podręcznik będzie służył dobrze jako wprowadzenie w bardziej zaawansowane studia z zakresu epidemiologii zdrowia i choroby, tym bardziej że potrzeba kształcenia epidemiologów oraz specjalistów medycyny zapobiegawczej jest w naszym kraju ogromna. Szkolenie pracowników zatrudnionych w służbie sanitarno-epidemiologicznej i w innych sektorach zdrowia publicznego niebędących lekarzami jest dodatkowym ważnym i trudnym wyzwaniem w tym zakresie. Chciałbym bardzo, aby podręcznik ten pomógł w pracy dydaktycznej nauczycielom wykładającym nie tylko epidemiologię, lecz także higienę i zdrowie publiczne.

Spis treści ebooka Epidemiologia w medycynie klinicznej i zdrowiu publicznym

Od Autora 11
1. Podstawowe pojęcia i definicje 13
Ewolucja epidemiologii 15
Współczesne podejście epidemiologiczne 18
Czynniki gospodarza 19
Czynniki środowiskowe i swoiste czynniki etiologiczne 20
Współdziałanie czynników 21

2. Zapobieganie chorobom 23
Zapobieganie pierwszej fazy (podstawowe) 25
Zapobieganie drugiej fazy 28
Zapobieganie trzeciej fazy (rehabilitacja) 28

3. Ocena stanu zdrowia zbiorowości 30
Pojęcie zdrowia i choroby 30
Negatywne i pozytywne mierniki zdrowia 32
Markery biologiczne ekspozycji i choroby 32

4. Badanie umieralności 35
Umieralność niemowląt 36
Wskaźnik śmiertelności 38
Tablice wymieralności 38

5. Badanie rozpowszechniania chorób (zachorowalność i chorobowość) 39
Rozpoznanie i klasyfikacja chorób 39
Mierniki epidemiologiczne rozpowszechniania chorób w populacji 40
Współczynnik zapadalności 43
Współczynnik chorobowości 44
Dobór mierników stanu zdrowia populacji 47

6. Źródła informacji o stanie zdrowia zbiorowości 48
Dane o zgonach 48
Zasady wyboru rozpoznań 49
Dane o chorobach 50
Zgłoszenia chorób zakaźnych 51
Zgłoszenia chorób i zatruć zawodowych 52
Zgłoszenia nowotworów złośliwych 53
Choroby podlegające obowiązkowej rejestracji 54
Dane o przyczynach niezdolności do pracy 54
Statystyki szpitalne 55
Statystyki lecznictwa otwartego 56
Dane dotyczące inwalidztwa 57
Dane z masowych badań profilaktycznych 57
Specjalne organizowane badania stanu zdrowia ludności 58

7. Strategia badań epidemiologicznych 59
Badania epidemiologiczne opisowe 60
Badania analityczne (etiologiczne) 61
Badania eksperymentalne (interwencyjne) 61

8. Epidemiologia opisowa 65
Charakterystyka osób 65
Zmienność występowania chorób w czasie (zmienność czasowa) 72
Zmienność występowania chorób w zależności od miejsca 75
Migracja populacji w analizach geograficznych 79

9. Badania obserwacyjne retrospektywne (kliniczno-kontrolne) 81
Wybór grupy przypadków 83
Wybór grupy kontrolnej 84
Liczba grup kontrolnych 87
Reprezentatywność materiału 88
Badania kliniczno-kontrolne ulokowane w „gnieździe” lub badania gniazdowe 89
Paradoks Berksona 90
Obciążenia wynikające z różnej wykrywalności choroby 92
Źródła innych obciążeń 94
Znaczenie zmiennych zakłócających wyniki 95

10. Badania obserwacyjne prospektywne (kohortowe) 97
Wybór kohorty eksponowanej 100
Wybór kohorty kontrolnej 101
Zbieranie danych o narażeniu i skutkach zdrowotnych 101
Liczebność badanych w grupach 103
Zalety i wady metody prospektywnej 103

11. Badanie eksperymentalne (losowe badania kontrolowane) 105
Formułowanie głównego celu badania eksperymentalnego 107
Poziom wyjściowy i końcowy eksperymentu 107
Czynnik doświadczalny 109
Sposoby wykonywania zabiegów 111
1. Model doświadczenia w układzie ciągłym 111
2. Model doświadczenia w układzie naprzemiennym 112
3. Model doświadczenia z układem zabiegów różnoczasowych 113
Populacja eksperymentalna 113
Przydział zabiegów w układach ciągłych 115
Przydział zabiegów w układach naprzemiennych 118
Liczebność jednostek doświadczalnych 122
Badanie sekwencyjne 122
Standaryzacja warunków przebiegu doświadczenia 125
Analiza wyników 126
Problemy natury etycznej 126
Losowe badania kontrolowane w medycynie zapobiegawczej 128

12. Wczesne wykrywanie chorób (badanie przesiewowe) 131
Wybór choroby 132
Wykrywalne stadium przedkliniczne choroby 133
Badania przesiewowe w ochronie zdrowia publicznego 134
Rak szyjki macicy 134
Rak sutka 135
Rak oskrzelopochodny 135
Rak okrężnicy 136
Rak żołądka 136
Nadciśnienie tętnicze krwi 136
Choroby naczyń wieńcowych 137
Cukrzyca 137
Jaskra 138
Gruźlica 138
Choroby przewlekłe oskrzeli 138
Badanie niemowląt i dzieci w wieku szkolnym 139

Ocena wczesnych i odległych korzyści zdrowotnych badań przesiewowych 139
Porównywanie umieralności 142
Porównywanie chorobowości 142
Porównywanie czasu przeżycia 142
Ocena metodą eksperymentalną 143
Ocena metodą obserwacyjną 143

13. Metody oceny trafności diagnozy lekarskiej 145
Definicja choroby 146
Trafność pomiaru 149
Krzywa ROC (receiver operating characteristic) 153
Wielokrotne badania diagnostyczne 154
Badania diagnostyczne równoległe 154
Badania diagnostyczne seryjne155

14. Wnioskowanie o czynnikach ryzyka i przyczynowości chorób 156
Dowody na rzecz związków przyczynowych 157
Zależność bezwarunkowa i warunkowa 161

15. Metody analizy wyników badań epidemiologicznych nad czynnikami ryzyka i etiologią choroby 163
Obliczanie ryzyka względnego w badaniach prospektywnych i eksperymentalnych 163
Obliczanie ryzyka względnego w badaniach retrospektywnych (kliniczno-kontrolnych) 165
Obliczanie ryzyka względnego w próbach powiązanych 167
Ryzyko przypisane ekspozycji 168
Obliczanie ryzyka przypisanego w badaniach prospektywnych 170
Obliczanie ryzyka przypisanego w badaniach retrospektywnych (kliniczno-kontrolnych) 171

16. Planowanie badania epidemiologicznego nad uwarunkowaniami środowiskowymi zdrowia i choroby 173
Formułowanie celu badania/hipotezy 173
Pomiary czynników środowiskowych 176
Pomiary efektów zdrowotnych 177
Określenie populacji badanej 179
Pora badania 179
Zbieranie danych 180
Przygotowanie kwestionariuszy 180
Źródła błędów 180
Błąd próby 182
Dobór próby losowej 183

17. Metody doboru próby losowej do badań epidemiologicznych 185
Wybór próby losowej 186
Etapy losowania 187
Losowanie proste 187
Losowanie warstwowe proporcjonalne 189
Losowanie warstwowe stałej liczby jednostek 189
Losowanie zespołowe 190
Losowanie systematyczne 191
Obliczanie niezbędnej liczebności próby 192

18. Wywiad w badaniach epidemiologicznych 195
Budowa kwestionariusza 197
Zawartość kwestionariusza 198
Treść i słownictwo pytań 198
Pytania otwarte i zamknięte 200
Kolejność i liczba pytań 202
Zasady zbierania danych za pomocą kwestionariuszy 203
Wybór metody zbierania wywiadu standaryzowanego 205
Kodowanie odpowiedzi 205

19. Wybór i definiowanie zmiennych 206
Skale pomiarowe proste 206
Skale pomiarowe złożone 210

Zalecana literatura 213
Zalecane pakiety statystyczne do analizy wyników badań epidemiologicznych 213
Aneks 215
Słowniczek terminów epidemiologicznych 284
Skorowidz